Vùng dưới đồi của não có cấu trúc và chức năng gì?

Vùng dưới đồi là một khu vực nhỏ nhưng quan trọng của não được hình thành bởi các nhân và sợi thần kinh khác nhau. Thông qua các kết nối tế bào thần kinh, nó tham gia vào nhiều chức năng phức tạp của cơ thể. Vậy thì cấu trúc này có đặc điểm giải phẫu và chức năng ra sao? Có thực sự quan trọng đối với cơ thể người hay không? Hãy cùng đọc qua bài viết sau đây của Bác sĩ Nguyễn Văn Huấn để tìm câu trả lời nhé!

Vùng dưới đồi là gì?

Vùng dưới đồi hay vùng hạ đồi là là một vùng nhỏ của não. Nó nằm ở đáy não, gần tuyến yên. Mặc dù rất nhỏ nhưng vùng hạ đồi đóng một vai trò quan trọng trong nhiều chức năng quan trọng, bao gồm:

• Giải phóng hormone.
• Điều hòa nhiệt độ cơ thể.
• Duy trì chu kỳ sinh lý hàng ngày.
• Kiểm soát sự thèm ăn.
• Quản lý hành vi tình dục.
• Điều chỉnh phản ứng cảm xúc.

Khi vùng dưới đồi hoạt động không hiệu quả, nó có thể gây ra các vấn đề trong cơ thể dẫn đến một loạt các rối loạn hiếm gặp. Duy trì sức khỏe vùng hạ đồi là rất quan trọng vì điều này.

Cấu trúc giải phẫu và chức năng của vùng dưới đồi

Vùng hạ đồi gồm có ba vùng chính. Mỗi vùng chứa các hạt nhân khác nhau. Đây là những cụm tế bào thần kinh thực hiện các chức năng quan trọng, chẳng hạn như giải phóng hormone.

Vùng trước

Vùng này còn được gọi là vùng siêu trung gian. Các hạt nhân chính của nó bao gồm nhân trên thất và nhân cạnh não thất. Cũng có một số hạt nhân nhỏ hơn ở vùng trước.

Một số hormone quan trọng nhất được sản xuất ở vùng trước bao gồm:

Hormone giải phóng corticotropin (CRH). CRH liên quan đến phản ứng của cơ thể đối với căng thẳng cả về thể chất và cảm xúc. Nó báo hiệu cho tuyến yên sản xuất một loại hormone gọi là hormone vỏ thượng thận (ACTH). ACTH kích hoạt sản xuất cortisol, một hormone đối phó với stress rất quan trọng.

Hormone giải phóng thyrotropin (TRH). Sản xuất TRH kích thích tuyến yên sản xuất hormone kích thích tuyến giáp (TSH). TSH đóng một vai trò quan trọng trong chức năng của nhiều bộ phận cơ thể, chẳng hạn như tim, đường tiêu hóa và cơ bắp.

 Hormone giải phóng gonadotropin (GnRH). Sản xuất GnRH khiến tuyến yên sản xuất các hormone sinh sản quan trọng, chẳng hạn như hormone kích thích nang trứng (FSH) và hormone tạo hoàng thể (LH).

Oxytocin. Hormone này kiểm soát nhiều hành vi và cảm xúc quan trọng, chẳng hạn như kích thích tình dục, lòng tin, sự công nhận và hành vi của người mẹ. Nó cũng tham gia vào một số chức năng của hệ thống sinh sản, chẳng hạn như sinh con và cho con bú.

Vasopressin. Còn được gọi là hormone chống bài niệu (ADH), hormone này điều chỉnh lượng nước trong cơ thể. Khi vasopressin được giải phóng, nó sẽ báo hiệu cho thận để hấp thụ nước.

Somatostatin. Somatostatin có tác dụng ngăn tuyến yên giải phóng một số hormone, bao gồm hormone tăng trưởng và hormone kích thích tuyến giáp.

Chức năng khác của vùng trước

Vùng trước của vùng hạ đồi cũng giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể thông qua mồ hôi. Nó cũng duy trì nhịp sinh học. Đây là những thay đổi về thể chất và hành vi xảy ra theo chu kỳ hàng ngày. Ví dụ, thức vào ban ngày và ngủ vào ban đêm là một nhịp sinh học. Nó liên quan đến sự hiện diện hay không có ánh sáng.

Xem thêm: Sơ lược về các loại u thần kinh ngoại biên lành tính

Vùng giữa

Vùng này còn được gọi là vùng ống tủy. Các hạt nhân chính của nó là hạt nhân bụng và hạt nhân vòng cung. Nhân não bụng giúp kiểm soát sự thèm ăn. Trong khi nhân vòng cung có liên quan đến việc giải phóng hormone kích thích tiết hormone tăng trưởng (GHRH). GHRH kích thích tuyến yên sản xuất hormone tăng trưởng. Đây là nguyên nhân cho sự tăng trưởng và phát triển của cơ thể.

