Cốt khí củ: Vị thuốc làm tan huyết ứ

Cốt khí củ còn được gọi là Điền thất. Đây là một loại cây hoang dại được tìm thấy nhiều ở Sa Pa. Cốt khí củ trong dân gian được sử dụng như một vị thuốc làm tan huyết ứ, dùng khi kinh nguyệt bế tắc gây đau bụng, té ngã chấn thương gây đau. Để hiểu thêm công dụng, cách dùng và những điều cần biết về Cốt khí củ, xin mời bạn đọc trong bài viết sau.

1. Mô tả

Cốt khí củ còn có tên gọi là Điền thất, Hoạt huyết đan, Tử kim long, Ban trượng căn, Hổ trượng căn. Tên khoa học là Reynoutria japonica Houtt. – Polygonum cuspidatum Sieb. et Zucc, thuộc họ Rau răm (Polygonaceae).

Cốt khí là một cây nhỏ sống lâu năm, thân mọc thẳng, thường cao 0,5 – 1m, nhưng đặc biệt có nơi cao tới 2m. Thân không có lông, trên thân và cành thường có những đốm màu tím hồng.

Lá mọc so le có cuống ngắn. Phiến lá hình trứng, rộng, đầu trên hơi thắt nhọn, phía cuống hoặc hơi phẳng hoặc hẹp lại, mép nguyên, dài 5 – 12cm, rộng 3,5 – 8cm. Mặt trên màu xanh nâu đậm, mặt dưới màu nhạt hơn. Cuống dài 1 – 3cm. Bẹ chìa ngắn.

Hoa mọc thành chùm ô kẽ lá, mang rất nhiều hoa nhỏ. Cánh hoa màu trắng.

Rễ phình thành củ cứng màu vàng nâu.

2. Phân bố và thu hái

Cây của vùng Đông Á ôn đới, mọc hoang ở đồi núi và thường được trồng ở nhiều nơi để lấy củ làm thuốc. Có trên núi Cấm (An Giang).

Bộ phận dùng làm thuốc của cây này là phần rễ củ.

Mùa thu hoạch Cốt khí củ là quanh năm, nhưng tốt nhất vào mùa thu (tháng 8 – 9), có nơi thu hái vào các tháng 2 – 3. Đào về, cắt bỏ rễ con, rửa sạch đất cát, cắt thành từng mẩu ngắn dài không đều hoặc thái mỏng, phơi hay sấy khô.

Vị thuốc dài ngắn không đều, thường dài 1 – 8cm, đường kính 0,6 – 2cm, mặt ngoài màu nâu vàng, khi bẻ hay cắt ngang có màu vàng. Mùi không rõ, vị hơi đắng.

3. Thành phần hoá học

Trong rễ cây này có antraglucozit chủ yếu là emodin hay rheum emodin C₁₅H₁₀O₅, emodin monometyl ête C₁₆H₁₂O₅ dưới dạng tự do và kết hợp. Ngoài ra còn có chất polygonin C₂₁H₂₀O₁₀ và tanin.

4. Tác dụng dược lý

• Adenosine deaminase (ADA) là một enzyme quan trọng trong chuyển hóa purine và được biết đến như một mục tiêu điều trị tiềm năng cho rối loạn tế bào lympho và ung thư. Cốt khí củ sở hữu hoạt động ức chế ADA cao ở mức 95,26%. Điều này đồng nghĩa Cốt khí củ có khả năng chống ung thư.
• Một nghiên cứu khác cho thấy hoạt chất được chiết xuất từ Cốt khí củ có khả năng ức chế sự sinh trưởng của Helicobacter Pylori.

5. Công dụng và liều dùng

5.1. Công dụng

Trong nhân dân Việt Nam, Cốt khí củ là một vị thuốc dùng chữa tê thấp, do bị ngã, bị thương mà tổn thương đau đớn. Đây còn là một vị thuốc cầm máu.

>> Tác dụng cầm máu gặp ở khá nhiều dược liệu cổ truyền, trong đó có Bách cập. Tìm hiểu rõ hơn: Bạch cập: Vị thuốc quý cầm máu hiệu quả.

Vị thuốc được ghi trong bộ Bản thảo cương mục của Lý Thời Trân (Trung Quốc, thế kỷ 16). Vị thuốc có tác dụng lợi tiểu, thông kinh lạc, giảm đau giảm độc. Dùng cho những người bị kinh nguyệt bế tắc, kinh nguyệt khó khăn đau đớn, do bị ngã bị thương mà đau đớn, đẻ xong huyết ứ, bụng trướng, tiểu tiện khó khăn.

5.2. Liều dùng

Ngày dùng 6 – 10g dưới dạng thuốc sắc hay ngâm rượu cùng nhiều vị thuốc khác mà uống.

6. Bài thuốc kinh nghiệm

6.1. Viêm khớp gối và mu bàn chân, sưng đỏ đau nhức

Củ Cốt khí, Gối hạc, lá Bìm bìm, Mộc thông, mỗi vị 15 – 20g, sắc uống.

6.2. Thương tích, ứ máu, đau bụng

Cốt khí củ 20g, lá Móng 30g, nước 300ml, sắc còn 150ml, hoà thêm 20ml rượu, chia 2 lần uống trong ngày.

Tóm lại, Cốt khí củ là vị thuốc làm tan huyết ứ, dùng khi kinh nguyệt bế tắc, kinh nguyệt khó khăn đau đớn, do bị ngã bị thương mà đau đớn, đẻ xong huyết ứ, bụng trướng, tiểu tiện khó khăn. Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Nếu muốn sử dụng thuốc, bạn cần hỏi ý kiến bác sĩ điều trị.

Bác sĩ Nguyễn Trần Anh Thư