Chăm sóc phụ nữ thời kì hậu sản

Chuyên khoa: Nhi

Cập nhật: 20 Th10, 2020

Nội dung bài viết

Thời kì hậu sản là giai đoạn ngay sau khi sinh con. Lúc này, sức khỏe của mẹ rất yếu do trải qua một cuộc sinh đầy khó khăn. Làm thế nào để hiểu được hậu sản là gì, cần theo dõi và chăm sóc cho người mẹ sau sinh như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ cung cấp cho bạn các thông tin cần thiết, đầy đủ liên quan đến vấn đề trên, giúp bạn có cái nhìn tổng quát về giai đoạn hậu sản và cách chăm sóc các bà mẹ sau sinh.

1. Định nghĩa hậu sản

Khi có thai các cơ quan sinh dục và vú phát triển dần. Sau khi sinh, cơ quan sinh dục trở về bình thường như khi không có thai. Thời gian sau khi sinh và cơ quan sinh dục trở lại bình thường (trừ vú vẫn phát triển để tiết sữa) được gọi là thời kì hậu sản.

Thời kì hậu sản khoảng 42 ngày sau khi sinh. Vì ở những người không cho con bú kinh nguyệt có thể xuất hiện trở lại.

2. Sự thay đổi ở tử cung thời kì hậu sản

Những ngày đầu sau sinh, tử cung sẽ có những cơn co bóp để tống sản dịch ra ngoài.
Ở một số sản phụ thỉnh thoảng sẽ có những cơn đau.
Sau đó có một ít máu cục và sản dịch chảy ra ngoài qua đường âm đạo.
Thông thường các cơn đau giảm dần về cường độ, người mẹ sẽ cảm thấy dễ chịu hơn sau 3 ngày.
Tốc độ co hồi tử cung trung bình mỗi ngày nhỏ đi 1 cm. Tử cung bị nhiễm trùng sẽ thu hồi chậm hơn bình thường.
Sau khoảng 4 tuần sau sinh, tử cung trở lại trạng thái bình thường về kích thước, trọng lượng, vị trí như ban đầu chưa có thai.
Ở thành bụng, các vết rạn da vẫn còn tồn tại. Các cơ ở bụng cũng co lại dần nhưng thành bụng vẫn nhão hơn so với trước khi mang thai.
Tử cung ở người sinh thường co nhanh hơn so với sinh mổ.
Những người cho con bú tử cung cũng co nhanh hơn so với người không cho con bú.

Xem thêm: Cách đối mặt với những vấn đề sau sinh.

3. Khái niệm sản dịch

Sản dịch là chất dịch nhầy chảy ra ngoài âm hộ trong thời kì hậu sản. Bao gồm mảnh vụn màng rụng, cục máu đông nhỏ từ vết thương nơi nhau bám và dịch tiết từ các vết thương của đường sinh.

Từ trong tử cung, sản dịch có mùi tanh nồng và vô trùng.

Khi chảy ra ngoài có thể bị nhiễm các vi khuẩn ở âm đạo và khi đó có mùi hôi, có thể lẫn mủ.

Sản dịch bị nhiễm trùng có thể kèm theo tử cung co hồi chậm và ấn đau.

thời kì hậu sản

Trong 2 – 3 ngày đầu: sản dịch có màu đỏ tươi, sau đổi sang đỏ đậm như bã trầu.
Từ ngày thứ 4 – 8: dịch loãng hơn, lẫn với chất nhầy như máu cá.
Đến ngày thứ 8 – 12: sản dịch là một chất nhầy trong và ít đi dần dần
Trong ngày 12 – 18: mẹ có thể ra chút máu đỏ tươi từ âm đạo trong 1 – 2 ngày. Đó là kinh non, một hiện tượng sinh lý bình thường do niêm mạc tử cung phục hồi sớm.

Còn kỳ kinh thực sự đầu tiên thường đến sau 6 – 8 tháng nếu cho con bú hoặc có thể đến khi cai sữa cho con.

