Nấm lim xanh: Công dụng, cách dùng và lưu ý khi sử dụng

Từ hàng ngàn năm nay, nấm Linh chi đã được biết đến là một thảo dược quý hiếm, đại bổ mà chỉ những bậc vương giả quyền quý mới có thể được sử dụng. Linh chi là tên gọi chung của rất nhiều loại nấm mọc ra từ các cây thân gỗ khác nhau. Còn nấm lim xanh là một loại Linh chi đặc hữu, chỉ mọc từ thân những cây Lim xanh đã chết. Vậy nấm lim xanh có tác dụng gì? Cùng Bác sĩ Y học cổ truyền Bùi Khánh Hà tìm hiểu trong bài viết sau đây nhé!

Nấm lim xanh là gì?

Nấm lim xanh có tên khoa học Ganoderma lucidum (Leyss. Ex Fr.) Karst., thuộc họ nấm linh chi (Ganodermataceae).

Như đã nói ở trên, nấm lim xanh cũng thuộc “dòng dõi” nhà nấm Linh chi, nhưng nó đặc biệt ở chỗ chỉ mọc ra từ những cây Lim xanh mà đã mục ruỗng trong các khu rừng nguyên sinh. Lại nói về Lim xanh, đó là loại cây lâu năm, mọc trong rừng.

Cây lim trưởng thành có thể cao tới vài chục mét, đường kính 2 vòng tay người lớn ôm không trọn. Do số lượng cây lim ngày càng trở nên ít ỏi do nạn chặt phá rừng, nên loại nấm này vì thế cũng khan hiếm theo.

Đặc điểm của nấm lim xanh

Nấm mọc ra từ thân hay gốc hay lim xanh. So với các loại nấm linh chi, nấm lim xanh có kích thước nhỏ hơn. Mũ tán của nó chỉ rộng tối đa khoảng 20 cm, xòe rộng thành hình quạt. Mũ nấm dày khoảng 2 – 5 cm. Ở chân nấm chỗ điểm mọc, nó có thể khuyết lõm hoặc không.

Phần chân khá ngắn và không đồng đều. Nhìn chung hình dáng của nấm khá xù xì và không đồng đều. Chỗ tai nấm hơi bóng, có màu vàng nhạt. Mặt trong thì mịn. Một số loại sẽ có viền trắng ở mặt trên mũ nấm.

Phân bố

Do nấm mọc ra từ cây lim xanh, nên nơi nào có rừng Lim, nơi đó có nấm. Trước đây, diện tích rừng nguyên sinh của nước ta còn khá nhiều, trải dài từ Bắc vào Nam. Nhưng hiện nay, những rừng lim xanh tự nhiên ngày càng khan hiếm. Những gốc lim xanh hàng chục hàng trăm năm tuổi chỉ còn ở những nơi hiểm trở giáp biên giới Việt – Lào và các tỉnh miền núi phía Nam nước bạn như Salavan, Attapu, Xekong. Ngoài ra còn có một số ở các rừng rậm khu vực Quảng Nam Trường Sơn, Tây Nguyên,…

Ngoài ra hiện nay người ta cũng trồng nấm lim xanh, nhưng dược tính thấp hơn nấm tự nhiên rất nhiều. Và cũng có loại nấm bán rừng (được trồng nhưng ở trong rừng hoặc bìa rừng), công dụng tốt hơn loại trồng tại nhà, nhưng cũng không thể sánh bằng loại tự nhiên.

Bộ phận dùng, thu hái

Bộ phận dùng

Toàn cây nấm, bỏ phần gốc.

Thu hái

Thu hái nấm là một công việc khó khăn, nguy hiểm, vì phải đi nhiều ngày trong rừng. Thời điểm tháng 3 – tháng 7 dương lịch là lúc nấm mọc nhiều nhất. Khi hái, người ta chỉ chọn những cây nấm đã trưởng thành. Những cây còn nhỏ sẽ được giữ lại chờ đủ tuổi vào những lần “săn” nấm sau.

