Gai cột sống: nguyên nhân, triệu chứng và điều trị

Gai cột sống là sự phát triển thêm của xương trên thân đốt sống, đĩa sụn, dây chằng quanh khớp. Bệnh được chia làm 2 loại chính là gai cột sống lưng và gai cột sống cổ. Ngoài ra, còn có gai cột sống đoạn ngực nhưng ít gặp. Đây là một bệnh thường gặp. Khi bệnh diễn tiến nặng có thể gây nhiều ảnh hưởng đến chất lượng sống và làm việc.

Gai cột sống là gì?

Gai cột sống là khi cột sống xuất hiện các phần xương mọc ra phía ngoài và hai bên. Nguyên nhân chính của sự kích thích xương là tổn thương khớp liên quan đến viêm xương khớp. Các phần xương phát triển thêm đó được gọi là gai xương. Hầu hết các gai xương không gây triệu chứng, có thể không được chẩn đoán trong nhiều năm.

Bệnh có thể diễn tiến nặng, gây ra những cảm giác đau ở vùng thắt lưng, vai hay cổ do gai chèn ép vào dây thần kinh. Thậm chí, bệnh còn làm hạn chế vận động những vùng bị ảnh hưởng. Gai có thể xuất hiện ở nhiều vị trí trên cột sống của cơ thể: cột sống cổ, ngực, thắt lưng. 

Nguyên nhân gai cột sống

Cột sống có xu hướng thoái hóa theo tuổi tác vì là nơi chịu lực nhiều nhất cho cơ thể. Có những cơ chế hình thành gai xương. Có 3 nguyên nhân gây bệnh gai cột sống phổ biến gồm:

1. Viêm gân và viêm xương khớp

Tổn thương khớp do viêm xương khớp là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra chứng đau xương. Khi viêm xương khớp phá vỡ sụn đệm ở hai đầu xương,cơ thể sẽ cố gắng sửa chữa sự mất mát bằng cách tạo ra các gai xương gần khu vực bị tổn thương.

Các khớp cột sống viêm cũng khiến các đĩa đệm ở giữa bị hư hại. Sự tương tác qua lại này sẽ làm mất cấu trúc vững chắc của cột sống. Từ đó cột sống sẽ tự ổn định bằng cách mọc ra những gai xương bao quanh các khớp xương

2. Lắng đọng canxi

Gai cột sống hình thành do sự lắng đọng canxi ở dây chằng tiếp xúc với đốt sống. Trường hợp này thường gặp ở người lớn tuổi. Sụn khớp bị thoái hóa và xẹp xuống, dây chằng ở giữa đốt sống bị chùng giãn. Khi đó cơ thể có phản ứng tự nhiên, khiến dây chằng dày nên giữ vững cột sống. Để lâu ngày canxi sẽ tụ lại và tạo gai xương.

3. Chấn thương

Gai cột sống có thể là kết quả của việc xương tự tu bổ khi cơ thể gặp phải chấn thương như va chạm, cọ xát hoặc gặp phải một sức ép nào đó.

Ngoài ra, béo phì hoặc di truyền cũng là một trong những nguyên nhân dẫn tới gai cột sống.

Yếu tố nguy cơ

• Thường hay gặp ở nam.
• Nguy cơ tăng dần theo độ tuổi do sự lão hóa của cột sống.
• Sự lắng đọng calci.
• Người lớn tuổi.
• Hay bốc vác nặng hoặc có thói quen đi đứng, vận động, ngồi học, nằm ngủ sai tư thế.
• Có tiền sử tai nạn, chấn thương, có tổn thương ở sụn khớp.
• Bị viêm cột sống mãn tính.
• Thừa cân, vận động mạnh, hút thuốc lá, rượu bia và các chất kích thích…

Hiện nay, gai cột sống có xu hướng trẻ hóa.

Triệu chứng gai cột sống

Hầu hết các gai xương không có dấu hiệu và triệu chứng. Bệnh nhân tình cờ phát hiện gai cột sống khi chụp Xquang và thấy gai xương đã hình thành. Tuy nhiên khi đến giai đoạn các gai cọ xát với xương khác hoặc các phần mềm ở xung quanh như dây chằng, đặc biệt là rễ thần kinh thì sẽ gây đau vai, đau thắt lưng hoặc tê tay ở người bệnh.

Các triệu chứng cụ thể phụ thuộc vào vị trí của cột sống. Gai cột sống có thể gây hẹp không gian chứa tủy sống. Những gai xương này có thể chèn ép tủy sống hoặc rễ thần kinh của nó. Khi đó có thể gây ra yếu hoặc tê ở cánh tay hoặc chân của bạn.

Các biểu hiện thông thường có thể gặp của gai cột sống là:

• Đau ở vùng cổ, thắt lưng đặc biệt khi đứng hoặc di chuyển. Vị trí đau hiện diện ở vùng cột sống hình thành gai. Đau tăng khi vận động và giảm khi nghỉ ngơi.
• Mất cảm giác hoặc bất thường ở phần cột sống có gai.
• Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể đau tê ở cổ lan qua hai tay hoặc đau ở lưng dọc xuống hai chân.
• Yếu cơ bắp tay, bắp chân.
• Cơ thể mất cân bằng.
• Rối loạn chức năng tiểu tiện hoặc đại tiện (hiếm gặp).
• Rối loạn thần kinh thực vật (các phản xạ tự động bị rối loạn, tăng tiết mồ hôi, suy giảm hô hấp hoặc biến chứng tăng huyết áp).