Nếu cho bé bú bình, kỳ kinh đầu thường có vào khoảng tuần thứ 4 – 6 sau sinh. Xem thêm: Máu kinh vón cục có nguy hiểm đến sức khoẻ không?

4. Thay đổi ở hệ tiết niệu thời kì hậu sản

Sau khi sinh, thành và niêm mạc dưới bàng quang bị phù, xung huyết.

Có khả năng mất nhạy cảm tương đối với áp lực của lượng nước tiểu.

Cần chú ý hiện tượng bí đái hoặc đái sót nước tiểu.

Ứ nước tiểu, vi khuẩn phát triển, bàng quang bị chấn thương một phần, bể thận, niệu quản bị giãn tạo điều kiện thuận lợi gây nhiễm trùng đường tiết niệu.

5. Thay đổi ở vú thời kì hậu sản

Tuyến vú sau sinh phát triển nhanh, vú căng, to, rắn chắc.

Núm vú to và dài ra, tĩnh mạch dưới da nổi rõ rệt.

Tuyến sữa phát triển, vú tiết sữa gọi là hiện tượng xuống sữa, khoảng sau 2 – 3 ngày sau sinh.

thoi-ki-hau-san — *Sự tiết sữa được duy trì bởi động tác mút đầu vú của bé, kích thích tiết sữa liên tục.*

Khi xuống sữa, người mẹ thường cảm thấy khó chịu, có hiện tượng sốt nhẹ (< 38^oC), hai vú căng tức, mạch hơn nhanh. Các hiện tượng này mất đi sau khi sữa được tiết ra.

Nếu sau khi sữa đã xuống mà vẫn còn sốt thì phải đề phòng nhiễm khuẩn ở tử cung hay ở vú.

6. Một số hiện tượng khác

Cơn rét run: Ngay sau khi sinh, người mẹ sẽ có các cơn rét run, đó là cơn rét run sinh lý. Đặc điểm: mạch, huyết áp, nhiệt độ vẫn bình thường. Nếu rét run kèm sốt, vã mồ hôi, mạch và huyết áp thay đổi, có thể là hiện tượng choáng mất máu.
Bí đại, tiểu tiện: do nhu động ruột bị giảm, do chuyển dạ kéo dài.
Nhiệt độ cơ thể bình thường, không thay đổi.
Huyết áp trở lại bình thường sau 5 – 6 ngày.
Mạch chậm và trở lại bình thường sau 5 – 6 ngày.
Nhịp thở chậm, thở sâu hơn.
Lượng máu giảm hơn so với lúc trước chuyển dạ. Sau đó trở lại bình thường như trước khi có thai sau khoảng 1 tuần.
Sau sinh, cân nặng của mẹ có thể giảm từ 3 – 5 kg.
Nếu không cho con bú, kinh nguyệt xuất hiện lại sau khoảng 6 tuần, dấu hiệu chấm dứt thời kì hậu sản. Kinh nguyệt thường nhiều và kéo dài hơn bình thường.

7. Chăm sóc hậu sản thường

7.1. Cho bú

Cho con bú sớm và thường xuyên là một trong các biện pháp giúp tử cung co hồi nhanh sau sinh.

Nên cho trẻ bú sớm ngay khoảng 30 phút – 1 giờ sau khi sinh sẽ giúp tử cung co hồi nhanh và mau lên sữa. Ngoài ra, việc cho con bú sớm giúp thiết lập quần thể vi khuẩn thường trú tại ống tiêu hóa của trẻ.

Trong 3 ngày đầu sau sinh, mẹ sẽ tiết sữa non, có màu vàng chanh, chứa nhiều muối khoáng, protein (globulin và kháng thể), ít đường và mỡ. Sữa non phù hợp với hệ tiêu hóa của trẻ sơ sinh trong những ngày đầu. Chính sữa non giúp trẻ khỏi bị hạ đường huyết, khỏi bị nhiễm trùng. Đồng thời sữa non có những vai trò sinh lý nhất định lên ống tiêu hóa.

hậu sản — *Sinh là một biến động lớn về mặt tình cảm và tâm lý, cần được sự chăm lo, động viên của người nhà, để sản phụ yên tâm.*

