Xuất huyết khi mang thai: nguy hiểm thế nào và mẹ bầu phải làm gì?

Xuất huyết khi mang thai trong tất cả các giai đoạn của thai kỳ đều là biểu hiện bất thường cần lưu ý. Xuất huyết tử cung trong tam cá nguyệt thứ I là một trong những dấu hiệu cảnh báo nguy cơ sẩy thai, gặp trong 20 – 30% các trường hợp mang thai. Mọi xuất huyết âm đạo xảy ra trong tam cá nguyệt thứ II và III đều là bất thường. Xuất huyết tử cung xảy ra sau tuần thứ 28 của thai kỳ có thể là tình trạng cấp cứu. Vì vậy, mẹ bầu hiểu rõ các vấn đề về xuất huyết trong thai kì là rất quan trọng.

1. Xuất huyết khi mang thai trong 3 tháng đầu 

1.1 Đặc điểm chung của xuất huyết giai đoạn này

• Xuất huyết âm đạo xảy ra vào tam cá nguyệt 1 (đến 13 tuần 6 ngày).
• Xảy ra ở 20 – 30% phụ nữ mang thai.
• Xuất huyết có thể nhẹ hay nặng, thoáng qua hay hằng định,
• Mẹ bầu có thể cảm thấy đau bụng hoặc không
• Chỉ 1% trường hợp cần truyền máu

1.2 Những nguyên nhân gây xuất huyết khi mang thai trong 3 tháng đầu

• Dọa sẩy thai
• Sẩy thai khó tránh
• Sẩy thai không trọn
• Sẩy thai đang diễn tiến
• Thai lưu: sẩy, dọa sẩy
• Thai trứng
• Thai ngoài tử cung
• Các nguyên nhân không do thai: giao hợp, chấn thương, chảy máu từ tổn thương đường sinh dục dưới, 1 số bệnh nhiễm trùng, bệnh về máu.

1.3 Đặc trưng những nguyên nhân gây xuất huyết khi mang thai thường gặp và xử trí

Dọa sẩy thai

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây xuất huyết 3 tháng đầu thai kì.

Biểu hiện

• Ra máu âm đạo lượng ít, màu đỏ hay bầm đen.
• Có thể có trằn nặng bụng dưới hay đau lưng
• Khi bác sĩ khám âm đạo sẽ thấy cổ tử cung đóng kín. Thân tử cung to tương ứng tuổi thai.
• Hình ảnh trên siêu âm thai: có khối máu tụ chung quanh trứng hoặc sau nhau.

Xử trí

• Nằm nghỉ.
• Có thể dùng progesterone tự nhiên để giảm co thắt cung.
• Nên tránh lao động nặng và kiêng giao hợp ít nhất đến 2 tuần sau khi ngưng ra máu.
• Nếu có viêm âm đạo cần phải được điều trị.

Sẩy thai khó tránh

Như tên gọi, nếu nguyên nhân của ra huyết 3 tháng đầu là sẩy thai khó tránh, điều này có nghĩa mẹ bầu phải chuẩn bị tâm lý cho một thai kì không thành công

Biểu hiện

• Ra máu âm đạo nhiều, đỏ tươi hay ra dây dưa nhiều ngày.
• Đau bụng dưới ngày càng tăng, đau thắt từng cơn.
• Khi bác sĩ khám âm đạo sẽ thấy cổ tử cung hé mở và xóa mỏng, thân tử cung to tương ứng tuổi thai, đôi khi đau khi lắc cổ tử cung.

Xử trí

• Nếu tình trạng chảy máu nặng nề, mẹ cần đi khám ngay lập tức để lấy thai ra. Chỉ có như vậy mới có thể cầm máu ngay, tránh biến chứng sốc mất máu đôi khi gặp.
• Nếu thai còn nhỏ có thể hút thai. Nếu thai to thì phương pháp lựa chọn là nong cổ tử cung và nạo gắp thai.

Sẩy thai một phần, sẩy thai không trọn, sẩy thai đang diễn tiến

Biểu hiện

• Thường mẹ bầu đã có dấu dọa sẩy thai trước đấy. Đến một lúc nào đó mẹ sẽ thấy ra máu nhiều hơn và thường kèm đau bụng từng cơn.
• Đồng thời, mẹ bầu có thể thấy có mảnh mô được tống xuất ra khỏi âm đạo. Điều này có nghĩa, một phần mô nhau thai đang được tống ra ngoài.
• Sau đó vẫn còn ra máu âm đạo dây dưa, khi nhiều khi ít và có thể vẫn còn đau bụng ngầm.
• Bác sĩ khám âm đạo sẽ thấy tử cung nhỏ hơn tuổi thai. Đôi khi có thể thấy khối thai thập thò ở cổ tử cung.

