Tại sao “não bộ” có khuynh hướng tiêu cực?

Bạn đã bao giờ thấy mình vướng vào một lời phê bình tiêu cực từ người khác hoặc quanh quẩn với cảm giác lỗi lầm của mình? Đó là do cơ chế của não bộ sẽ có xu hướng để ý đến những thông tin tiêu cực trong cuộc sống. Các chuyên gia tâm lý nghiên cứu về não bộ gọi đây là khuynh hướng tiêu cực. Trong bài viết này, hãy cùng Chuyên gia Tâm lý Nhiêu Quang Thiện Nhân tìm hiểu kỹ hơn về tình trạng trên nhé!

Khuynh hướng tiêu cực của não bộ là gì?

Khuynh hướng tiêu cực (thành kiến) là khi bạn gặp một sự kiện trong cuộc sống. Não bộ sẽ hoạt động để đảm bảo chúng ta thích nghi được với môi trường thông qua suy nghĩ, cảm xúc, ghi nhớ,…

Những hoạt động này của não bộ sẽ có khuynh hướng tập trung nhiều vào các khía cạnh tiêu cực của vấn đề. Theo cách đó, chúng ta sẽ chú tâm bởi những lời châm chọc. Những điều mình đã xử lý chưa tốt trước tình huống đó hơn là những lời khen ngợi, việc mình đã làm tốt.

Một số biểu hiện của khuynh hướng tiêu cực:

• Ghi nhớ những trải nghiệm đau thương tốt hơn những điều tích cực.
• Nhớ lại những lời lăng mạ tốt hơn là khen ngợi.
• Phản ứng mạnh mẽ hơn với các tác nhân gây tiêu cực có tâm trí.
• Nghĩ về những điều tiêu cực thường xuyên hơn là những điều tích cực.
• Nhạy cảm hơn với các sự kiện tiêu cực hơn là những sự kiện tích cực có mức độ ngang bằng nhau.

Ví dụ:

Bạn có thể có một ngày với rất nhiều chuyện làm bạn vui vẻ tại nơi làm việc. Nhưng ngay khi bị đồng nghiệp đưa ra nhận xét tiêu cực về bản thân. Bạn cảm thấy khó chịu.

Sau đó, khi đi làm về. Nếu được ai đó hỏi bạn cảm thấy ngày hôm nay thế nào? Bạn sẽ lập tức trả lời rằng: ngày làm việc hôm nay thật tồi tệ. Mặc dù, khi nhìn tổng quan thì những yếu tố tiêu cực chỉ chiếm 1 phần nhỏ trong cả ngày.

Hiện tượng tâm lý này còn giải thích tại sao những ấn tượng đầu tiên tồi tệ của chúng ta về một ai đó sẽ rất khó để có thể khắc phục. Tại sao những sang chấn trong quá khứ có thể tác động kéo dài đến sức khỏe tâm thần của chúng ta đến vậy.

Trong hầu hết mọi sự việc, chúng ta có nhiều khả năng sẽ nhận thấy những điều tiêu cực và sau đó có thể ghi nhớ chúng một cách sâu sắc hơn.

Khuynh hướng tiêu cực trong thực tế

Khuynh hướng tiêu cực xuất hiện nhiều trong cuộc sống thường ngày của bạn. Nó thực tế trong cách mọi người cảm thấy, suy nghĩ và hành động:

• Nhìn chung, bạn đã nhận được một đánh giá hiệu quả làm việc tại công ty rất tốt và được ghi nhận nhiều thành tích. Xong một ngày, bạn nhận được một vài góp ý mang tính xây dựng đã chỉ ra những lĩnh vực mà bạn làm chưa tốt. bạn cảm thấy mình cần cải thiện. Thay vì cảm thấy tốt về các khía cạnh tích cực trước giờ được đánh giá. Bạn cảm thấy buồn và tức giận về góp ý mình vừa nhận.
• Sau một cuộc tranh cãi với đồng nghiệp mà mình đã làm việc lâu. Bạn thấy mình đa phần tập trung vào các sai sót thay vì thừa nhận điểm tốt của anh ấy. Bạn xuất hiện nhiều những kinh nghiệm không tốt của anh ấy. Ngay cả những lỗi nhỏ nhất cũng được khuếch đại. Trong khi các đặc tính tích cực từng ghi nhận ở anh ta cũng bị bỏ qua.
• Bạn vẫn nhớ lại một cách sống động tình huống bị bẽ mặt trước bạn bè. Mặc dù sự kiện đã xảy ra nhiều năm trước. Bạn thấy mình co rúm, xấu hổ vì điều đó. Mặc dù bạn bè của bạn có lẽ đã quên nó từ lâu.

