Những điều cần biết về bệnh cúm A/H1N1

Bệnh cúm A/H1N1 là gì? Triệu chứng của bệnh như thế nào? Người bệnh thường sẽ trải qua thời gian điều trị bệnh bao lâu? Những thuốc nào dùng để điều trị bệnh cúm H1N1? Trong quá trình chữa bệnh, cần lưu ý những gì? Hãy cùng Youmed tìm hiểu bài viết được phân tích thật kĩ dưới đây về bệnh cúm H1N1 nhé!

1. Bệnh cúm A/H1N1 là gì?

Cúm A/H1N1 còn được gọi là cúm lợn. Sở dĩ, bệnh được gọi là cúm lợn vì trong quá khứ, những người nhiễm bệnh đều đã tiếp xúc trực tiếp với lợn. Tuy nhiên, điều này đã thay đổi vài năm trước, khi một loại virus mới xuất hiện có khả năng lây lan giữa những người không tiếp xúc với lợn.

Năm 2009, H1N1 đã lan nhanh trên toàn thế giới, vì vậy Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) gọi đó là đại dịch. 

Mặc dù cúm lợn không đáng sợ như cách đây vài năm, nhưng điều quan trọng là phải biết tự bảo vệ mình khỏi bị nhiễm bệnh. Giống như cúm theo mùa, vì bệnh có thể gây ra nhiều vấn đề sức khỏe nghiêm trọng hơn cho một số người. Tốt nhất là tiêm vắc-xin cúm, hoặc tiêm phòng cúm hàng năm.

Bệnh cúm H1N1 là một trong những loại virus có trong vắc-xin để phòng ngừa.

2. Virus cúm A/H1N1 lây theo con đường nào?

Sự lây lan của virus H1N1 2009 được cho là xảy ra giống như cách lây lan cúm theo mùa. Virus cúm lây lan chủ yếu từ người sang người qua ho, hắt hơi hoặc nói chuyện với người bị cúm.

Đôi khi mọi người có thể bị nhiễm bệnh khi chạm vào thứ gì đó – chẳng hạn như bề mặt hoặc vật thể – có virus cúm trên đó và sau đó chạm vào miệng hoặc mũi.

3. Biểu hiện bệnh cúm A/H1N1 trong từng giai đoạn

Bệnh cúm có thể xuất hiện trong một loạt các triệu chứng: từ nhiễm trùng đường hô hấp trên nhẹ đến bệnh cấp tính, đe dọa tính mạng.

• Giai đoạn nhẹ hoặc không biến chứng: được đặc trưng bởi các triệu chứng điển hình như sốt (mặc dù không phải ai bị cúm cũng bị sốt), ho, đau họng, chảy nước mũi, đau cơ, nhức đầu, ớn lạnh, đôi khi tiêu chảy và nôn, nhưng không khó thở và ít thay đổi trong tình trạng sức khỏe mãn tính.

• Giai đoạn tiến triển: được đặc trưng bởi các triệu chứng điển hình đau ngực, thở oxy kém (thở nhanh, thiếu oxy, thở khó khăn ở trẻ em), suy tim phổi (huyết áp thấp), suy giảm thần kinh trung ương tình trạng tâm thần), mất nước nghiêm trọng hoặc làm trầm trọng thêm các tình trạng mãn tính (hen suyễn, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính, suy thận mãn tính, tiểu đường hoặc các tình trạng tim mạch khác).

• Giai đoạn nặng hoặc phức tạp: được đặc trưng bởi các dấu hiệu của bệnh đường hô hấp dưới (thiếu oxy cần oxy bổ sung, X quang ngực bất thường, thở máy), phát hiện viêm não, bệnh não, biến chứng huyết áp thấp (sốc, suy cơ quan), viêm cơ tim hoặc nhiễm vi khuẩn thứ cấp xâm lấn dựa trên xét nghiệm trong phòng thí nghiệm hoặc các dấu hiệu lâm sàng (sốt cao kéo dài và các triệu chứng khác sau 3 ngày).

