Cây thần xạ và những lợi ích đối với sức khỏe con người

Cây thần xạ là một loại cây thuốc Nam mọc nhiều ở nước ta. Cây còn có tên gọi khác là Xáo tam phân. Gần đây, người ta hay nhắc đến loại cây này và đổ xô đi tìm mua vì nghe nói cây có tác dụng chống ung thư. Thực hư tác dụng của cây thuốc này đối với sức khỏe như thế nào. Hãy cùng Thạc sĩ Bác sĩ Nguyễn Thị Lệ Quyên tìm hiểu về cây thần xạ qua bài viết dưới đây.

Giới thiệu chung về cây thần xạ

Cây có tên khoa học là Paramignya trimera, thuộc học Cam quýt Rutaceae.¹

Đặc điểm của cây thần xạ

Cây thuộc loại thân gỗ nhỏ, dạng dây leo. Bề mặt thân cây có màu nâu vàng, chiều dài khoảng 5 m và đường kính khoảng từ 8 – 12 cm.

Thân và cành của cây có nhiều gai nhọn. Lá đơn, mọc thành chùm hay hình ba nếp, hình tròn thuôn dài đến mở rộng hẹp, mép lá cong xuống dưới. Kích thước 10 – 18 x 1 – 2,5 cm; Toàn bộ bìa hơi uốn cong; gân phụ 8 – 10 đôi; cuống lá ngắn, dài 2 – 3 mm. Phiến lá dày, mặt trên màu xanh đậm, mặt dưới nhạt màu hơn.¹

Phân bố, sinh thái

Ở Việt Nam, cây P. trimera mọc chủ yếu ở các khu rừng nhiệt đới. Cây được tìm thấy nhiều ở khu vực Nam Trung bộ, Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận. Ngoài ra, cây cũng mọc ở khu vực giáp Lào, Thái Lan, Campuchia.

Bộ phận dùng

Thường sử dụng rễ cây phơi khô để làm thuốc.

Thu hái, chế biến

Cây thần xạ được thu hái quanh năm. Thường vào những tháng mùa hè sẽ cho chất lượng thuốc tốt nhất. Rễ cây sau khi thu hái sẽ được rửa sạch, thái mỏng rồi phơi khô để làm thuốc

Thành phần hóa học¹

Các nghiên cứu hóa thực vật cho thấy trong rễ của cây có:

• Coumarin
• Glycoside
• Triterpen, dẫn xuất chromene.
• Alkaloit
• Các hợp chất phenolic

Các bộ phận của cây đều có tinh dầu, nhưng nhiều nhất là ở rễ.

Tác dụng theo Y học cổ truyền

Theo y học cổ truyền, cây thần xạ có vị hơi đắng, pha vị ngọt. Tính bình hơi mát, có mùi thơm dễ chịu và không có độc.¹

Quy kinh Tâm, Can, Tỳ, Phế, Thận, Tâm Bào.¹

Tác dụng theo Y học hiện đại của thần xạ

Các nghiên cứu dược lý gần đây đã chỉ ra rằng P. trimera có tác dụng:²

Tác dụng chống oxy hóa, chống độc tế bào, chống tăng sinh tế bào ung thư³

Ung thư là một trong những nguyên nhân gây tử vong hàng đầu trên thế giới. Rất nhiều nỗ lực đã được thực hiện để tìm ra các tác nhân mới trong điều trị ung thư. Xáo tam phân hay thần xạ (Paramignya trimera) là một vị thuốc cổ truyền của Việt Nam được sử dụng trong từ lâu đời.

Tuy nhiên vẫn chưa có nhiều bằng chứng khoa học chứng minh tác dụng chống ung thư của nó. Một nghiên cứu thực hiện trong ống nghiệm trên tế bào gây ung thư vú người cho thấy chiết xuất từ rễ của cây thần xạ có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư vú cũng như gây ra hiện tượng chết theo chu trình của các tế bào ung thư này. Kết quả từ nghiên cứu này hứa hẹn khả năng của chiết xuất rễ thần xạ trong điều trị ung thư vú.

Tác dụng bảo vệ tế bào gan, chống ung thư biểu mô tế bào gan của thần xạ¹

Việt Nam nằm trong vùng nhiệt đới, có nguồn tài nguyên sinh vật phong phú. Trong đó có nhiều loại thảo dược mà theo quan điểm dân gian là chữa được bệnh ung thư. Tuy nhiên, hầu hết được sử dụng theo kinh nghiệm hoặc dùng dưới dạng thực phẩm chức năng, không có cơ chế chính xác.