Xử trí

• Biện pháp duy nhất là đến gặp bác sĩ để được lấy thai ra ngay lập tức bằng cách hút hoặc nạo kiểm tra buồng tử cung.
• Nếu mẹ có sốt, bác sĩ sẽ cần phải sử dụng kháng sinh phổ rộng trước khi làm thủ thuật hút nạo thai để tránh nguy cơ viêm nội mạc tử cung và viêm vùng chậu sau sẩy thai.
• Nếu quá trình sẩy thai của mẹ đang diễn tiến, mẹ đau bụng nặng nề, mô thai vẫn đang tống xuất thập thò ở cổ tử cung, tiến trình nạo gắp thai phải nhanh để cầm máu. Trường hợp mẹ ra máu nhiều phải hồi sức, truyền dịch hoặc truyền máu nếu cần.

Thai ngoài tử cung

• Thai ngoài tử cung là sự làm tổ và phát triển của trứng đã thụ tinh ở một nơi khác ngoài khoang nội mạc tử cung.
• Nguyên nhân tử vong chính của mẹ bầu trong 3 tháng đầu.
• Tần suất: 1% trường hợp có thai.

Nguyên nhân

• Sự di chuyển chậm trễ của 1 trứng đã thụ tinh do có bất thường trong cấu trúc vòi trứng.
• Tổn thương vòi trứng do nhiễm trùng, phẫu thuật, xơ dính sau mổ.
• Triệt sản thất bại
• Thuốc viên ngừa thai làm tăng nguy cơ thai ngoài tử cung

Biểu hiện

Mẹ test nước tiểu thử thai (Quickstick) cho kết quả 2 vạch. Tuy vậy, siêu âm sẽ không có hình ảnh túi thai trong lòng tử cung. Ngược lại sẽ thấy hình ảnh khối hỗn hợp cạnh tử cung, có nhiều dịch tự do trong ổ bụng và túi cùng.

Thai ngoài tử cung chưa vỡ

• Trễ kinh hoặc mất kinh
• Rong huyết
• Đau hạ vị hoặc hố chậu

Thai ngoài tử cung vỡ

• Trễ kinh hoặc mất kinh
• Rong huyết
• Đau hạ vị hoặc hố chậu tăng dần, sau đó có lúc đau nhói nhiều như dao đâm, muốn xỉu.
• Sốc mất máu, sốc đau.

Xử trí

Thai kì này chắc chắn là không giữ được. Có 3 phương pháp sau để lựa chọn

• Theo dõi (không can thiệp) cho đến khi thai ngoài tử cung thoái triển hoàn toàn
• Điều trị nội khoa: dùng Methotrexate.
• Điều trị ngoại khoa: mổ cắt vòi trứng toàn phần hoặc xẻ vòi trứng bảo tồn. Đặc biệt ưu tiên nếu thai ngoài tử cung vỡ.

Thai trứng

Nguyên nhân thai trứng do sự phát triển bất thường của gai nhau. Trong đó một phần hay toàn bộ bánh nhau bị thoái hóa thành những túi dịch to nhỏ, dính vào nhau thành chùm giống như chùm nho chiếm toàn bộ diện tích tử cung ấn át sự phát triển của bào thai.

Biểu hiện

• Xuất huyết âm đạo gặp trong > 90% trường hợp. Mức độ thay đổi từ ít đến nhiều. Ra máu xảy ra đột ngột trước khi sẩy thai. Thường gặp rong huyết ít hàng tuần hay hàng tháng.
• Nghén nặng.
• Bụng to nhanh bất thường so với thời gian mất kinh, không thấy thai máy.

Xử trí

• Hút nạo lấy thai
• Bắt buộc phải theo dõi sát sau hút nạo. Sau hút nạo, 15% sẽ diễn tiến thành thai trứng xâm lấn tại tử cung và 4% gây ung thư nguyên bào nuôi.

2. Xuất huyết nửa sau thai kì

2.1 Đặc điểm chung của xuất huyết khi mang thai trong giai đoạn sau 

• Mọi xuất huyết âm đạo xảy ra trong tam cá nguyệt thứ II và III đều là bất thường.
• Xuất huyết tử cung xảy ra sau tuần thứ 28 của thai kỳ có thể là 1 cấp cứu.
• Mức độ xuất huyết có thể từ rất nhẹ đến nặng, có thể có hoặc không có kèm theo đau bụng.

2.2 Nguyên nhân gây xuất huyết sau cuối thai kì

• Dọa sanh non, sanh non.
• Nhau tiền đạo.
• Nhau bong non.
• Vỡ tử cung.
• Vỡ mạch máu tiền đạo: tần suất 1/1000 các thai kỳ.
• Ít gặp hơn: chấn thương hoặc tổn thương cổ tử cung và âm đạo. Bao gồm polype, ung thư, và giãn tĩnh mạch, bệnh lý về máu.

2.3 Đặc trưng những nguyên nhân gây xuất huyết cấp cứu thường gặp và cách xử trí

Nhau tiền đạo

Nhau tiền đạo được định nghĩa là khi nhau bám ở đoạn dưới tử cung mà không bám ở vị trí bình thường của nó.