4. Mức độ nghiêm trọng của bệnh cúm A/H1N1

Do virus H1N1 rất khác so với virus cúm lưu hành, nên việc tiêm vắc-xin cúm theo mùa không có hiệu quả cao trong bảo vệ chéo chống lại virus H1N1. 

Từ ngày 12/4/2009 đến ngày 10/4/2010, CDC ước tính trung bình có 60,8 triệu trường hợp nhiễm, 274.304 ca nhập viện và 12.469 trường hợp tử vong tại Hoa Kỳ do virus H1N1. Ngoài ra, CDC ước tính rằng 151.700-575.400 người trên toàn thế giới đã chết vì nhiễm bệnh cúm A/H1N1 trong năm đầu tiên virus lưu hành.

Mức độ nghiêm trọng bao gồm:

• Toàn cầu: 80% trường hợp tử vong do virus H1N1 được ước tính xảy ra ở những người <65 tuổi. Điều này khác rất nhiều so với các bệnh dịch cúm theo mùa điển hình, trong đó khoảng 70-90% các ca tử vong được ước tính xảy ra ở những người ≥65 tuổi.
• Việt Nam: ca bệnh cúm A(H1N1) đầu tiên xâm nhập vào Việt Nam từ ngày 31/5/2009. Đến ngày 30/7/2009 đã có gần 800 trường hợp mắc ở gần 30 tỉnh, thành phố trên cả ba miền Bắc, Trung, Nam và đã có trường hợp tử vong. 

Ước tính tỷ lệ tử vong do đại dịch cúm dao động từ 0,03% dân số thế giới trong đại dịch H3N2 năm 1968 đến 1- 3% dân số thế giới trong Đại dịch cúm năm 1918. Người ta ước tính rằng 0,001-0,007% dân số thế giới đã chết vì các biến chứng hô hấp liên quan đến nhiễm Tại Việt Nam, ca bệnh cúm A(H1N1) đầu tiên xâm nhập vào Việt Nam từ ngày 31/5/2009. 

Tháng 4 /2009 đến tháng 4 /2010, vào ngày 10/8/2010, WHO tuyên bố chấm dứt bệnh cúm toàn cầu năm 2009 đại dịch cúm. Tuy nhiên, bệnh cúm A/H1N1 tiếp tục lưu hành dưới dạng virus cúm theo mùa và gây bệnh, nhập viện và tử vong trên toàn thế giới mỗi năm.

5. Đối tượng nguy cơ mắc biến chứng nghiêm trọng

Hầu hết những người bị cúm (theo mùa hoặc cúm 2009) sẽ bị bệnh nhẹ, sẽ không cần chăm sóc y tế hoặc thuốc kháng virus và sẽ phục hồi sau chưa đầy 2 tuần. Tuy nhiên, một số người có nhiều khả năng bị biến chứng cúm dẫn đến phải nhập viện và đôi khi dẫn đến tử vong.

• Viêm phổi, viêm phế quản, nhiễm trùng xoang và nhiễm trùng tai là những ví dụ về các biến chứng liên quan đến cúm.
• Cúm cũng có thể làm cho các vấn đề sức khỏe mãn tính trở nên tồi tệ hơn.

Ví dụ, những người mắc bệnh hen suyễn có thể trải qua các cơn hen trong khi họ bị cúm và những người bị suy tim sung huyết mãn tính có thể trở nên tồi tệ hơn với tình trạng này do cúm gây ra. 

5.1. Độ tuổi cụ thể

• Phụ nữ mang thai
• Người lớn từ 65 tuổi trở lên
• Trẻ em <5 tuổi, nhưng đặc biệt là trẻ em <2 tuổi

5.2. Các bệnh mắc kèm

• Hen suyễn
• Rối loạn não, tủy sống, thần kinh ngoại biên và cơ bắp như bại não, động kinh, đột quỵ, chậm phát triển trí tuệ, chậm phát triển từ trung bình đến nặng chấn thương dây rốn.
• Bệnh phổi mãn tính (bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính và xơ nang).
• Mắc các bệnh về tim (bệnh tim bẩm sinh, suy tim sung huyết và bệnh động mạch vành).
• Rối loạn máu (như bệnh hồng cầu hình liềm); nội tiết (như đái tháo đường); chức năng thận, gan; rối loạn chuyển hóa (rối loạn chuyển hóa di truyền và rối loạn ty thể).
• Hệ thống miễn dịch suy yếu do bệnh hoặc thuốc (như người nhiễm HIV hoặc AIDS, hoặc ung thư, hoặc những người sử dụng steroid mãn tính).
• Những người <19 tuổi đang điều trị bằng aspirin dài hạn.

