Mụn trứng cá: Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Mụn trứng cá là một vấn đề phổ biến và ảnh hưởng đến mọi người ở mọi lứa tuổi, mọi giới tính. Mụn xảy ra khi các tuyến dầu trên da sản xuất và tiết ra quá nhiều dầu. Dầu thừa cùng với các tế bào da chết khiến lỗ chân lông bị tắc nghẽn và gây ra mụn.         

Mụn trứng cá là gì?

Mụn trứng cá (Acne vulgaris) là tình trạng viêm mạn tính của nang lông tuyến bã. Đây cũng là một bệnh lý da liễu phổ biến, xảy ra khi lỗ chân lông bị bít tắc bởi bã nhờn, tế bào da chết và vi khuẩn. Tình trạng này thường gây ra các nốt mụn sưng đỏ, đau hoặc có nhân trắng/đen trên da, làm ảnh hưởng đến thẩm mỹ và tâm lý người bệnh.

Mụn có thể xuất hiện ở nhiều vị trí khác nhau trên cơ thể, trong đó phổ biến nhất là:

• Mặt: chiếm gần như tất cả các trường hợp bị mụn.
• Lưng: ảnh hưởng đến hơn 50% người bị mụn trứng cá.
• Ngực: gặp ở khoảng 15% trường hợp.

Mặc dù không nguy hiểm đến tính mạng, nhưng nếu không được chăm sóc và điều trị đúng cách, mụn trứng cá có thể để lại sẹo, thâm và ảnh hưởng lâu dài đến làn da.

Các loại mụn trứng cá hay gặp

Mụn trứng cá có thể xuất hiện ở nhiều dạng khác nhau, tùy thuộc vào mức độ viêm, loại nhân mụn và phản ứng của da. Dưới đây là 6 dạng mụn trứng cá thường gặp nhất:

• Mụn đầu đen: Nốt mụn nhỏ màu đen hoặc hơi vàng phát triển trên da. Nó có đầu màu đen không phải do không chứa đầy bụi bẩn mà vì lớp đầu mụn bị oxi hóa
• Mụn đầu trắng: Có bề ngoài tương tự như mụn đầu đen, nhưng có đầu mụn màu trắng
• Mụn sẩn: Mụn đỏ nhỏ có thể cảm thấy mềm hoặc đau
• Mụn mủ: Tương tự như mụn sẩn, nhưng có đầu màu trắng ở trung tâm vết mụn, do tích tụ mủ
• Mụn bọc: Những cục cứng lớn tích tụ bên dưới bề mặt da và có thể gây đau
• Mụn nang: Loại mụn nghiêm trọng nhất do mụn trứng cá gây ra. Chúng là những cục lớn chứa đầy mủ và có nguy cơ cao nhất là gây ra sẹo vĩnh viễn

Nguyên nhân gây ra mụn trứng cá

Có nhiều yếu tố cùng lúc góp phần hình thành mụn trứng cá, nhưng phổ biến nhất vẫn là rối loạn hoạt động tuyến bã nhờn kết hợp với tắc nghẽn lỗ chân lông và nhiễm vi khuẩn. Khi tuyến dầu hoạt động quá mức, bã nhờn trộn với tế bào chết sẽ làm bít tắc nang lông, tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn phát triển và gây viêm.

Dưới đây là các nguyên nhân cụ thể được các bác sĩ da liễu ghi nhận:

Lỗ chân lông bị tắc nghẽn

Tuyến bã nhờn nằm dưới bề mặt da và gắn với nang lông. Chúng có nhiệm vụ tiết bã nhờn (sebum) – một loại dầu tự nhiên giúp da mềm mại và không bị khô.

Khi tuyến này hoạt động quá mức, lượng dầu thừa kết hợp với tế bào da chết và bụi bẩn sẽ làm bít tắc lỗ chân lông. Từ đó hình thành các loại mụn không viêm như mụn đầu đen, mụn đầu trắng, và nếu vi khuẩn Cutibacterium acnes xâm nhập, sẽ phát triển thành mụn viêm, mụn bọc hoặc mụn mủ.