Thành phần hóa học trong nấm lim xanh

Sở dĩ dược liệu này được săn đón nhiều như vậy, là nhờ những công dụng tuyệt vời của nó. Trong đó không thể không kể đến những hoạt chất nổi bật của nấm lim xanh:

1. Triterpenes

Chất này giúp tăng cường hoạt động các nội tiết tố trong cơ thể, duy trì sự ổn định của hệ thống tiêu hóa. Nó cũng giúp tăng cường chức năng hệ thống thần kinh trung ương. Chất này cũng có khả năng kìm hãm sự phát triển của các tế bào ung thư, tác dụng trong việc hỗ trợ điều trị ung thư.

2. Germanium

Tăng cường hệ thống miễn dịch, cung cấp oxy cho cơ thể và loại bỏ độc tố ra khỏi cơ thể. Nó làm tăng tế bào oxy ngăn chặn tế bào ung thư lấy đi oxy.

3. Ling Zhi-8 protein

Điều hoà hệ thống miễn dịch cho cơ thể con người. Nó kích hoạt sự phát triển của các tế bào đuôi gai, một loại tế bào nằm trong bạch cầu đơn nhân của con người.

4. Adenosine

Có vai trò điều tiết các quá trình sinh lí trong cơ thể. Chất này có khả năng: Ổn định huyết áp, ngăn ngừa các bệnh liên quan đến tim mạch: duy trì quá trình tuần hoàn, điều hòa lương cholesterol trong máu: cải thiện khả năng sinh lí; ổn định thần kinh.

5. Các vitamin nhóm B

Đóng vai trò quan trọng trong quá trình trao đổi chất của cơ thể, đặc biệt là quá trình chuyển hóa carbohydrate thành đường và chuyển hóa chất béo.

6. Các vitamin nhóm C

Giữ vai trò như một đồng tố tham gia vào các phản ứng hoá sinh; chuyển hoá các hợp chất trong hoạt động tạo collagen; giúp cơ thể hấp thu sắt; tham gia vào quá trình xúc tác oxy hoá thuốc; đào thải các gốc tự do có hại trong cơ thể.

Nấm lim xanh có tác dụng gì?

Loại nấm này có nhiều công dụng đối với sức khỏe.

Đối với hệ miễn dịch

Một nghiên cứu trên chuột đã chứng minh thành phần trong nấm lim xanh có khả năng kích hoạt tác dụng điều hòa miễn dịch trong cơ thể loài động vật này. Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu để có thể khẳng định công dụng của nấm này đối với hệ miễn dịch con người.^{1 2}

Một nghiên cứu khác đã chỉ ra thành phần hoạt tính trong nấm lim xanh có khả năng chống oxy hóa, điều hòa miễn dịch; hỗ trợ ngăn ngừa thoái hóa thần kinh và bệnh đái tháo đường.³

Hệ thần kinh

• Tăng cường chức năng của hệ thần kinh trung ương.³
• Giảm suy nhược thần kinh, giảm stress, giúp ngủ tốt hơn.

Tác dụng đối với bệnh ung thư

Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra thành phần Triterpenes trong nấm lim xanh có đặc tính chống ung thư.^{4 5}

Các nghiên cứu này đã chứng minh, bằng nhiều cơ chế khác nhau, các thành phần trong nấm lim xanh sẽ ức chế sự phát triển và di căng của khối u.⁶

Hệ tiêu hóa, gan mật

• Hỗ trợ điều trị, ngăn ngừa viêm gan, xơ gan, gan nhiễm mỡ,…
• Giúp ăn ngon miệng hơn.
• Giúp ổn định đường huyết, hỗ trợ điều trị bệnh đái tháo đường.³

Hệ tuần hoàn

• Điều hòa, ngăn ngừa tình trạng tăng huyết áp.³
• Giảm cholesterol trong máu, hạn chế tình trạng xơ vữa mạch máu.
• Hỗ trợ khắc phục di chứng sau tai biến mạch máu não.

