Thạch quyết minh: Vị thuốc quý trị bệnh về mắt

Thạch quyết minh là vị thuốc từ vỏ của loài bào ngư. Nguồn gốc tên gọi do giống đá (thạch) lại có tính chất làm tan màng, sáng mắt (minh). Bài viết của Thạc sĩ, Bác sĩ Y học cổ truyền Nguyễn Trần Anh Thư sẽ trình bày cụ thể về công dụng và cách dùng của Thạch quyết minh.

Thạch quyết minh là gì?

Thạch quyết minh còn có tên gọi khác là cửu khổng, cửu khổng loa, ốc khổng, bào ngư.

Vị thuốc này là vỏ phơi khô của nhiều loại bào ngư có tên khoa học khác nhau như: Haliotis diversicolor Reeve (Cửu khổng bào), Haliotidis gigantea discus Reeve (Bào đại não), Haliotis ovina Gmelin (Dương bào), Haliotis avinana L. (Nhĩ bào), hoặc Haliotis laevigata Donovan (Bạch bào). Chúng đều thuộc họ Bào ngư (Haliotidae), lớp Phúc túc (Gastropoda), ngành Nhuyễn thể (Mollusca).

Vị thuốc này được dùng làm thuốc ghi đầu tiên trong sách Danh y biệt lục.

Mô tả

Bào ngư là một loại nguyễn thể có vỏ cứng. Ở mép vỏ có từ 7 đến 13 lỗ (thường có 9 lỗ gọi là Cửu khổng). Những lỗ này được dùng để thở, nếu có vật kí sinh bám vào bịt kín các lỗ này thì bào ngư có thể bị chết. Bào ngư sống ở vùng hải đảo hay ven biển có rạn đá ngầm. Bào ngư được khai thác nhiều ở miền Bắc nước ta.

Chân của bào ngư là một khối thịt dính liền với thân, nằm xung quanh mép vỏ. Khi bài ngư muốn bò đi, khối thịt phải co giãn để di chuyển thân mình. Khi bị bắt, khối thịt rút vào trong vỏ. Chân của bào ngư bao giờ cũng bám chắc vào đá. Nhờ đó, tuy vùng bào ngư sống tuy luôn có sóng lớn vỗ vào đá, nhưng bào ngư vẫn sống bình thường.

Thức ăn chủ yếu của bào ngư là rong rêu bám trên đá.

Thạch quyết minh là phần vỏ của bào ngư. Dược liệu có lớp vỏ ngoài nhám, có màu sẫm, mặt trong có lớp xà cừ lóng lánh. Khi dùng người ta thường đập nhỏ ra.

Thạch quyết minh có chất gì?

Trong Thạch quyết minh có chủ yếu canxi cacbonat, choline, lớp cutin của vỏ và nhiều loại axit amin.

Vỏ chứa hơn 90% canxi cacbonat, khoảng 3,67% chất hữu cơ. Ngoài ra còn chứa một lượng nhỏ magiê, sắt, silicat, sunfat, photphat, clorua và một lượng rất nhỏ iốt. Sau khi nung, cacbonat bị phân hủy tạo ra canxi oxit và chất hữu cơ.

Vỏ dưới đáy biển có 16 axit amin. Phần ăn được của bào ngư lớn chứa 1,57% tro, và hàm lượng các chất vô cơ như natri trong lớp áo là cao nhất. Trong khi hàm lượng cadimi, sắt, canxi và magiê cao trong các cơ quan nội tạng. Hàm lượng collagen chiếm 20% toàn bộ bào ngư.

Công dụng của Thạch quyết minh

Theo Đông Y

Theo tài liệu cũ, vỏ bào ngư có vị mặn, tính bình. Có công dụng trừ nhiệt sáng mắt. Dùng chữa đau đầu chóng mặt, đau mắt đỏ viêm kết mạc cấp tính, giảm thị lực do viêm thị thần kinh.

Hiện nay, Thạch quyết minh được dùng trong phạm vi nhân dân làm thuốc. Chữa mắt mờ, thị lực kém, có tác dụng tan màng mây, sáng mắt.

Ngoài ra, Thạch quyết minh còn được dùng làm thuốc chữa bệnh đau dạ dày hay ợ chua, cầm máu.

Liều dùng: ngày uống 3 – 6 g dưới dạng bột, có khi dùng dưới dạng thuốc sắc với liều 15 – 30 g.

Thịt loài bào ngư là một loại hải sản quý, mùi vị thơm ngon, nhiều chất dinh dưỡng. Được dùng nhiều nơi trong nước và xuất khẩu.

Theo Y học hiện đại

Trong một nghiên cứu khoa học, kết quả cho thấy Thạch quyết minh có thể bảo vệ các tế bào giác mạc của con người được nuôi cấy trong ống nghiệm bị tổn thương do oxy hóa, tăng mức độ chống oxy hóa nội bào, giảm việc tạo ra các sản phẩm độc hại.

Nghiên cứu khác chỉ ra rằng Thạch quyết minh có thể làm tăng canxi huyết thanh và giảm huyết áp.

Một nghiên cứu khác cho thấy Thạch quyết minh làm giảm sự xâm nhập của bạch cầu trung tính, thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương, do đó làm tăng hàm lượng collagen I và thúc đẩy sự biểu hiện của protein yếu tố tăng trưởng chuyển đổi-beta 1 (TGF-β1).

Các nhà nghiên cứu suy đoán rằng tác dụng và cơ chế của Thạch quyết minh trong việc thúc đẩy quá trình chữa lành vết thương có liên quan đến việc kích hoạt đại thực bào.

Bài thuốc có Thạch quyết minh

Chữa mờ mắt, quáng gà

Vỏ bào ngư đem cạo sạch vỏ đen ngoài, tán nhỏ và thủy phi 10 g. Lấy gan lợn hay gan dê, bổ đôi, cho thuốc vào. Đun sôi chín, đem xông vào mắt. Khi đã nguội thì ăn cả gan, uống cả nước. Mỗi ngày làm 1 lần (theo đơn thuốc kinh nghiệm trong nhân dân).

Đau mắt ra nắng bị chói

Dùng vỏ bào ngư, cúc hoa, cam thảo mỗi vị 4 g. Sắc với 200 g nước, để nguội, chia ra uống hàng ngày.

Kiêng kỵ

• Người tỳ vị hư hàn hoặc không thuộc chứng bệnh thực nhiệt thì không được dùng.

Thạch quyết minh là vỏ của các loài Bào ngư, có công dụng trị bệnh về mắt như mắt mờ, thị lực kém, mắt có màng mây. Những thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo, không có ý nghĩa khuyến cáo. Khi muốn sử dụng vỏ bào ngư để điều trị bệnh, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ chuyên khoa