Bạn có thể thực hiện các bước để áp dụng quan điểm tích cực hơn trong cuộc sống. Tránh làm khuynh hướng tiêu cực này trở nên tồi tệ hơn trong cuộc sống của bạn.

Khuynh hướng tiêu cực có do đâu?

Có nhiều yếu tố gây ra khuynh hướng tiêu cực của bộ não được các nghiên cứu tâm lý học đề xuất. Có thể khái quát đến yếu tố sinh học và yếu tố xã hội.

Bằng chứng từ các nghiên cứu liên quan đến đo lường chức năng não bộ đến sự kiện (ERP). Cho thấy:

• Phản ứng của não (cảm giác, nhận thức, hành vi cụ thể) với kích thích tiêu cực sẽ hoạt động với cường độ mạnh hơn so với kích thích tích cực.

Trong các nghiên cứu được tiến hành bởi nhà tâm lý học John Cacioppo. Những người tham gia sẽ được thấy các hình ảnh tích cực, tiêu cực hoặc trung tính.

Nghiên cứu về hoạt động não bộ

Sau đó quan sát hoạt động điện trong não. Hình ảnh tiêu cực tạo ra một phản ứng mạnh mẽ hơn nhiều ở vỏ não so với hình ảnh tích cực hoặc trung tính.

Với những hình ảnh tiêu cực, hạnh nhân và cấu trúc não liên quan đến cảm xúc sẽ bị kích thích và phát ra “hồi chuông báo động”. Khi đó, khoảng hai phần ba tế bào thần kinh sẽ được điều động.

Các trải nghiệm tiêu cực sẽ nhanh chóng được lưu trữ trong bộ nhớ. Chúng đều trái ngược với những trải nghiệm tích cực. Và cần được lưu ý trong hàng chục giây trở lên để xử lý thành bộ nhớ lưu trữ dài hạn.

Về xã hội não bộ có khuynh hướng suy nghĩ tiêu cực thay vì tích cực. Bản chất là vì một sự tiến hóa. Tổ tiên chúng ta sống trong hang động, luôn luôn phải cảnh giác với nguy hiểm. Nếu bất cẩn sẽ lập tức đối mặt với vấn đề sống chết.

Các nghiên cứu còn giải thích các nét di truyền khiến chúng ta phải chú ý đặc biệt đến những khía cạnh tiêu cực trong môi trường. Vì nó có thể gây hại cho chúng ta. Theo cách này, cư ngụ trên những thứ tồi tệ của người khác giống như cảm giác đau đớn. Cơ thể của chúng ta hoạt động để giữ cho chúng ta an toàn.

Khuynh hướng tiêu cực của não bộ và cuộc sống

Từ nhiều kết quả nghiên cứu, các nhà khoa học cho rằng:

Chúng ta hình thành nên khuynh hướng tập trung vào tiêu cực khi ta cố gắng hiểu về ý nghĩa của thế giới và sinh tồn. Chúng ta có xu hướng học hỏi nhiều hơn từ các kết quả và kinh nghiệm từ những điều tiêu cực.

Thậm chí một số kết quả còn cho thấy. Tiêu cực ảnh hưởng nhiều đến cuộc sống thường ngày của chúng ta:

Động lực trong các hoạt động sống

Một số phát hiện từ nghiên cứu tâm lý cho thấy:

Khuynh hướng tập trung vào tiêu cực ảnh hưởng đến động lực của chúng ta khi hoàn thành các hoạt động trong cuộc sống.

Khi tập trung quá vào các khía cạnh tiêu cực, sẽ làm gia tăng dữ kiện chống lại việc bạn sẽ thực hiện tốt. Từ đó, dẫn tới việc chán nản, mất động lực tiếp tục thực hiện hoạt động ấy.

