Y học thường thức: Suy dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng là tình trạng thiếu hụt các chất dinh dưỡng cần thiết để duy trì một cơ thể khoẻ mạnh. Thường gặp nhất là thiếu hụt protein, vitamin và các khoáng chất. Suy dinh dưỡng có thể gặp ở cả trẻ em và người lớn và thường gặp nhất ở lứa tuổi trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao từ 6 – 24 tháng tuổi. Bài viết này của Bác sĩ Nguyễn Lê Vũ Hoàng sẽ cung cấp những thông tin cơ bản về suy dinh dưỡng, cách đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng, cách điều trị cũng như phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ em.

Suy dinh dưỡng là gì?

Suy dinh dưỡng được định nghĩa là tình trạng thiếu hụt năng lượng và chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể để duy trì một sức khoẻ tốt và một cơ thể khoẻ mạnh. Hậu quả của việc cơ thể không nhận đủ chất dinh dưỡng là sự suy giảm hoạt động của các cơ quan. Điều này đặc biệt cần lưu ý ở trẻ em, nhất là vào khoảng thời gian trẻ có nhu cầu dinh dưỡng cao từ 6 – 24 tháng tuổi. Suy dinh dưỡng có thể chia thành 3 loại chính:

• Suy dinh dưỡng thể nhẹ cân.
• Suy dinh dưỡng thể thấp còi.
• Suy dinh dưỡng thể gầy còm.

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng

Nguyên nhân gây suy dinh dưỡng có thể bắt nguồn từ tình trạng bệnh tật, thói quen ăn uống và sinh hoạt, hoàn cảnh sống, điều kiện kinh tế. Có thể kể đến các nguyên nhân chủ yếu sau

• Thứ nhất, các bệnh lí nhiễm trùng dai dẳng, tái đi tái lại do điều kiện kinh tế, hoàn cảnh sống thiếu thốn, kém vệ sinh dẫn đến trẻ mắc các bệnh nhiễm trùng tái đi tái lại như nhiễm trùng tiêu hoá, nhiễm trùng phổi, lao và thậm chí là HIV. Các bệnh lí nhiễm trùng làm tăng nhu cầu của cơ thể và gây cho trẻ tình trạng chán ăn, nhiễm trùng dai dẳng và tái diễn khiến suy dinh dưỡng trở nên nặng nề, trẻ lại càng dễ nhiễm trùng và mắc vào một vòng xoắn bệnh lí dai dẳng.
• Thứ hai, các dị tật bẩm sinh như sứt môi chẻ vòm, hẹp môn vị, tim bẩm sinh, hội chứng Down, v.v.. góp phần khiến cơ thể kém hấp thu chất dinh dưỡng.
• Thứ ba, sự thiếu kiến thức nuôi dưỡng của bà mẹ khiến cho bữa ăn nghèo nàn, không cân đối về mặt dưỡng chất cũng góp phần khiến cho trẻ bị suy dinh dưỡng

Hậu quả của suy dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng có thể để lại các hậu quả nặng nề cho trẻ nếu không được phát hiện và can thiệp kịp thời. Các hậu quả này có thể được chia thành:

1. Hậu quả trước mắt

• Tử vong < 5 tuổi do suy dinh dưỡng;
• Nhiễm trùng dai dẳng;
• Hạ đường huyết, hạ thân nhiệt;
• Suy tim, mạch chậm;
• Thiếu vi chất: thiếu vitamin A, sắt, kẽm.

2. Hậu quả lâu dài

• Thấp còi, chậm tăng trưởng;
• Chậm phát triển tâm vận, nhận thức;
• Giảm khả năng học tập, lao động, thành đạt và thu nhập;
• Tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính: tiểu đường, bệnh tim mạch,…

Điều trị suy dinh dưỡng như thế nào?

1. Đối với suy dinh dưỡng nặng

Đối với suy dinh dưỡng nặng, cần đưa trẻ đến khám và điều trị nội trú ở các bệnh viện có chuyên khoa dinh dưỡng nhi để có phác đồ điều trị tối ưu nhất cho trẻ

2. Đối với suy dinh dưỡng nhẹ – trung bình

Có thể điều trị ngoại trú bằng cách bổ sung dinh dưỡng, thay đổi chế độ ăn, môi trường sống.