Các triệu chứng của bạn có thể trở nên tồi tệ hơn khi bạn tập thể dục hoặc cố gắng di chuyển khớp bị ảnh hưởng.

Chẩn đoán gai trên cột sống

Gai cột sống có thể được chẩn đoán khi người bệnh có triệu chứng. Các triệu chứng bao gồm: đau vùng cổ, thắt lưng, mất cảm giác, tê bì… Khi đó cần kết hợp các cận lâm sàng như:

• Chụp X-quang: Giúp xác định vị trí, tình trạng và mức độ ảnh hưởng của xương bị tổn thương. Có thể thấy được mất sụn, thoát vị đĩa đệm, mức độ thay đổi khớp và gai xương… X-quang thường là cận lâm sàng quan trọng nhất.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Chủ yếu để xác định đĩa sụn có tổn thương không, thần kinh cột sống có bị chèn ép không.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT scan): Cung cấp hình ảnh chi tiết về sự thay đổi cấu trúc xương sống, mức độ chèn ép thần kinh. Dựa vào những thông tin đó để đưa ra phương án điều trị tối ưu.
• Xét nghiệm điện học: có mục đích nhằm đo tốc độ thần kinh gửi tín hiệu điện về não hay các bộ phận cơ thể như tay, chân, từ đó xác định mức độ của chấn thương dây thần kinh cột sống và loại trừ các nguyên nhân khác.
• Xét nghiệm máu: chẩn đoán loại trừ đau cột sống do nguyên nhân khác.

Phương pháp điều trị

Điều trị gai cột sống có thể kết hợp các phương pháp châm cứu, vật lý trị liệu cùng với tập thể dục thường xuyên. Các biện pháp không gây hại có thể áp dụng như mát-xa, vật lý trị liệu bằng hồng ngoại, sóng ngắn, điện xung, tập phục hồi chức năng cũng đem lại hiệu quả tích cực

1. Vật lý trị liệu

Vật lý trị liệu có thể giúp làm giảm các triệu chứng của xương. Tập thể dục giúp cải thiện chuyển động và tăng cường cơ bắp xung quanh các khớp bị ảnh hưởng. Vật lý trị liệu cũng có thể bao gồm chườm lạnh, căng cơ, xoa bóp và siêu âm. Các dụng cụ nâng đỡ như nẹp cổ cũng giảm bớt gánh nặng lên các đốt sống bị bệnh.

2. Thuốc

Các thuốc giảm đau kháng viêm không steroid hoặc corticoid, vitamin, thuốc giãn cơ dùng để điều trị triệu chứng. Nếu kích thích xương gây đau và viêm, bác sĩ có thể khuyên dùng thuốc giảm đau. Một loại thuốc giảm đau khác có thể bao gồm tiêm cortisone vào khớp bị tổn thương.

3. Phẫu thuật

Đặt ra trong trường hợp gai chèn ép vào tủy, làm hẹp ống tủy, chèn ép dây thần kinh và gây đau nghiêm trọng, hạn chế vận động…. Dù vậy thì phẫu thuật không đảm bảo các gai xương không tái phát. Hình thành gai xương là một đáp ứng viêm tự nhiên của cơ thể. Vì vậy, bệnh nhân cần tuân thủ điều trị và tái khám định kỳ.

Biện pháp phòng ngừa

• Không hút thuốc.
• Hạn chế làm việc nặng.
• Có chế độ dinh dưỡng đầy đủ calcium và vitamin D, tránh các thức ăn gây tăng cân, béo phì như mỡ động vật, tăng cường ăn rau quả.
• Tránh các thương tổn cột sống (như sai tư thế ngồi, nằm, đi xe,…).
• Không chơi những môn thể thao quá sức như: cử tạ, thể dục dụng cụ, vận động quá khó. 
• Ăn một chế độ ăn uống đầy đủ với nhiều canxi và vitamin D để bảo vệ xương của bạn.
• Thực hiện các bài tập kiểm soát cân nặng thường xuyên như đi bộ hoặc leo cầu thang để giữ cho xương chắc khỏe.
• Gặp bác sĩ nếu bạn có bất kỳ dấu hiệu của sự cố khớp, như đau, sưng hoặc cứng khớp. 
• Nếu bạn bắt và điều trị viêm khớp sớm, bạn có thể ngăn ngừa thiệt hại dẫn đến việc kích thích xương.

Gai cột sống là một tình trạng phổ biến hiện nay. Tuy bệnh không nguy hiểm nhưng có thể dẫn đến những biến chứng nặng, ảnh hưởng chất lượng cuộc sống. Thêm hiểu biết về bệnh giúp phát hiện bệnh sớm và điều trị hiệu quả hơn, giảm các biến chứng. Youmed hy vọng đã mang đến cho các bạn đọc những kiến thức bổ ích cho cuộc sống.