Hội chứng Cushing: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Hội chứng Cushing là một trong những hội chứng rất thường gặp. Việc tìm ra nguyên nhân cũng như cách điều trị hội chứng này sẽ giúp cho người bệnh tránh được những biến chứng nhất định. Vậy thì hội chứng này có căn nguyên do đâu? Triệu chứng như thế nào? Việc điều trị có khó khăn hay không? Tất cả sẽ được Bác sĩ Vũ Thành Đô giải đáp qua bài viết sau đây.

Hội chứng Cushing là gì?

Hội chứng Cushing hay Cushing Syndrome là một hội chứng xảy ra khi cơ thể bạn tiếp xúc với mức độ cao của hormone cortisol trong một thời gian dài. Hội chứng này đôi khi được gọi là cường vỏ thượng thận, có thể do sử dụng thuốc corticosteroid theo đường uống. Tình trạng này cũng có thể xảy ra khi cơ thể bạn tự tạo ra quá nhiều cortisol.

Những triệu chứng của hội chứng Cushing

Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng Cushing có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ dư thừa cortisol.

Các triệu chứng và dấu hiệu thường gặp

• Tăng cân và lắng đọng mô mỡ, đặc biệt là xung quanh phần giữa và lưng trên, ở mặt (mặt trăng) và giữa hai vai (bướu trâu).
• Các vết rạn da màu hồng hoặc tím (vân) trên da bụng, đùi, vú và cánh tay.
• Da mỏng manh dễ bị bầm tím.
• Chậm lành vết cắt, vết côn trùng cắn và nhiễm trùng.
• Mụn.

Các dấu hiệu và triệu chứng phụ nữ mắc hội chứng Cushing có thể gặp

• Cơ thể và lông mặt dày hơn hoặc lộ rõ hơn (rậm lông).
• Kinh nguyệt không đều hoặc không có.

Các dấu hiệu và triệu chứng mà nam giới mắc hội chứng Cushing có thể gặp phải

• Giảm ham muốn tình dục.
• Giảm khả năng sinh sản.
• Rối loạn cương dương.

Các dấu hiệu và triệu chứng khác có thể xảy ra với hội chứng Cushing

• Mệt mỏi nhiều, thường xuyên.
• Yếu cơ.
• Trầm cảm, lo lắng và cáu kỉnh.
• Mất kiểm soát cảm xúc.
• Khó khăn về nhận thức.
• Cao huyết áp mới hoặc nặng hơn.
• Đau đầu.
• Tăng sắc tố da.
• Mất xương, dẫn đến gãy xương theo thời gian.
• Ở trẻ em, tăng trưởng kém.

Nguyên nhân của hội chứng Cushing

Nồng độ hormone cortisol dư thừa là nguyên nhân chủ yếu gây ra hội chứng Cushing. Cortisol được sản xuất tại tuyến thượng thận, giữ nhiều vai trò khác nhau trong cơ thể của con người. Chẳng hạn, cortisol giúp điều hòa huyết áp, giảm viêm, giữ cho tim và mạch máu trong cơ thể hoạt động bình thường.

Cortisol giúp cơ thể phản ứng với những tình trạng stress. Nó cũng điều chỉnh sự chuyển hóa protein, carbohydrate và chất béo trong chế độ ăn uống thành năng lượng có thể sử dụng. Tuy nhiên, khi mức độ cortisol quá cao trong cơ thể, hội chứng Cushing sẽ xảy ra.

Vai trò của thuốc kháng viêm Corticoide

Hội chứng Cushing có thể phát triển từ một nguyên nhân bên ngoài cơ thể bạn (hội chứng Cushing ngoại sinh). Một ví dụ là dùng thuốc corticosteroid đường uống với liều lượng cao trong một thời gian dài. Những loại thuốc này, chẳng hạn như prednisone, có tác dụng tương tự trong cơ thể cũng như cortisol do cơ thể bạn sản xuất.

Corticosteroid đường uống rất hữu ích để điều trị các bệnh viêm nhiễm, chẳng hạn như viêm khớp dạng thấp, lupus và hen suyễn. Nó cũng có thể được sử dụng để ngăn sự thải ghép. Vì liều lượng cần thiết để điều trị những tình trạng này thường cao hơn lượng cortisol mà cơ thể bạn bình thường cần mỗi ngày. Do đó, các tác dụng phụ do dư thừa cortisol có thể xảy ra.

Hội chứng Cushing cũng có thể xảy ra do tiêm corticosteroid. Chẳng hạn như tiêm nhiều lần corticoide để điều trị đau khớp, viêm bao hoạt dịch và đau lưng. Thuốc steroid dạng hít (dùng cho bệnh hen suyễn) và kem bôi da steroid (được dùng cho các bệnh rối loạn da như chàm) thường ít gây ra hội chứng này hơn là thuốc dạng uống.