Người ta thường khuyến khích nuôi con bằng sữa mẹ vì nhiều lý do:

Sữa mẹ là nguồn thức ăn tốt nhất, đặc biệt là sữa non trong những ngày đầu sau sinh.
Cung cấp kháng thể có ích bảo vệ trẻ khỏi các tác nhân gây bệnh xâm nhập vào theo đường tiêu hóa.
Giúp thực hiện bảo vệ thân nhiệt trẻ sơ sinh.
Thiết lập quần thể cộng sinh trên da do tiếp xúc với cơ thể mẹ.
Đảm bảo nhu cầu dinh dưỡng cần thiết trong những ngày đầu của thời kì sơ sinh, đặc biệt ở trẻ sinh non tháng.
Cho con bú là sơ sở để nảy sinh tình cảm mẹ con, tạo sự âu yếm, quấn quít mẹ con.
Cho con bú cũng là một phương pháp tránh thai trong những tháng đầu sau sinh.

Sau khoảng 2 – 3 ngày, mẹ sẽ có sữa trưởng thành. Lúc này, sữa tiết ra sẽ đặc và ngọt hơn. Có nhiều người sẽ thấy vú cương cứng và bị nhầm lẫn là bị tắc sữa. Thực ra, hiện tượng này sẽ hết sau vài lần cho trẻ bú. Không nên thấy sữa mẹ chưa có mà vội cho trẻ bú bình ngay. Bởi vì bé không quen bú mẹ, khiến vú căng tức sữa, trẻ không bú sẽ gây tắc thật.

Để giảm căng tức, mẹ có thể đứng tắm dưới vòi hoa sen. Kết hợp massage nhẹ nhàng và bóp nhẹ ở quầng nâu của nhũ hoa.

Cần cho trẻ bú đúng cách. Tham khảo bài: Tư thế bú mẹ: Như thế nào là bú đúng cách?

7.2. Quan tâm chăm sóc về tinh thần

Theo dõi tình trạng bí đái và táo bón. 12 giờ sau sinh, người mẹ vẫn không tự đái được dù đã liên tục xoa, chườm nóng, châm cứu phải báo ngay với bác sĩ để thông bàng quang.

Tham khảo thêm: Buồn sau sinh, trầm cảm sau sinh, loạn thần sau sinh, bạn đã thực sự hiểu rõ? (Phần 1)

7.3. Vệ sinh, chăm sóc đầu vú

Cần giữ cho đầu vú sạch, vệ sinh thường xuyên để tránh nhiễm khuẩn. Đặc biệt mỗi lần trước khi cho con bú.
Mẹ nên cho con bú sớm sau sinh (khoảng 30 phút) để kích thích tiết sữa và co hồi tử cung tốt hơn.
Nếu tắc tia sữa phải day, vắt sữa hoặc hút sữa để phòng dẫn đến tắc áp xe vú.
Đầu vú bị nứt kẽ, cho trẻ ngưng bú bên đó, rửa sạch đầu vú, thấm khô, bôi glycerin borat 5%.
Nếu đầu vú bị tụt vào, cần dùng máy hút sữa để hút đầu vú lộ ra ngoài.

7.4. Vấn đề tắm rửa

Ngày thứ 2 sau sinh lau mình bằng nước ấm. Có thể tắm vào ngày thứ 3 sau sinh bằng cách dội nước.

Không tắm nơi gió lùa, không ngâm mình trong nước vì tử cung còn mở, vi khuẩn rất dễ xâm nhập, mẹ cũng dễ bị cảm lạnh. Ngoài ra, cần tránh giao hợp trong thời kì hậu sản để tránh nhiễm trùng. Xem thêm bài viết: Những vấn đề thường gặp của người mẹ sau sinh.