Cách sử dụng nấm lim xanh

Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ và sử dụng nấm này với liều lượng nhất định. Việc lạm dụng dược liệu có thể gây ngộ độc. Có nhiều cách sử dụng nấm lim xanh như: cắt mỏng để hãm trà, nấu nước uống. Hoặc cũng có thể xay ra thành bột dùng dần.

Sắc nước uống

• Đun khoảng 20g nấm lim xanh khô cùng 2 lít nước.
• Khi nước sôi thì hạ nhỏ lửa và đun thêm 30 phút cho đến khi sắc còn khoảng 1.5 lít nước.
• Để nguội và bảo quản trong tủ lạnh.
• Dùng dần trong vòng 24 tiếng.

Lưu ý: không nên uống trước và sau khi ăn 30 phút.

Pha trà

Bên cạnh việc sắc nước uống, bạn cũng có thể dùng nấm này để pha trà bằng cách sau:

• Thái nấm khô thành từng lát mỏng, sau đó tán nhuyễn thành bột, bảo quản trong hộp kín.
• Khi dùng, pha bột nấm với nước nóng.
• Sau khoảng 5 phút, chắt lọc lấy phần nước trà để uống.

Mặt nạ dưỡng da

Phần bột nấm hoặc bã trà từ nấm lim xanh có thể được tận dụng để làm mặt nạ dưỡng da khi kết hợp với mật ong, sữa chua hoặc sữa tươi nguyên chất.

Lưu ý: Bạn chỉ nên đắp mặt nạ nấm lim xanh trong vòng 10 phút và sau đó cần rửa sạch lại với nước.

Ngâm rượu

Nấm lim xanh cũng được dùng để ngâm rượu:

• Sau khi sơ chế sạch sẽ nấm tươi, bạn ngâm nấm trong nước muối pha loãng và loại bỏ hoàn toàn chân nấm.
• Xếp nấm (nguyên tai hoặc thái lát) vào bình.
• Đổ ngập rượu trắng theo tỷ lệ 100 gram nấm dùng 1 lít rượu.
• Liều lượng này có hạn dùng trong vòng 3 tháng.

Tác dụng phụ của nấm lim xanh

Nấm lim xanh thường không hoặc ít gây ra tác dụng phụ. Đa phần các trường hợp gặp phản ứng là do cơ thể chưa kịp thích ứng với các dược liệu trong nấm khi mới bắt đầu sử dụng. Một số biểu hiện thường gặp:

• Đau bụng.
• Phát ban.
• Ngứa.
• Khô cổ họng.

Khi phát hiện những triệu chứng này, cần ngưng hoặc giảm liều sử dụng.

Giá nấm lim xanh trên thị trường

• Nấm lim xanh rừng có giá dao động từ 3.000.000 – 4.000.000 VND/kg.
• Giá nấm lim xanh trồng có giá dao động từ: 300.000 – 500.000 VND/kg.

Mức giá này chỉ mang tính chất tham khảo. Giá thành chính xác của nấm sẽ phụ thuộc vào nơi sản xuất và cung cấp. Nấm lim xanh có nhiều lợi ích đối với sức khỏe. Vì vậy bạn cần phải thận trọng khi chọn mua nấm này, tránh phải hàng giả. Việc lựa chọn một địa điểm bán uy tín là điều cần thiết.

Phân biệt nấm lim xanh thật và giả

Nấm lim xanh rừng mang nhiều giá trị đối với sức khỏe chúng ta. Chính vì vậy, người dùng luôn muốn tìm mua nấm thật, đảm bảo chất lượng. Nấm lim xanh rừng, hay còn gọi là nấm lim xanh mọc tự nhiên có hình thù xù xì, không bắt mắt. Trong khi đó, nấm được trồng nhân tạo lại có bề ngoài bắt mắt, màu sắc đẹp, thu hút cùng bề mặt nhẵn min.

Nấm lim xanh rừng thật có mũ nấm và chân nấm thẳng hàng với nhau; còn nấm giả thì mũ nấm và chân nấm sẽ vuông góc. Lý giải điều này, nấm mọc lên từ thân cây gỗ lim, đâm ngang ra song song với mặt đất. Đây là loại nấm phá gỗ, phân hủy gỗ để lấy dưỡng chất, cho nên nấm phải sinh trưởng trên thân gỗ thì mới đảm bảo đủ chất dinh dưỡng.