Khi nghiên cứu chiết xuất của rễ cây thần xạ đối với dòng tế bào ung thư gan người trong ống nghiệm cho thấy khả năng chống tăng sinh của tế bào ung thư gan. Đồng thời khi so sánh với Doxorubicin – loại thuốc hay được sử dụng trong hóa trị ung thư  cũng cho thấy khi sử dụng chiết xuất cây này ít gây ra tác dụng phụ hơn so với dùng Doxorubicin.

Tác dụng chống viêm của thần xạ

Coumarin là thành phần hóa học trong rễ của Thần xạ được nghiên cứu có tác dụng chống viêm. Đa số được ứng dụng trong phòng ngừa và điều trị các bệnh viêm thần kinh.

Thần xạ có vai trò trong điều chỉnh đường huyết thông qua hoạt động ức chế α – glucosidase

Đái tháo đường là căn bệnh phổ biến ngày này. Bệnh không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn gây ra những biến chứng nặng nề nếu không kiểm soát tốt. Tần suất bệnh ngày càng gia tăng do lối sống, sinh hoạt cũng như di truyền. Hiện nay, việc điều trị đái tháo đường bên cạnh việc thay đổi lối sống còn liên quan đến việc dùng thuốc.

Các thuốc đái tháo đường hiện nay có nhiều cơ chế tác động khác nhau. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chiết xuất từ rễ của cây thần xạ có khả năng điều chỉnh lượng đường trong máu thông qua việc ức chế men α – glucosidase. Điều này tương tự như cơ chế tác động của nhóm thuốc ức chế men α – glucosidase trong đái tháo đường. Tác dụng này hứa hẹn mang lại lợi thế trong tương lai của cây thuốc có tác dụng điều chỉnh đường huyết.

Cách sử dụng thần xạ

Sắc uống

Thường sử dụng rễ đem xắt lát, sao vàng , hạ thổ (từ 15 – 20 phút). Sau đó rửa qua nước cho sạch (không nên rửa kỹ) rồi đem sắc.

Trong lần sắc đầu tiên: Những cơ địa thể trạng tốt có thể dùng 2 lít nước sắc với 100 gam rễ tươi (tương đương 50g rễ đã sấy khô).

Sắc đến khi lượng nước cạn xuống còn khoảng 1 lít nước thì ngưng, lúc này có thể sử dụng được. Nên dùng khi nước sắc còn ấm (có thể cách hâm cách thủy nếu thuốc nguội)

Với lần sắc thứ 2:  Với xác thuốc sau khi đã sắc xong lần 1,  tiếp tục sắc lần 2. 100 gam sắc ở lần 1 tiếp tục cho 1,5 lít nước sắc đến khi còn khoảng 1 lít có thể tiếp tục sử dụng.

Ngâm rượu để bồi bổ sức khỏe

Ngâm khoảng 1kg rễ cây thần xạ đã thái mỏng phơi khô cùng với 3 lít rượu. Sau đó đem sao vàng hạ thổ. Rồi lại đem ngâm với 3 lít rượu trắng 40º trong 1 tháng.

Mỗi ngày có thể dùng 2 lần, mỗi lần uống khoảng 1 ly nhỏ vào mỗi bữa ăn. Rượu thần xạ có màu vàng tươi, mùi thơm nhẹ, vị hơi đắng là đạt chuẩn.

Lưu ý khi sử dụng thần xạ

Khi dùng có thể gây ra các tác dụng phụ như đau bụng, tiêu chảy, đau đầu,

Với những người có thể trạng yếu nên sử dụng với liều lượng thấp. Với những bệnh nhân có tiền sử bệnh tim mạch, tỳ vị kém cần lưu ý khi sử dụng.

Việc sử dụng cây thần xạ kết hợp với các vị thuốc khác phụ thuộc vào nhiều yếu tố như bệnh lý, tình trạng, thể trạng… của mỗi người để thầy thuốc có thể gia giảm phối hợp với các vị thuốc khác. Vì vậy, để sử dụng vị thuốc thần xạ đúng và hiệu quả nhất cần tham khảo ý kiến của thầy thuốc có chuyên môn để tránh những bất lợi không mong muốn.