Sự sản xuất thừa cortisol nội sinh

Do tuyến thượng thận

Tình trạng này cũng có thể là do cơ thể bạn sản xuất quá mức cortisol (hội chứng Cushing nội sinh). Điều này có thể xảy ra do sản xuất dư thừa bởi một hoặc cả hai tuyến thượng thận. Hoặc sản xuất quá mức hormone vỏ thượng thận ACTH – vốn là hormone điều chỉnh sản xuất cortisol.

Các khối u ung thư của vỏ thượng thận (ung thư biểu mô vỏ thượng thận) rất hiếm, nhưng chúng cũng có thể gây ra hội chứng này. Đôi khi, phì đại dạng nốt lành tính của cả hai tuyến thượng thận có thể dẫn đến hội chứng này.

Do tuyến yên

Một khối u tuyến yên (u tuyến yên). Một khối u không phải ung thư (lành tính) của tuyến yên, nằm ở đáy não sẽ tạo ra một lượng ACTH dư thừa. Do đó, nó sẽ kích thích tuyến thượng thận tạo ra nhiều cortisol hơn.

Khi hội chứng này phát triển, nó được gọi là bệnh Cushing. Nó xảy ra thường xuyên hơn ở phụ nữ và là dạng phổ biến nhất của hộ chứng Cushing nội sinh.

Khối u tiết ACTH

Một khối u phát triển trong một cơ quan thường không sản xuất ACTH sẽ bắt đầu tiết hormone này quá mức. Tình trạng này sẽ dẫn đến hội chứng Cushing. Những khối u này, có thể không phải ung thư (lành tính) hoặc ung thư (ác tính). Chúng thường được tìm thấy ở phổi, tuyến tụy, tuyến giáp hoặc tuyến ức.

Những ai có nhiều khả năng mắc hội chứng này?

Hội chứng Cushing thường ảnh hưởng đến người lớn, thường ở độ tuổi từ 30 đến 50, nhưng cũng có thể xảy ra ở trẻ em. Hội chứng này ảnh hưởng đến phụ nữ gấp ba lần nam giới. Ở những người mắc bệnh tiểu đường loại 2 có mức đường huyết luôn ở mức quá cao theo thời gian. Kết hợp với huyết áp cao, hội chứng Cushing có thể là nguyên nhân.

Những người dùng thuốc gọi là corticoide, tương tự như Prednisone, cũng có thể phát triển hội chứng này. Loại hội chứng này được gọi là “ngoại sinh”. Hơn 10 triệu người Mỹ dùng corticoide mỗi năm. Tuy nhiên, không biết bao nhiêu người trong số họ phát triển hội chứng Cushing.

Những biến chứng của hội chứng Cushing

Hội chứng Cushing có thể gây ra những biến chứng sau đây:

• Bệnh tim mạch và đột quỵ.
• Máu đông ở chân và phổi.
• Nhiễm trùng.
• Mất xương và gãy xương.
• Huyết áp cao.
• Mức cholesterol không lành mạnh tăng cao trong máu.
• Trầm cảm hoặc những thay đổi tâm trạng khác.
• Mất trí nhớ hoặc khó tập trung.
• Kháng insulin và tiền tiểu đường.
• Bệnh tiểu đường loại 2.

Các bác sĩ sẽ chẩn đoán hội chứng Cushing bằng cách nào?

Hội chứng Cushing có thể đặc biệt khó chẩn đoán. Điều này là do nhiều triệu chứng, như tăng cân hoặc mệt mỏi, có thể do các nguyên nhân khác. Ngoài ra, bản thân hội chứng Cushing có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau.

Các bác sĩ chuyên khoa sẽ xem xét bệnh sử của bạn. Họ sẽ đặt câu hỏi về các triệu chứng, bất kỳ tình trạng sức khỏe nào bạn có thể có và bất kỳ loại thuốc nào bạn có thể được kê đơn. Họ cũng sẽ thực hiện một bài kiểm tra sức khỏe để tìm các dấu hiệu như bướu trâu, các vết rạn da và vết bầm tím.

Các xét nghiệm giúp chẩn đoán bệnh

Xét nghiệm cortisol tự do trong nước tiểu trong 24 giờ

Đối với xét nghiệm này, bạn sẽ được yêu cầu thu thập nước tiểu của mình trong khoảng thời gian 24 giờ. Mức độ cortisol sau đó sẽ được kiểm tra.

Đo cortisol nước bọt

Ở những người không mắc hội chứng Cushing, nồng độ cortisol giảm vào buổi tối. Thử nghiệm này đo mức độ cortisol trong mẫu nước bọt được thu thập vào ban đêm để xem liệu mức độ cortisol có quá cao hay không.

Thử nghiệm ức chế Dexamethasone liều thấp

Đối với thử nghiệm này, bạn sẽ được tiêm một liều dexamethasone vào cuối buổi tối. Máu của bạn sẽ được kiểm tra nồng độ cortisol vào buổi sáng. Thông thường, Dexamethasone làm giảm nồng độ cortisol. Nếu bạn mắc hội chứng Cushing, điều này sẽ không xảy ra.

