Dương xỉ: “Thần dược” bảo vệ da

Dương xỉ là loài cây mọc hoang ở những nơi ẩm ướt, râm mát. Cây thường được trồng làm cảnh, trang trí nội thất, sân vườn. Khoa học đã chứng minh chiết xuất của cây chứa nhiều hoạt chất giúp bảo vệ sức khỏe làn da. Nhờ vào tác dụng chống tia UV, dương xỉ là “thần dược” làm đẹp da an toàn và hiệu quả. Hãy cùng tìm hiểu rõ hơn về loại cây này qua bài viết của ThS.BS Y học cổ truyền Nguyễn Thị Lệ Quyên nhé.

Giới thiệu chung

Có hơn 12000 loài dương xỉ với kích thước khác nhau. Gồm những loại thân nhỏ như sợi tóc đến những cây khổng lồ cao hơn 12 m. Trong đó, Polypodium leucotomos là giống được nghiên cứu nhiều về tác dụng có lợi trên da. Chúng thuộc họ Dương xỉ Polypodiaceae.

Mô tả cây

Dương xỉ (Polypodium leucotomos) phần lớn là thân rễ mọc bò ngầm dưới lòng đất hoặc bò lan trên mặt đất. Đường kính 8 – 15 mm (hiếm khi 30 mm).

Cây có nhiều lá mọc thành cụm. Lá kép, dài khoảng 30 – 130 cm, rộng 10 – 50 cm, giống hình chiếc lược, thon nhọn ở đầu. Lá có nhiều màu sắc khác nhau từ xanh lục sáng đến xanh lục nhạt và có lề không gợn sóng. Lá non cuộn tròn, có lông.

Phân bố, sinh thái

Dương xỉ (Polypodium leucotomos) có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới của Châu Mỹ. Chúng thường sống trong các tán của rừng mưa nhiệt đới hoặc dưới những cây cọ lùn của rừng cận nhiệt đới.

Cây thích nghi tốt trong điều kiện nuôi trồng bình thường và là loại cây cảnh cũng như dược liệu. Một số giống trồng trong vườn với màu lá khác nhau từ xanh xám, xanh bạc đến xanh lam. Mép lá nhăn hoặc gợn sóng.

Bộ phận dùng

Lá và thân rễ của cây dương xỉ được sử dụng nhiều trong y học.

Thành phần hóa  học

Các nghiên cứu cho thấy dương xỉ chứa các hợp chất phenolic giàu tính oxy hóa như:¹

• Axit chlorogenic.
• Axit coumaric.
• Axit vanillic.
• Axit caffeic.
• Axit ferulic.

Chúng có thể bảo vệ chống lại tổn thương da do viêm và do hậu quả của việc hình thành các gốc tự do.

Công dụng của cây dương xỉ

Đặc tính chống oxy hóa

Các nghiên cứu trên chuột cho thấy chất chống oxy hóa trong dương xỉ giúp bảo vệ tế bào da khỏi gốc tự do liên quan đến tia cực tím. Chiết xuất nước của cây làm giảm sự tăng sinh tế bào biểu bì do tia cực tím gây ra. Đồng thời, tăng cường biểu hiện p53 lên 63%, đây kà một protein có khả năng ngăn ngừa ung thư.²

Ngày nay, dương xỉ thường được ứng dụng trong sản xuất kem chống nắng và mỹ phẩm giúp làm đẹp và ngăn ngừa lão hóa da.

Dương xỉ giúp bảo vệ da khỏi tác hại của ánh sáng mặt trời

Dương xỉ giúp ngăn ngừa tác hại của ánh nắng mặt trời và phản ứng viêm da do tia UV. Một nghiên cứu được thực hiện trên những tình nguyện viên khỏe mạnh dùng 7.5 mg/kg Polypodium leucotomos cho kết quả những người này ít bị tổn thương da và cháy nắng hơn người không dùng.³

Một nghiên cứu khác trên 57 người lớn phát ban da sau tiếp xúc với ánh nắng mặt trời cho thấy: triệu chứng viêm da ít hơn đáng kể sau dùng 480 mg/ngày Polypodium leucotomos trong 15 ngày.⁴

Nghiên cứu tại Đại học Harvard về chiết xuất của cây đối với làn da cho thấy tác dụng bảo vệ cấu trúc nền, phòng ngừa lão hóa da do cơ chế giảm tác động của men tiêu hủy protein MMP (Matrix Metalloproteinases). Từ đó, giúp da căng và giảm nếp nhăn.⁵

Các nhà khoa học còn gọi chiết xuất dương xỉ là “kem chống nắng” bằng đường uống.