Giáo dục bà mẹ về chế độ ăn phù hợp với độ tuổi cho trẻ:

• Trong 6 tháng đầu: bú mẹ hoàn toàn
• Ăn dặm từ 6 tháng tuổi: đủ 4 ô: đạm, béo, bột, rau quả cùng với sữa mẹ tới 2 tuổi

Chủng ngừa.

Sổ giun.

Uống vitamin A, sắt, vi chất.

Bổ sung kẽm trong và sau khi trẻ tiêu chảy.

Nâng cao chất lượng nguồn thực phẩm, nguồn nước.

Thực hành giữ gìn vệ sinh cá nhân và nơi ở.

Tìm hiểu thêm: Nên cho trẻ suy dinh dưỡng ăn thế nào? 5 quy tắc bố mẹ cần biết

Làm thế nào để phòng ngừa suy dinh dưỡng ở trẻ?

Những biện pháp cha mẹ có thể thực hiện để phòng ngừa suy dinh dưỡng cho bé:

• Cho trẻ bú mẹ hoàn toàn trong 6 tháng đầu;
• Ăn dặm đầy đủ từ 6 tháng;
• Đa dạng hóa thức ăn để tăng vi cường vi chất;
• Bổ sung sắt và folat cho mẹ khi mang thai;
• Bổ sung sắt và kẽm cho bé;
• Bổ sung kẽm cho bé sau khi tiêu chảy;
• Bổ sung, đa dạng hoá thực phẩm, sử dụng muối iốt;
• Bà mẹ cần tránh vận động nặng khi đang mang thai;
• Thực hành vệ sinh, rửa tay sạch sẽ cho cả bố mẹ và bé;
• Giữ môi trường sống của bé sạch sẽ, lành mạnh.

Đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng ở trẻ em

1. Dùng các số đo của trẻ

Các số đo bao gồm cân nặng, chiều cao của trẻ được ghi nhận và so sánh với biểu đồ chuẩn. WHO cung cấp 3 loại biểu đồ nhân trắc, quý độc giả có thể tải về tại địa chỉ https://www.who.int/childgrowth/standards/en/

Cân nặng theo tuổi

• Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể nhẹ cân.
• So sánh cân nặng theo độ tuổi của trẻ với các bách phân vị chuẩn, nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với – 2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể nhẹ cân.
• Khi trẻ ở tình trạng suy dưỡng nhẹ cân thì tình trạng suy dinh dưỡng của trẻ có thể mới xuất hiện hoặc đã có từ lâu.

Chiều cao theo tuổi

• Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể thấp còi;
• So sánh chiều cao theo độ tuổi của trẻ với các bách phân vị chuẩn, nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với -2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể thấp còi;
• Khi trẻ ở tình trạng suy dinh dưỡng thấp còi thì tình trạng suy dinh dưỡng này đã xuất hiện từ lâu.

Cân nặng theo chiều cao

• Chỉ số này dùng để đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng thể gầy còm
• Đo chiều cao của trẻ, so sánh cân nặng theo chiều cao của trẻ tương ứng với các bách phân vị chuẩn. Nếu cân nặng của trẻ nằm dưới bách phân vị thứ 3 (ứng với – 2 SD) nghĩa là trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng thể gầy còm.
• Thể suy dinh dưỡng này phản ánh tình trạng suy dinh dưỡng mới xuất hiện.

2. Dùng biểu đồ tăng trưởng

Ghi nhận đều đặn các chỉ số nhân trắc của trẻ bao gồm cân nặng, chiều cao lên một biểu đồ tăng trưởng chuẩn. Nếu biểu đồ nằm ở dưới mức bách phân vị thứ 5 hoặc đường tăng trưởng của trẻ cắt các đường tăng trưởng chuẩn có nghĩa trẻ đang có tình trạng suy dinh dưỡng

Suy dinh dưỡng là một bệnh lí tuy không còn phổ biến nhưng khó nhận biết và để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.

Hi vọng bài viết trên có thể trang bị cho cha mẹ những kiến thức cơ bản nhất để có thể nhận thức được tầm quan trọng của việc phòng ngừa suy dinh dưỡng cũng như hiểu được cách đánh giá tình trạng suy dinh dưỡng ở con em mình để có thể phát hiện và can thiệp kịp thời, tránh những hậu quả nặng nề về sau.