Dễ dàng tin vào thông tin tiêu cực về mình

Ngoài ra, các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng khi chúng ta tiếp nhận một thông tin tiêu cực về mình. Chúng ta có xu hướng xem nó là sự thật mà bỏ qua kiểm định nhiều hơn khi nghe thông tin tích cực.

Lý giải cho chuyện này, một số ý kiến cho rằng: Vì những điều tiêu cực về môi trường có ý nghĩa hơn cho loài người thời tiền sử khi phải sinh tồn trong tự nhiên. Lâu dần chúng được truyền lại qua nhiều thế hệ.

Quá trình phát triển

Nghiên cứu cho thấy xu hướng tiêu cực này bắt đầu xuất hiện trong giai đoạn thơ ấu. Trẻ nhỏ khi mới sinh có xu hướng chú ý nhiều hơn đến biểu hiện tích cực trên khuôn mặt và giọng nói của những người xung quanh.

Tuy nhiên, điều này bắt đầu thay đổi khi chúng gần một tuổi. Các nghiên cứu về não chỉ ra rằng khoảng thời gian này, trẻ sơ sinh bắt đầu xuất hiện các phản ứng não nhiều hơn với các kích thích tiêu cực.

=> Điều này cho thấy khuynh hướng tiêu cực của não bộ xuất hiện trong nửa sau đầu đời của trẻ.

Khuynh hướng tiêu cực của não bộ và cá nhân

Mặc dù chúng ta có thể không còn cần phải chú tâm quá nhiều đến các khía cạnh tiêu cực của môi trường xung quanh. Thế nhưng khuynh hướng tiêu cực vẫn có một vai trò quan trọng trong cách bộ não chúng ta hoạt động.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng khuynh hướng tiêu cực có thể có nhiều tác động đến cá nhân. Cụ thể trong 3 lĩnh vực: các mối quan hệ xã hội, ra quyết định và cách chúng ta nhìn nhận mọi người.

Mối quan hệ xã hội

Khuynh hướng tiêu cực có thể có ảnh hưởng sâu sắc đến các mối quan hệ của bạn. Khuynh hướng này có thể khiến bạn chú tâm nhiều đến điều tồi tệ ở người khác. Đặc biệt là trong các mối quan hệ thân thiết, những mối quan hệ lâu dài như bạn bè, cặp đôi,…

Ví dụ: Bạn tin vào dự đoán về cách ứng xử tiêu cực của đối tác sẽ phản ứng với mình. Từ đó, bạn xây dựng cho mình một tâm thế phòng vệ trong giao tiếp. Thường thì kết quả của cuộc giao tiếp sẽ là tranh cãi và giận dữ.

Trong giao tiếp, điều thường được ghi nhớ sẽ là những lời phê bình tiêu cực hơn là những điều tích cực. Nhận thức được xu hướng của mình, bạn sẽ cân bằng nhìn nhận của chính mình. Bằng cách này, bạn có thể hiểu và chủ động trong suy nghĩ, tương tác với các mối quan hệ của chính mình.

Ra quyết định

Khuynh hướng tiêu cực có thể ảnh hưởng đến quá trình ra quyết định. Khi cân nhắc các chứng cứ để đưa ra quyết định. Mọi người thường đặt nặng vấn đề tiêu cực của một sự kiện hơn so với những điều tích cực. Nó sẽ coi trọng hơn những tác động tiêu cực có thể có ảnh hưởng đến các lựa chọn cũng như những rủi ro mà họ sẽ phải chấp nhận.

Ví dụ: Trong một nghiên cứu của Tiến sĩ Danny Daniel Kahneman. Khi thiết kế, những người tham gia sẽ tưởng tượng đến việc hoặc họ sẽ kiếm được một số tiền hoặc mất cùng một số tiền. Kết quả là người tham gia có phản ứng tiêu cực mạnh mẽ hơn khi mất 20 đô la so với cảm xúc tích cực khi kiếm được 20 đô la.

Nguy cơ mất mát có xu hướng tác động lên tâm trí của người tham gia. Mọi người thường lo sợ hậu quả của tiêu cực sẽ xảy ra nhiều hơn là những lợi ích tích cực. Ngay cả khi cả hai tương đương nhau.