Vùng sau

Khu vực này còn được gọi là khu vực thể vú. Nhân sau vùng dưới đồi và nhân thể vú là những nhân chính của nó. Nhân sau của vùng hạ đồi giúp điều chỉnh nhiệt độ cơ thể bằng cách gây run và ngăn chặn sự tiết mồ hôi. Vai trò của các hạt nhân thể vú ít rõ ràng hơn. Các bác sĩ tin rằng nó liên quan đến chức năng ghi nhớ.

Sự phát triển phôi thai của vùng hạ đồi

Vào cuối tuần thứ tư của quá trình phát triển phôi thai, ống thần kinh được tổ chức thành các túi nguyên sinh: túi não trước hoặc túi não, túi não giữa hoặc màng não, và túi não sau, còn được gọi là túi hình thoi. Não trước tiếp tục chia thành hai túi thứ cấp.

Trong khi đoan não sẽ hình thành bán cầu đại não và não trung gian tạo ra màng não. Não giữa tạo thành phần giữa của não, cấu trúc liên quan đến quá trình nhìn và nghe. Túi não sau hay còn gọi là trám não phân chia trong hậu não. Chúng tiếp tục hình thành nên tiểu não và màng não tạo thành tủy.

Xem thêm: Dị dạng động tĩnh mạch não: Bệnh nguy hiểm như thế nào?

Trong những thập kỷ trước, việc lập bản đồ các gen liên quan đến sự phát triển vùng hạ đồi đã xuất hiện. Nó cho phép xác định sự khác biệt giữa ranh giới hình thái cổ điển của vùng này và ranh giới phân tử. Theo đó, một vai trò quan trọng trong sự phát triển của vùng hạ đồi cũng được giao cho sự hiện diện của các trung tâm tín hiệu cụ thể.

Bệnh của vùng dưới đồi

Bệnh vùng dưới đồi là bất kỳ rối loạn nào ngăn cản vùng này hoạt động bình thường. Những bệnh này rất khó xác định và chẩn đoán vì vùng hạ đồi có nhiều vai trò trong hệ thống nội tiết. Vùng này cũng phục vụ mục đích quan trọng là báo hiệu rằng tuyến yên nên tiết ra các hormone cho phần còn lại của hệ thống nội tiết.

Vì rất khó để bác sĩ chẩn đoán một tuyến cụ thể, hoạt động không chính xác. Những rối loạn này thường được gọi là rối loạn tuyến yên – hạ đồi. Trong những trường hợp này, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm hormone để tìm ra nguồn gốc của rối loạn.

Nguyên nhân và những yếu tố nguy cơ

Nguyên nhân phổ biến nhất của các bệnh vùng hạ đồi là do chấn thương ở đầu tác động đến vùng dưới đồi. Phẫu thuật, bức xạ và khối u cũng có thể gây ra bệnh ở vùng này.

Một số bệnh vùng hạ đồi có mối liên hệ di truyền. Ví dụ, hội chứng Kallman gây ra các vấn đề về vùng hạ đồi ở trẻ em. Đáng chú ý nhất là dậy thì muộn hoặc vắng mặt, kèm theo khứu giác kém.

Các vấn đề về vùng hạ đồi cũng có liên quan đến di truyền trong Hội chứng Prader-Willi. Đây là tình trạng thiếu nhiễm sắc thể dẫn đến tầm vóc thấp bé và rối loạn chức năng vùng hạ đồi.

Các nguyên nhân khác của bệnh ở vùng hạ đồi có thể bao gồm:

• Rối loạn ăn uống, chẳng hạn như ăn vô độ hoặc chán ăn.
• Rối loạn di truyền gây tích tụ sắt dư thừa trong cơ thể.
• Suy dinh dưỡng
• Nhiễm trùng, đặc biệt là nhiễm trùng não, thần kinh trung ương.
• Chảy máu quá nhiều dẫn đến thiếu máu lên não nuôi vùng hạ đồi.
• Những bệnh lý tự miễn.

Những tình trạng có thể xảy ra do rối loạn chức năng vùng hạ đồi

Đái tháo nhạt. Nếu vùng dưới đồi không sản xuất và giải phóng đủ vasopressin, thận có thể loại bỏ quá nhiều nước. Điều này làm tăng đi tiểu và khát nước. Khác với người bệnh đái tháo đường, người bệnh đái tháo nhạt có lượng đường huyết ổn định.

Hội chứng Prader-Willi. Đây là một rối loạn di truyền, hiếm gặp. Nó khiến vùng dưới đồi không đăng ký khi ai đó no sau khi ăn. Những người mắc hội chứng Prader-Willi thường xuyên thèm ăn, làm tăng nguy cơ béo phì. Các triệu chứng khác bao gồm trao đổi chất chậm hơn và giảm khối cơ.