7.5. Các chế độ sinh hoạt

Chế độ ăn:

Ăn uống cần đầy đủ, cân đối, tránh tập quán cũ kiêng cữ quá nhiều các chất cần thiết trong ăn uống.
Bổ sung đủ chất protein, lipid, glucid, calcium, muối khoáng và vitamin để nuôi dưỡng cơ thể, đủ sữa cho con bú. Kiêng các chất kích thích như rượu, chè, cà phê, thuốc lá, …
Đảm bảo ngủ đầy đủ giúp nhanh chóng hồi phục sức khỏe sau sinh và đủ sữa nuôi con.
Nhiều nguồn chất đạm: cá, thịt, trứng, sữa, đậu hũ, đậu nành.
Muối khoáng: có 2 chất cần thiết là chất vôi, chất sắt. Chất vôi có trong sữa, tôm, cua, trứng. Chất sắt có trong thịt bò, rau dền đỏ, củ dền, cải xà lách xoong.

dinh dưỡng thời kì hậu sản — *Bổ sung chất sắt từ củ dền, thịt bò và các loại rau củ khác,…*

Các vitamin A, B, C có trong thức ăn tươi như rau, trái cây. Không cần uống thêm vitamin D. Mỗi ngày có thể uống thêm một viên đa sinh tố.
Để đủ sữa cho bé bú, không nên ăn thức ăn quá khô hay ram mặn, nên ăn đủ nước canh, nước súp, uống sữa 1 – 2 lít/ngày. Dù bạn không cho con bú thì trong tháng đầu sau sinh vẫn nên ăn đầy đủ như trên để có thể mau hồi phục sau một cuộc sanh.
Để tránh bị táo bón nên ăn nhiều rau, trái cây, uống nước. Trong trường hợp bị trĩ, người mẹ có thể dùng thuốc băng niêm mạc trực tràng để giảm đau.
Khi cho con bú cẩn thận các thuốc có thể ảnh hưởng đến thai nhi.

Chế độ mặc

Quần áo rộng rãi, sạch sẽ, thoáng mát, không nên mặc quá chật, để tiện cho con bú và vệ sinh.

Chế độ vận động

Trong 24 giờ đầu: nên để mẹ nằm bất động sau sinh từ 6 – 8 giờ, sau đó vẫn nằm tại giường nhưng có thể duỗi tay chân, trở mình. Sau 24 giờ cho mẹ ngồi dậy, đi lại xung quanh giường. Nên tập thể dục nhẹ nhàng để tránh táo bón, giúp ăn ngon miệng. Một tuần sau có thể làm những việc nhẹ nhàng.
Cần tránh lao động nặng, như gánh gồng, mang xách nặng trong thời khi hậu sản đề phòng gây ra sa tử cung.

Các bà mẹ thời kì hậu sản cần được chăm sóc và quan tâm đặc biệt. Do sau khi sinh có sự biến động lớn về sức khỏe cũng như tinh thần. Cần chăm sóc một cách khoa học để đảm bảo tốt sức khỏe của mẹ và bé sau sinh.

Bác sĩ Đoàn Thị Hoài Trang

Đặt khám tiện lợi cùng YouMed

+25 Bệnh viện

+700 Bác sĩ

+89 Phòng khám

Đặt khám
không chờ đợi

Nhắn tin
với bác sĩ

Gọi video
với bác sĩ

Mua sản phẩm
y tế giá tốt

Lưu trữ
hồ sơ y tế

Đọc tin y tế
chính thống

Tải ứng dụng YouMed

Nguồn tham khảo / Source

Trang tin y tế YouMed chỉ sử dụng các nguồn tham khảo có độ uy tín cao, các tổ chức y dược, học thuật chính thống, tài liệu từ các cơ quan chính phủ để hỗ trợ các thông tin trong bài viết của chúng tôi. Tìm hiểu về Quy trình biên tập để hiểu rõ hơn cách chúng tôi đảm bảo nội dung luôn chính xác, minh bạch và tin cậy.

https://www.preeclampsia.org/postpartum-preeclampsia – Truy cập ngày 22/07/2020

Tham khảo tạp chí dược lâm sàng: “Pharmacokinetics and Pharmacodynamics of Atenolol During Pregnancy and Postpartum.” Tác giả Hebert, M. Xuất bản năm 2005, 45: 25-33

Chia sẻ thông tin hữu ích này cho mọi người