Dương xỉ giúp hỗ trợ điều trị bệnh viêm da dị ứng

Chiết xuất dương xỉ đường uống kết hợp corticoid cho thấy hiệu quả trong điều trị viêm da dị ứng. Một nghiên cứu thực hiện trên 105 trẻ em và thanh thiếu niên bị viêm da dị ứng. Khi dùng chiết xuất này trong 6 tháng không làm giảm đáng kể liều corticoid nhưng có thể giảm lượng thuốc kháng histamin đường uống cần sử dụng.⁶

Những người bị viêm da dị ứng thường găp phải triệu chứng ngứa gây cảm giác rất khó chịu và phải dùng thuốc kháng histamin để giúp giảm hẳn triệu chứng này. Điều này cũng làm tăng khả năng lạm dụng thuốc kháng histamin dẫn đến quá liều. Vì vậy, việc kết hợp với chiết xuất dương xỉ có lợi trong điều trị viêm da dị ứng.

Chiết xuất dương xỉ hỗ trợ điều trị bệnh vảy nến

Bổ sung chiết xuất dương xỉ đường uống cho bệnh nhân vảy nến mảng giúp giảm thiểu tác dụng phụ của liệu pháp quang hóa. Cụ thể là sự suy giảm miễn dịch cục bộ và ung thư.

Ngoài ra, còn làm giảm liều tia UVA cũng như hạn chế suy giảm tế bào miễn dịch Langerhans có nhiệm vụ bảo vệ da chống lại tác động từ bên ngoài.

Hỗ trợ tái tạo sắc tố da trong bệnh bạch tạng

Chất chống oxy hóa trong dương xỉ giúp giảm các cytokine viêm, tái tạo sắc tố da ở bệnh nhân bạch tạng toàn thân. Khi sử dụng chiết xuất này bằng đường uống kết hợp với điều trị cơ bản có thể cải thiện về mức độ và tốc độ tái tạo sắc tố da.

Trong đời sống, dương xỉ được ứng dụng để xử lý ô nhiễm và lọc nước sinh hoạt. Đặc biệt giúp giảm lượng asen trong đất, nhờ cung cấp năng lượng và thu hồi chúng dưới dạng khí.

Việc tách asen khỏi nguồn nước giúp giảm nguy cơ gây ra những tổn thương cho sức khỏe. Ngoài ra, chúng còn hấp thu các chất độc hại: toluene, xylen, aldehyde formic đem lại không khí trong lành và tinh thần thoải mái cho con người.

Ứng dụng của dương xỉ trong y học

Hiện này, ứng dụng chủ yếu của loài dương xỉ Polypodium leucotomos chủ yếu trong lĩnh vực da liễu như chế tạo kem chống nắng, viên uống trắng da hoặc sử dụng chiết xuất từ chúng để chữa bệnh về da: vảy nến, bạch tạng, viêm da dị ứng…

Lưu ý khi dùng

Chưa ghi nhận độc tính khi sử dụng chiết xuất dương xỉ Polypodium leucotomos trong các nghiên cứu. Tuy nhiên, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi dùng các dược liệu để chữa bệnh nhằm tránh những bất lợi cho sức khỏe.

Dương xỉ không chỉ là loại cây dùng để làm cảnh hay trang trí mà còn giúp ích cho sức khỏe. Đặc biệt trong việc bảo vệ làn da khỏi tác động của ánh nắng mặt trời, hỗ trợ điều trị các bệnh viêm da. Tuy nhiên, để có thể tận dụng hết giá trị của dược liệu đối với sức khỏe, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ để kiểm soát rủi ro và những tác dụng không mong muốn.