Các xét nghiệm giúp chẩn đoán nguyên nhân gây bệnh

Sau khi bạn được chẩn đoán xác định mắc hội chứng Cushing, các bác sĩ sẽ xác định nguyên nhân của việc sản xuất dư thừa cortisol. Thông qua một số xét nghiệm sau:

Xét nghiệm hormone vỏ thượng thận (ACTH) trong máu

Đo nồng độ ACTH trong máu. Mức độ ADTH thấp và mức độ cortisol cao có thể cho thấy sự hiện diện của khối u trên tuyến thượng thận.

Thử nghiệm kích thích hormone giải phóng Corticotropin (CRH)

Trong thử nghiệm này, một mũi tiêm CRH được thực hiện. Điều này sẽ làm tăng nồng độ ACTH và cortisol ở những người có khối u tuyến yên.

Thử nghiệm ức chế dexamethasone liều cao

Đây cũng giống như thử nghiệm liều thấp, ngoại trừ việc sử dụng liều dexamethasone cao hơn. Nếu nồng độ cortisol giảm, bạn có thể bị khối u tuyến yên. Nếu không, bạn có thể bị khối u ngoài tử cung.

Lấy mẫu xoang cánh hoa

Máu được lấy từ tĩnh mạch gần tuyến yên và cũng từ tĩnh mạch xa tuyến yên. Một mũi tiêm CRH được đưa ra. Nồng độ ACTH cao trong máu gần tuyến yên có thể chỉ ra một khối u tuyến yên. Mức độ tương tự từ cả hai mẫu cho thấy một khối u ngoài tử cung.

Nghiên cứu hình ảnh

Chúng có thể bao gồm những thứ như chụp CT và MRI. Chúng được sử dụng để hình.

Điều trị hội chứng Cushing

Việc điều trị tùy thuộc vào nguyên nhân và có thể bao gồm phẫu thuật, xạ trị, hóa trị hoặc thuốc giảm cortisol. Nếu nguyên nhân là do sử dụng glucocorticoid trong thời gian dài để điều trị một chứng rối loạn khác, bác sĩ sẽ giảm dần liều lượng của bạn xuống liều thấp nhất để kiểm soát chứng rối loạn đó.

Một số loại thuốc làm giảm sản xuất cortisol trong tuyến thượng thận hoặc giảm sản xuất ACTH trong tuyến yên. Các loại thuốc khác ngăn chặn tác động của cortisol trên các mô của bạn.

Một vài thuốc điển hình bao gồm:

• Ketoconazole.
• Mitotane.
• Metyrapone.
• Pasireotide.
• Mifepristone (Korlym, Mifeprex) ở những người mắc bệnh tiểu đường loại 2 hoặc không dung nạp glucose.

Nếu tình trạng của bạn là do khối u gây ra, bác sĩ sẽ chỉ định phẫu thuật loại bỏ khối u. Nếu không thể cắt bỏ khối u, các bác sĩ chuyên khoa cũng có thể đề nghị xạ trị hoặc hóa trị.

Chế độ ăn kiêng của người mắc hội chứng Cushing

Mặc dù thay đổi chế độ ăn uống sẽ không chữa khỏi tình trạng của bạn, nhưng chúng có thể giúp giữ mức cortisol của bạn không tăng nhiều hơn hoặc giúp ngăn ngừa một số biến chứng.

Một số lời khuyên về chế độ ăn uống cho những người mắc hội chứng này bao gồm:

• Theo dõi lượng calo của bạn. Điều này là rất quan trọng vì tăng cân là một trong những triệu chứng chính của hội chứng này.
• Hạn chế rượu bia và các thức uống có cồn. Theo một nghiên cứu năm 2007, uống rượu có liên quan đến sự gia tăng nồng độ cortisol. Đặc biệt là ở những người nghiện rượu nặng.
• Theo dõi lượng đường trong máu của bạn. Cố gắng không ăn các loại thực phẩm có thể làm tăng lượng đường trong máu.
• Cắt giảm lượng Natri. Hội chứng Cushing cũng liên quan đến huyết áp cao (tăng huyết áp). Do đó, hãy cố gắng hạn chế lượng natri của bạn. Một số cách dễ dàng để làm điều này bao gồm không thêm muối vào thực phẩm và đọc kỹ nhãn thực phẩm để kiểm tra hàm lượng Natri.
• Đảm bảo cung cấp đủ Canxi và vitamin D. Bởi vì bệnh này có thể làm yếu xương, khiến bạn dễ bị gãy xương. Cả canxi và vitamin D đều có thể giúp xương chắc khỏe.

Hy vọng bài viết sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về hội chứng Cushing. Từ đó, các bạn sẽ biết được liệu rằng mình có đang mắc phải hội chứng này hay không. Mục đích là để được điều trị kịp thời, hạn chế tối đa những biến chứng có thể xảy ra.