Ngoài ra, một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng những người béo phì và những người béo phì đặc biệt có nguy cơ cao hơn, có lẽ vì họ có một trong những điều kiện rủi ro cao hơn ở trên nhưng không nhận ra điều đó.

6. Hướng điều trị bệnh cúm A/H1N1 

Bác sĩ cần điều trị kịp thời cho những người nghi ngờ hoặc đã xác nhận mắc cúm.

6.1. Trường hợp cần nhập viện

• Có nguy cơ mắc bệnh nặng
• Bệnh tiến triển, nặng hoặc phức tạp, bất kể tình trạng sức khỏe trước đó

6.2. Cách điều trị

• Thuốc kháng virus: oseltamivir (uống), zanamivir (hít), peramvir (tiêm).
• Bắt đầu điều trị càng sớm càng tốt sau khi xuất hiện triệu chứng
• Điều trị theo kinh nghiệm trước khi kết quả xét nghiệm chẩn đoán được báo cáo.

Khi chẩn đoán xác định được chỉ định, yêu cầu xét nghiệm chẩn đoán xác định thay vì xét nghiệm nhanh.

6.3. Thuốc kháng virus để điều trị cúm

Các chất ức chế neuraminidase là thuốc được lựa chọn để điều trị cúm 2009 và bệnh giống cúm ở cả trẻ em và người lớn ở Hoa Kỳ tại thời điểm này.

Oseltamivir 

• Dạng viên nang hoặc hỗn dịch uống (Tamiflu®) được FDA phê chuẩn để điều trị cúm cấp tính không biến chứng ở bệnh nhân ≥1 tuổi có triệu chứng ≤2 ngày.
• FDA đã ban hành một ủy quyền cho phép sử dụng khẩn cấp cho phép điều trị bằng oseltamivir của bệnh nhân <1 tuổi bị cúm H1N1 2009.

Ngoài ra, cho phép điều trị bệnh nhân có triệu chứng cúm H1N1 2009 trong >2 ngày và bệnh nhân có các điều kiện để nhập viện. 

Zanamivir

• Được dùng bằng cách hít (Relenza®) được FDA phê chuẩn để điều trị cúm ở bệnh nhân ≥7 tuổi, tương tự như sử dụng oseltamivir đã được phê duyệt, không bị biến chứng và không có triệu chứng>2 ngày.
• Cũng như oseltamivir, FDA đã ban hành một phương pháp điều trị cho phép EUA với zanamivir của bệnh nhân mắc bệnh cúm A/H1N1 2009 đã có triệu chứng trong > 2 ngày và bệnh nhân đủ điều kiện phải nhập viện.

Peramivir

• Được điều chế để tiêm tĩnh mạch (IV) là một sản phẩm hiện đang được đánh giá trong các thử nghiệm lâm sàng.
• Mặc dù dữ liệu không đủ để cho phép FDA chấp thuận, FDA đã ban hành EUA để điều trị bằng peramivir cho bệnh nhân mắc bệnh cúm A/H1N1 2009, những người có khả năng bị nghi ngờ nhiễm trùng hoặc bị nhiễm trùng trong phòng thí nghiệm.

Theo EUA, việc điều trị bệnh nhân trưởng thành bằng peramivir IV chỉ được chấp thuận nếu:
1. Bệnh nhân không đáp ứng với liệu pháp kháng virus uống hoặc hít;
2. Vận chuyển thuốc theo một tuyến đường khác IV không được dự kiến ​​là đáng tin cậy hoặc không khả thi;
3. Bác sĩ lâm sàng đánh giá liệu pháp IV là phù hợp do các trường hợp khác.