Còn nấm giả thì tán nấm gần như vuông góc với thân bởi mọc từ dưới đất mọc lên. Khi đó, nấm sẽ không được đảm bảo có nguồn gốc từ loại cây gì cũng như không thể lấy chất dinh dưỡng từ thân gỗ lim.

Về mùi vị, nấm lim xanh tự nhiên có vị rất đắng. Vị đắng này sẽ đọng lại nơi cuống họng trong thời gian dài sau khi sử dụng.

Những lưu ý khi sử dụng nấm lim xanh

Một số đối tượng sau không nên sử dụng

1. Phụ nữ mang thai và đang cho con bú

Hiện nay vẫn chưa có một nghiên cứu chứng minh mức độ an toàn của nấm lim xanh đối với phụ nữ có thai và cho con bú. Trong khi đó, giai đoạn mang thai và cho con bú, nguồn dinh dưỡng mà người mẹ nạp vào cơ thể sẽ ảnh hưởng đến bé và nguồn sữa. Chính vì vậy, phụ nữ mang thai hoặc đang cho bú không nên sử dụng nấm lim xanh.

2. Trẻ em

Tương tự như trường hợp trên, chưa có nghiên cứu cho thấy trẻ em có thể sử dụng nấm lim xanh. Vì vậy, trẻ nhỏ, dưới 5 tuổi không nên bổ sung nấm lim xanh. Đối với trẻ nhỏ hơn, phụ huynh nên tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi cho trẻ dùng.

3. Người mắc bệnh về huyết áp

Những người huyết áp thấp không nên sử dụng nấm lim xanh, vì nấm này có khả năng làm hạ huyết áp.

Uống nấm lim xanh cần kiêng gì?

Trong quá trình sử dụng dược liệu, bạn cần tránh những điều sau:

• Không sắc chung nấm với các dược liệu tự nhiên khác. Bạn có thể thêm cam thảo để dễ uống nhưng không bỏ đường hoặc long nhãn tránh tác dụng phụ nguy hiểm.
• Trong quá trình sử dụng nấm lim xanh không nên uống rượu, bia hoặc đồ ăn, thức uống chứa chất kích thích.
• Dùng nồi đất để sắc thuốc. Không sử dụng nồi nhôm vì nhôm có thể làm giảm dược tính của dược liệu.

Uống nấm lim xanh vào lúc nào?

Việc uống nấm lim xanh được khuyến khích uống vào buổi sáng trước khi ăn. Mục đích để dược chất trong dược liệu phát huy tối đa tác dụng.

Tương tác thuốc

Nếu đang sử dụng các loại thuốc sau đây, bạn nên cẩn trọng khi sử dụng nấm lim xanh bởi các thành phần trong nấm có thể gây tương tác thuốc.⁷

• Thuốc điều trị cao huyết áp.
• Thuốc chống đông máu.
• Thuốc tiểu đường.

Ngoài ra, do mức độ quý hiếm của dược liệu, nên nhiều đối tượng đã làm giả nấm hoặc bán nấm kém chất lượng. Người dùng nên chú ý mua ở những nơi uy tín để tránh bị mua nhầm hàng giả, hàng kém chất lượng.

Cách bảo quản

• Nấm lim xanh có thể cất giữ nhiều năm nhưng cần lưu ý để nơi khô ráo, sạch sẽ. Tránh những chỗ ẩm thấp sẽ làm hư hại dược liệu.
• Cần thường xuyên kiểm tra tình trạng mối mọt của thuốc.

Bài viết trên đây hi vọng đã mang tới cho quý bạn đọc cái nhìn tổng quát về nấm lim xanh. Tuy nhiên, hi vọng rằng, nếu muốn sử dụng bất cứ một loại thuốc nào, các bạn cũng nên có sự tham khảo ý kiến từ các thầy thuốc, để tránh những hậu quả đáng tiếc xảy ra.