Suy tuyến yên. Rối loạn này xảy ra khi tuyến yên không sản xuất đủ hormone. Mặc dù thường do tổn thương tuyến yên, nhưng rối loạn chức năng vùng dưới đồi cũng có thể gây ra. Nhiều hormone được sản xuất bởi vùng hạ đồi ảnh hưởng trực tiếp đến những hormone do tuyến yên sản xuất.

Những triệu chứng biểu hiện rối loạn chức năng vùng hạ đồi

Rối loạn vùng hạ đồi có thể gây ra một loạt các triệu chứng. Những triệu chứng nào bạn có thể gặp phải phụ thuộc vào một phần của vùng dưới đồi và các loại hormone liên quan.

Một số triệu chứng có thể báo hiệu vấn đề về vùng hạ đồi bao gồm:

• Huyết áp cao hoặc thấp bất thường.
• Nhiệt độ cơ thể không ổn định.
• Tăng hoặc giảm cân không giải thích được.
• Thay đổi cảm giác thèm ăn.
• Mất ngủ.
• Khô miệng, táo bón.
• Tầm vóc thấp.
• Chậm bắt đầu dậy thì.
• Mất nước.
• Đi tiểu thường xuyên.
• Những bệnh lý tâm thần: Lo âu, stress cấp, suy giảm trí nhớ,…
• Giảm ham muốn tình dục.
• Bị tiêu chảy thường xuyên.
• Thay đổi tính cách, cảm xúc.

Lời khuyên về chế độ ăn uống và sinh hoạt để vùng dưới đồi được khỏe mạnh

Vì vùng dưới đồi đóng một vai trò quan trọng trong cơ thể, nên điều quan trọng là phải giữ cho nó khỏe mạnh. Một người không thể tránh khỏi hoàn toàn các yếu tố di truyền. Tuy nhiên, họ có thể thực hiện các bước ăn kiêng để hướng tới một vùng hạ đồi khỏe mạnh. Đồng thời hạn chế những nguy cơ mắc bệnh tại vùng hạ đồi.

Chế độ ăn chất béo

Vùng dưới đồi kiểm soát sự thèm ăn. Các loại thực phẩm trong chế độ ăn uống ảnh hưởng đến vùng này. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng chế độ ăn giàu chất béo bão hòa có thể thay đổi cách vùng hạ đồi điều chỉnh cơn đói và tiêu hao năng lượng.

Nguồn chất béo bão hòa bao gồm mỡ lợn, thịt và các sản phẩm từ sữa. Nghiên cứu cũng đã chứng minh rằng chế độ ăn giàu chất béo bão hòa có thể có tác động gây viêm cho cơ thể.

Điều này có thể làm cho hệ thống miễn dịch hoạt động quá mức, làm tăng cơ hội nhắm mục tiêu vào các tế bào cơ thể khỏe mạnh. Do đó, nó làm tăng tình trạng viêm trong ruột và thay đổi hoạt động tự nhiên của cơ thể.

Chế độ ăn giàu chất béo không bão hòa đa, như axit béo omega-3, có thể giúp đẩy lùi chứng viêm này. Những chất béo này có thể là một sự thay thế an toàn cho các loại dầu và chất béo khác. Thực phẩm có hàm lượng omega-3 cao bao gồm cá, quả óc chó, hạt lanh và rau xanh.

Những nhóm chất khác

Các lựa chọn chế độ ăn uống lành mạnh bổ sung để hỗ trợ vùng hạ đồi và chức năng não tốt nhất bao gồm:

• Trái cây và rau quả giàu chất xơ
• Vitamin C giúp tăng sức đề kháng cho cơ thể nói chung
• Vitamin nhóm B hỗ trợ cho sự khỏe mạnh của hệ thần kinh.

Ngủ đủ giấc

Một nghiên cứu năm 2014: Nguồn tin cậy cho thấy thiếu ngủ có liên quan đến rối loạn chức năng vùng hạ đồi ở chuột. Ngoài ra, thiếu ngủ có thể làm tăng nguy cơ mắc các bệnh thần kinh của một người nào đó. Vì vậy, một người nên duy trì thời gian ngủ lý tưởng từ 6 đến 8 giờ mỗi ngày.

Tập thể dục

Tập thể dục thường xuyên sẽ tăng cường sức khỏe tổng thể của bạn. Tuy nhiên, nếu bạn gặp khó khăn với phần ăn kiêng, thì việc tập thể dục là đặc biệt quan trọng.

Vùng dưới đồi là vị trí chính của hệ thống nội tiết. Hầu hết các hormone quan trọng của cơ thể đều được thúc đẩy bởi các tín hiệu hóa học từ vùng này. Chính vì vậy, chúng ta nên thực hiện theo những lời khuyên từ các bác sĩ và chuyên gia y tế. Mục đích là để vùng hạ đồi hoạt động bình thường, cơ thể khỏe mạnh.