Biểu hiện

• Xuất huyết âm đạo là triệu chứng chính. Đặc điểm điển hình: ra máu đột ngột, thường không kèm đau bụng;  máu đỏ tươi, có cục; thường ra ít trong lần đầu, ngưng tự nhiên, nhưng tái phát nhiều lần với số lượng tăng dần.
• Mẹ bầu sẽ có nhiều lần xuất huyết rỉ rả trước một lần xuất huyết ồ ạt. Chảy máu thường xuất hiện ở tuần thai 29-30. Đợt chảy máu đầu tiên thường tự cầm trong 1-2h
  • Nguyên nhân chảy máu là do cơn co tử cung, khiến cho các hồ máu nơi nhau bám bị rách, chảy máu ra ngoài
  • Nguồn gốc chảy máu là máu mẹ, thai nhi không bị thiếu máu trừ khi mẹ mất máu quá nặng gây sốc giảm thể tích
• Tử cung mềm, không căng đau.
• Có khi mẹ không gặp triệu chứng gì. Chỉ phát hiện được nhau tiền đạo qua siêu âm

Xử trí

• Tùy thuộc vào tuổi thai, mức độ chảy máu, đã vào chuyển dạ chưa.
• Nếu thai < 8 tháng, trọng lượng thai < 2000g, ra máu ít
  • Không cần khám âm đạo
  • Mẹ nhập viện theo dõi và siêu âm để xác định chẩn đoán.
  • Nếu cần, truyền bù máu.
  • Có thể dùng thuốc giảm co thắt. Mục đích là cố gắng kéo dài thêm thai kỳ với các điều kiện an toàn cho cả mẹ lẫn thai.
• Nếu thai gần ngày sanh, trọng lượng thai > 2.500g, đã có chuyển dạ hoặc đang ra máu nhiều
  • Chấm dứt thai kì
    • Mổ lấy thai: nhau tiền đạo toàn phần, bán phần. Nếu cổ tử cung chưa thuận lợi, tiên lượng chuyển dạ còn kéo dài lâu mà đang ra máu nhiều thì phải giải quyết mổ sanh sớm
    • Sanh ngả âm đạo: có thể cân nhắc khi nhau bám thấp.

Nhau bong non

Bánh nhau bám ở vị trí bình thường bị bong sớm 1 phần hoặc toàn phần trước khi thai sổ.

Biểu hiện

Nhau bong non điển hình có các triệu chứng: xuất huyết âm đạo, đau bụng, tử cung co cứng.

• Xuất huyết âm đạo: 70-80% trường hợp. Máu bầm đen, không đông. Lượng máu chảy ra ngoài không phản ảnh đúng số lượng máu mất.
• Đau bụng: đột ngột, liên tục, thường kèm với đau lưng.
• Tử cung gò cứng và đau.
• Thai suy hoặc mất tim thai.
• Dấu hiệu sốc thay đổi tùy trường hợp.

Xử trí

• Xử trí đầu tiên là hồi sức cho mẹ, bồi trả khối lượng tuần hoàn.
• Nhau bong non thể vừa và thể nặng thì xử trí là phải chấm dứt thai kỳ trong 1 thời gian ngắn. Càng kéo dài, dự hậu của mẹ và thai càng xấu, càng dễ kèm theo các biến chứng nguy hiểm khác.
• Trong nhau bong non thể nhẹ và trung bình, chấm dứt thai kỳ bằng cách cho sanh ngả âm đạo hay mổ sanh tùy thuộc vào tình trạng của thai nhi, ngôi thai và cổ tử cung.

Vỡ tử cung

Có thể xảy ra trong thai kỳ, trong quá trình chuyển dạ hoặc tại thời điểm sổ thai

Biểu hiện

• Thường xảy ra ở 3 tháng giữa và 3 tháng cuối, không có dấu hiệu dọa vỡ.
• Đột ngột đau nhói ở tử cung, nhất là ở chỗ mổ cũ của lần sinh mổ trước.
• Bụng chướng, lình phình.
• Khi thai đã bị đẩy ra khỏi buồng tử cung, sẽ nắn thấy rõ các phần của thai nhi nằm ngay sát dưới thành bụng.
• Nếu thai chết, không còn nghe được tim thai.
• Khám âm đạo có máu đỏ tươi.

Xử trí

• Mổ sinh cấp cứu. Tiên lượng em bé tốt khi thời gian từ khi chẩn đoán tới khi sanh trong vòng 20 phút. Kết cục xấu lâu dài xảy ra khi thời gian quyết định cho sanh > 30 phút.
• Sau vỡ tử cung, sản phụ vẫn được phép mang thai lại. Nhưng, không được sinh ngả âm đạo.

Xem thêm:

Vỡ tử cung: Mối đe dọa trong ba tháng cuối thai kỳ

Mang thai ngoài tử cung: Dấu hiệu, mức độ nguy hiểm và hướng chữa trị

Xuất huyết khi mang thai tại tử cung không phải hiếm gặp, nhiều trường hợp không cần phải điều trị. Tuy nhiên ra máu âm đạo vẫn là triệu chứng của các bệnh lý nguy hiểm, có thể ảnh hưởng đến cả mẹ và thai nhi nên thai phụ cần đến các cơ sở y tế để có hướng xử trí kịp thời.

Bác sĩ TRẦN HOÀNG NHẬT LINH