Xuyên luyện tử: Công dụng của quả Xoan ta
Nội dung bài viết
Xuyên luyện tử là quả của cây Xoan ta, một loại cây được trồng và mọc nhiều ở khắp nơi trên nước ta. Vỏ của cây Xoan được dùng phổ biến như một loại thuốc trị giun. Tuy nhiên, quả của cây thì vẫn còn chưa được biết tới như một vị thuốc. Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng tìm hiểu về công dụng, cách dùng và những điều cần biết về vị thuốc Xuyên luyện tử.
Tổng quan về Xuyên luyện tử
Xoan còn có tên khác là Sầu đông, Khổ luyện, Xoan trắng, Sầu đâu. Tên khoa học là Melia azedarach L., thuộc họ Xoan (Meliaceae).
Cây Xoan
Xoan là một cây cao to, có thể đạt tới độ cao 25 – 30 m. Vỏ thân xù xì, nhiều chỗ lồi lõm với nhiều vết khía học. Lá mọc cách 2 – 3 lần kép lông chim lẻ. Cuống lá chét ngắn, mép khứa răng cưa nông, mặt dưới lá và cuống có lông hình khiên. Cụm hoa hai ngả, cánh hoa màu tím nhạt, ống nhị màu tím.
Vị thuốc Xuyên luyện tử
Xuyên luyện tử có dạng hình cầu với đường kính 2 – 3,2 cm. Bề mặt có màu vàng đến vàng nâu, hơi bóng, một vài vết lõm hoặc co rút, có các chấm màu nâu sẫm. Quả bên ngoài có da và thường tạo thành một ranh giới với thịt. Thịt mềm, màu vàng nhạt và dính khi ướt với nước. Lõi có hình cầu hoặc hình bầu dục, cứng, có 6 đến 8 cạnh dọc, được chia thành 6 đến 8 buồng và mỗi buồng chứa 1 hạt hình thuôn dài màu nâu đen. Tính độc, chua và đắng.
Thu hái và bào chế
Thu hái xuyên luyện tử
Nên chọn quả to hình cầu, dài 2,5 – 4 cm, rộng 2 – 3 cm. Khi già phơi khô có màu vàng nhạt chắc, không mốc mọt là tốt.
Bào chế xuyên luyện tử
Xuyên luyện tử
Loại bỏ tạp chất. Nghiền nát là dùng được.
Xuyên luyện tử sao
Lấy quả tốt, cắt thành những lát dày hoặc giã nát, cho vào nồi, sao bằng lửa nhỏ, lấy ra và để nguội. Lúc này, nó có màu nâu.
Thành phần hoá học
Các tài liệu cho thấy vị thuốc này có chứa toosendanin, alkaloid, kaempferol, melianone, lipomelianol, 21-O-acetyltoosendantriol, 21-O-methyltoosendan-pentaol.
Tác dụng dược lý
Hiện chưa thấy có nghiên cứu nào được công bố về tác dụng dược lý của quả Xuyên luyện tử. Các nghiên cứu hiện nay chủ yếu nói về hoạt chất từ vỏ cây Xoan ta này, hay còn gọi là vị thuốc Xuyên luyện.
Công dụng và liều dùng
Công dụng
Theo Đông y, Xuyên luyện tử có vị đắng, tính lạnh và có độc. Dược liệu có công dụng giảm đau, sát trùng và trị giun.
Tìm hiểu về một loại dược liệu khác có khả năng giảm đau: Hoàng nàn: Thảo dược giảm đau quý nhưng có độc.
Liều dùng
Thường dùng từ 6 g đến 8 g, phối hợp trong các bài thuốc với nhiều vị thuốc khác.
Bài thuốc kinh nghiệm từ xuyên luyện tử
Trị sưng đau dịch hoàn, đau bụng dưới
Bài thuốc Xuyên Luyện Thang:
Chích thảo, Lệ chi hạch, Nga truật, Phá cố chỉ, Quất hạch, Sơn thù, Tam lăng, Thanh diêm, Thông thảo, Tiểu hồi, Xuyên luyện tử. Lượng bằng nhau, Cam thảo giảm nửa liều. Sắc uống lúc đói.
Trị đau thượng vị do lạnh
Hồi hương 8 g, Ngải diệp 4 g, Xuyên luyện tử 8 g. Sắc uống.
Lưu ý, kiêng kỵ
Theo một số tài liệu, quả của cây xoan ta có tính độc đối với một số đối tượng, trong đó có thể có trẻ em. Những triệu chứng khi ngộ độc loại quả này:1
- Nôn mửa.
- Tiêu chảy.
- Khó thở.
- Tim đập nhanh.
Nhiều nghiên cứu trên động vật cũng ghi nhận tình trạng ngộ độc dẫn đến tử vong khi sử dụng xuyên luyện tử. Triệu chứng dẫn đến tử vong của các con vật là tình trạng dây thần kinh trung ương bị ức chế, hôn mê, viêm cấp tính dạ dày – ruột, gan xung huyết và phổi ứa máu.1
Quả xoan chín độc hơn quả xoan còn non.1
Tóm lại, Xuyên luyện tử là vị thuốc từ quả cây Xoan, có công dụng giảm đau, sát trùng, trị giun. Tuy nhiên, đây là một vị thuốc có chứa độc tính và chưa được sử dụng phổ biến. Bài viết trên đây chỉ có giá trị tham khảo. Nếu muốn sử dụng thuốc, bạn cần phải hỏi ý kiến của thầy thuốc điều trị.
Nguồn tham khảo / Source
Trang tin y tế YouMed chỉ sử dụng các nguồn tham khảo có độ uy tín cao, các tổ chức y dược, học thuật chính thống, tài liệu từ các cơ quan chính phủ để hỗ trợ các thông tin trong bài viết của chúng tôi. Tìm hiểu về Quy trình biên tập để hiểu rõ hơn cách chúng tôi đảm bảo nội dung luôn chính xác, minh bạch và tin cậy.
- Đỗ Huy Bích và cộng sự (2006). Phần 1, Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt nam tập (Tập 2). NXB Khoa học và Kỹ thuật Hà Nội. Trang 1115.