Nhận thức về người khác

Khi hình thành những ấn tượng về người khác. Chúng ta có xu hướng tập trung nhiều hơn vào thông tin tiêu cực. Ví dụ: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi đưa ra cả 2 tính từ tích cực và tiêu cực để mô tả tính cách một người. Người tham gia có nhiều hình dung xấu hơn trong lần gặp đầu tiên.

Làm thế nào để cân bằng khuynh hướng tiêu cực

Khuynh hướng tiêu cực có thể ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của bạn. Nó có thể khiến bạn suy nghĩ về giả định sai lầm, làm tổn thương mối quan hệ của bạn với người thân. Gây khó khăn cho việc duy trì một cái nhìn lạc quan về cuộc sống.

Bạn có thể thực hiện những bước để cân bằng, chống lại xu hướng suy nghĩ tiêu cực như sau:

1. Ngừng tự nói chuyện tiêu cực

Bắt đầu chú ý đến loại suy nghĩ chạy qua tâm trí của bạn. Sau khi một sự kiện diễn ra. Bạn có thể thấy mình đang suy nghĩ những điều như: tôi đã sai, tôi không nên làm điều đó. Đây là cách tự nói chuyện tiêu cực. Lâu dần, nó hình thành cách bạn nhìn nhận về bản thân mình và người khác.

Một cách khác là ngăn chặn những suy nghĩ đó để bất cứ khi nào chúng bắt đầu. Thay vì sửa chữa những sai lầm trong quá khứ không thể thay đổi. Hãy xem xét những gì bạn đã học và cách bạn có thể áp dụng điều đó trong tương lai.

2. Chuyển hướng tình hình

Khuynh hướng tiêu cực nằm trong cách bạn nói chuyện với bản thân về các sự kiện được xây dựng trên trải nghiệm của bản thân trong quá khứ. Nó có vai trò lớn trong việc định hình cách bạn diễn giải các sự kiện.

Khi bạn thấy mình diễn giải điều gì đó theo cách tiêu cực hoặc chỉ tập trung vào khía cạnh xấu của tình huống. Hãy tìm cách tự nhắc nhở của riêng bạn để tập trung lại và đưa ra góc nhìn cân bằng giữa khía cạnh tốt và xấu. Ví dụ như tự hỏi lại những ý đối lập lại với ý nghĩ vừa xuất hiện.

3. Tham gia những hoạt động khác để neo lại

Khi bạn thấy mình chìm đắm trong các ý nghĩ tiêu cực. Hãy tìm kiếm một hoạt động bên ngoài để kéo mình ra khỏi việc quá chú tâm vào suy nghĩ tiêu cực và lạc hướng.

Ví dụ: Nếu bạn cảm thấy mình đang trải qua sự khó chịu vì mình đã không làm tốt công việc. Hãy cân nhắc chuyển hướng sự chú ý của bạn vào việc khác như tham gia vào một hoạt động neo bạn lại, không để suy nghĩ lôi mình vào tiêu cực. Bạn có thể nghe một bản nhạc lạc quan, đi dạo hoặc đọc một cuốn sách hay,….

4. Thưởng thức những khoảnh khắc tích cực

Vì cần nhiều hơn cho những trải nghiệm tích cực được ghi nhớ. Điều quan trọng là phải chú ý vào những điều tốt đẹp đã xảy ra. Khi những điều tiêu cực có thể dễ dàng được ghi nhận và lưu trữ trong bộ nhớ dài hạn của bạn.

Bạn cần chú ý để mình có được những hiệu quả từ các khoảnh khắc tích cực khác trong cuộc sống. Vì vậy, khi một cái gì đó tuyệt vời xảy ra, hãy dành một chút thời gian để thực sự tập trung vào nó. Hãy tập trung vào những cảm xúc lúc ấy.

Điều quan trọng là bạn hoàn toàn có quyền quyết định có bao nhiêu điều tiêu cực lẫn tích cực được diễn ra trong cuộc sống của mình. Xin mượn lời của tổng thống Eleanor Roosevelt để kết thúc: “Không ai có khả năng khiến bạn cảm thấy thấp kém nếu như không được sự đồng ý của chính bạn.”