Việc điều trị bệnh nhi được chấp thuận nếu áp dụng 1 trong 2 tiêu chí đầu tiên.

6.4. Trường hợp bệnh nặng, phải nhập viện

• Thời gian điều trị được đề nghị là 5 ngày. Bệnh nhân nhập viện bị nhiễm trùng nặng (như những người bị nhiễm trùng kéo dài hoặc phải nhập viện điều trị tích cực) có thể yêu cầu các khóa học điều trị lâu hơn.
• Mặc dù điều trị có hiệu quả nhất khi bắt đầu trong 48 giờ đầu tiên của bệnh, nhưng dữ liệu hạn chế từ các nghiên cứu quan sát ở bệnh nhân nhập viện cho thấy điều trị cho những người bị bệnh kéo dài hoặc nặng làm giảm tỷ lệ tử vong hoặc thời gian nằm viện ngay cả khi bắt đầu điều trị >48 giờ sau khi khởi phát của bệnh tật.
• Một số chuyên gia đã ủng hộ việc sử dụng gấp đôi liều oseltamivir cho một số bệnh nhân bị bệnh nặng, mặc dù không có dữ liệu được công bố chứng minh rằng liều cao hơn có hiệu quả hơn. Đối với những bệnh nhân không thể dùng thuốc uống hoặc thuốc uống dường như không có hiệu quả, có thể peramivir để tiêm tĩnh mạch  mặc dù các nghiên cứu về hiệu quả và an toàn còn hạn chế.

7. Biện pháp phòng ngừa bệnh cúm A/H1N1 

• Tiêm phòng vắc-xin cúm
• Che mũi và miệng bằng khăn giấy khi ho hoặc hắt hơi. Vứt khăn giấy vào thùng rác sau khi sử dụng.
• Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước. Nếu không có xà phòng và nước, hãy sử dụng chất chà tay chứa cồn. 
• Tránh dùng tay chạm vào mắt, mũi hay miệng
• Cố gắng tránh tiếp xúc gần với người bệnh.
• Nếu bị bệnh giống như bệnh cúm, nên ở nhà ít nhất 24 giờ sau khi hết sốt trừ khi được chăm sóc y tế hoặc cho các nhu cầu thiết yếu khác. (nên hết sốt mà không sử dụng thuốc hạ sốt). Cách ly người khác càng nhiều càng tốt để tránh gây bệnh cho mọi người xung quanh.

• Chuẩn bị trong trường hợp bị bệnh và cần phải ở nhà trong một tuần hoặc lâu hơn; cung cấp thuốc không kê đơn, thuốc sát khuẩn chứa cồn (khi không có xà phòng và nước), khăn giấy và các vật dụng liên quan khác có thể giúp bạn tránh phải đi ra ngoài nơi công cộng trong khi bạn bị bệnh và truyền nhiễm.

Có nên đi làm khi tiếp xúc gần với người bệnh?

• Những nhân viên khỏe mạnh nhưng có một thành viên gia đình bị bệnh tại nhà bị bệnh cúm A/H1N1 có thể đi làm như bình thường.
• Nên theo dõi sức khỏe của họ mỗi ngày và thực hiện các biện pháp phòng ngừa hàng ngày bao gồm che miệng khi ho và hắt hơi và rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước, đặc biệt là sau khi ho hoặc hắt hơi. Không có xà phòng và nước, nên sử dụng chất chà tay chứa cồn. 
• Nếu bị bệnh, họ nên thông báo cho người giám sát của mình và ở nhà. 

8. Có thể mắc bệnh cúm 2009 hơn một lần không?

VIệc nhiễm bất kỳ virus cúm nào, kể cả cúm H1N1, sẽ khiến cơ thể phát triển khả năng miễn dịch đối với virus đó, do đó không có khả năng một người sẽ bị nhiễm vi rút cúm giống hệt nhau hơn một lần.

Tuy nhiên, những người có hệ thống miễn dịch yếu có thể không phát triển miễn dịch hoàn toàn sau khi nhiễm bệnh và có khả năng bị nhiễm cùng một loại virus cúm ≥1 lần.

Một người cũng có thể có kết quả xét nghiệm dương tính (+) đối với nhiễm cúm ≥1 lần trong mùa cúm. Điều này có thể xảy ra vì 2 lý do:

• Một người có thể bị nhiễm virus cúm khác nhau (lần đầu tiên mắc bệnh cúm A/H1N1 và lần 2 với virus cúm theo mùa thông thường).
• Các xét nghiệm cúm đôi khi có thể cho kết quả (+) giả và (-) giả vì vậy có thể một trong các kết quả xét nghiệm không chính xác. 

9. Những điều cần lưu ý và xử trí khi gặp phải

9.1. Xử trí khi bị sốt

Sốt có thể là một trong những triệu chứng của bệnh giống cúm đối với nhiều người. Dấu hiệu của sốt bao gồm: ớn lạnh, đỏ bừng, ấm người hoặc đổ mồ hôi.

Các loại thuốc hạ sốt thường chứa acetaminophen hoặc ibuprofen. Những loại thuốc này có thể giúp hạ sốt và giảm đau. Không nên dùng Aspirin cho trẻ em hoặc thanh thiếu niên (bất kỳ ai ≤18 tuổi) bị cúm.

Để tránh lây cúm, nếu bị sốt, hãy ở nhà ít nhất 24 giờ sau khi không còn bị sốt hoặc có dấu hiệu bị sốt. Tuy nhiên, nếu đang dùng thuốc hạ sốt, không thể biết liệu cơn sốt đã thực sự hết chưa. Do đó, khi bắt đầu cảm thấy tốt hơn, hãy tăng khoảng cách giữa các liều thuốc hạ sốt và tiếp tục theo dõi nhiệt độ để đảm bảo cơn sốt không quay trở lại.

9.2. Dấu hiệu cảnh báo

Trẻ nhỏ

• Mê man.
• Sốt với phát ban
• Màu da hơi xanh
• Thở nhanh hoặc khó thở
• Trở nên cáu kỉnh đến nỗi đứa trẻ không muốn được bế.
• Các triệu chứng giống như cúm cải thiện nhưng sau đó trở lại với sốt và ho nặng hơn.

Người trưởng thành

• Khó thở
• Đột ngột chóng mặt
• Cảm giác hoang mang
• Nôn nặng hoặc dai dẳng
• Đau hoặc áp lực ở ngực hoặc bụng
• Các triệu chứng giống như cúm cải thiện nhưng sau đó trở lại với sốt và ho nặng hơn.

10. Sự khác biệt giữa cúm A/H1N1 và cúm A/H5N1? 

Các virus cúm H1N1 và H5N1 năm 2009 là các virus cúm A (2009) và A (H5N1) mới xuất hiện gần đây đã gây ra các mối đe dọa sức khỏe rất lớn ở nhiều khu vực trên toàn thế giới.

Mặc dù được đặc trưng bởi khả năng truyền bệnh cao, nhưng độc lực và tử vong của virus bệnh cúm A/H1N1 2009 cho đến nay vẫn còn tương đối thấp. Điều ngược lại đúng với cúm A (H5N1); với tỷ lệ tử vong vượt quá 60%, nó được biết là gây ra thiệt hại nghiêm trọng cho hệ hô hấp của con người, nhưng hiện tại không có khả năng truyền bệnh hiệu quả từ người sang người.

Các trường hợp bệnh cúm A/H1N1 2009 nghiêm trọng và gây tử vong cao hơn đã cho thấy các triệu chứng tương tự như các trường hợp được báo cáo trong các trường hợp cúm A (H5N1).

Bệnh cúm H1N1 là bệnh rất nguy hiểm vì mức độ lây lan nhanh và hậu quả mà cúm H1N1 gây ra rất nặng nề cho mọi người trên thế giới. Tuy nhiên, đã có vắc-xin để phòng ngừa bệnh nhiễm cũng như đã có thuốc để điều trị. Do đó, việc của người dân là nên thực hiện các thói quen tốt hằng ngày như ăn uống, tập thể dục thể thao… để có thể tăng cường sức khỏe góp phần phòng chống bệnh nhiễm.

Dược sĩ Nguyễn Ngọc Cẩm Tiên