Thay đổi hormone – đặc biệt là Testosterone

Ở tuổi dậy thì, mang thai hoặc chu kỳ kinh nguyệt, cơ thể tăng tiết hormone androgen (đặc biệt là testosterone). Hormone này kích thích tuyến bã nhờn hoạt động mạnh hơn, khiến da tiết nhiều dầu và dễ nổi mụn.

• Ở tuổi dậy thì, testosterone tăng mạnh làm tuyến bã nhờn mở rộng.
• Ở phụ nữ trưởng thành, dao động hormone trước kỳ kinh hoặc khi dùng thuốc tránh thai có thể làm mụn tái phát.

Di truyền

1 số nghiên cứu cho thấy, nếu cha mẹ từng bị mụn trứng cá, con cái cũng có nguy cơ cao hơn gấp 2–3 lần. Cơ địa di truyền ảnh hưởng đến độ nhạy cảm của tuyến bã nhờn, tốc độ tái tạo tế bào da và phản ứng viêm của cơ thể, tất cả đều liên quan đến việc hình thành mụn.

Mỹ phẩm, thuốc và thói quen sinh hoạt

• Một số yếu tố bên ngoài có thể làm mụn bùng phát hoặc nặng hơn:
• Mỹ phẩm chứa dầu hoặc silicone làm bít lỗ chân lông (comedogenic).
• Thuốc steroid, lithium, phenytoin, thuốc tránh thai có thể làm tăng tiết bã nhờn.
• Đeo khẩu trang, băng đô, balô hoặc nón bảo hiểm quá lâu tạo ma sát và nhiệt, gây “mụn cơ học”.
• Hút thuốc lá làm tăng stress oxy hóa và gây mụn ở người trưởng thành.

Chế độ ăn uống và căng thẳng

• Thực phẩm nhiều đường, sữa động vật, tinh bột tinh chế làm tăng insulin, kích thích tiết dầu.
• Thiếu ngủ, căng thẳng kéo dài khiến cortisol tăng, làm viêm da và kích thích tuyến bã nhờn.

Chăm sóc, vệ sinh da chưa đúng cách

• Rửa mặt quá ít khiến bụi bẩn tích tụ.
• Rửa mặt quá nhiều hoặc dùng sản phẩm tẩy mạnh làm da mất hàng rào bảo vệ, kích thích tiết dầu bù trừ.
• Không tẩy trang kỹ trước khi ngủ, dễ gây mụn tái phát.

Những hiểu lầm về mụn trứng cá

Mặc dù là một trong những tình trạng da phổ biến nhất, nhưng có nhiều lầm tưởng và quan niệm sai lầm về nó:

Mụn do da bẩn và vệ sinh kém

Hầu hết các phản ứng sinh học gây ra mụn đều xảy ra bên dưới da chứ không phải trên bề mặt. Vì vậy việc bạn vệ sinh da sạch sẽ không ảnh hưởng gì đến tình trạng mụn của bạn hiện tại. Rửa mặt nhiều hơn hai lần một ngày có thể chỉ làm trầm trọng thêm tình trạng mụn.

Nặn mụn là cách tốt nhất để loại mụn trứng cá

Điều này thực sự có thể làm cho các triệu chứng mụn tồi tệ hơn và có thể để lại sẹo.

Tắm nắng, phơi nắng và đèn chiếu nắng giúp cải thiện các triệu chứng của mụn trứng cá

Không có bằng chứng thuyết phục nào cho thấy việc tiếp xúc lâu với ánh sáng mặt trời hoặc sử dụng giường tắm nắng hoặc đèn chiếu nắng có thể cải thiện mụn trứng cá. Nhiều loại thuốc dùng để điều trị mụn trứng cá có thể làm cho da của bạn nhạy cảm hơn với ánh sáng, do đó, việc tiếp xúc có thể gây ra tổn thương đau đớn cho da và cũng làm tăng nguy cơ ung thư da.

Mụn có khả năng lây nhiễm

Bạn không thể truyền mụn cho người khác.

Các biện pháp điều trị mụn trứng cá

Mặc dù mụn sẽ tự biến mất, nhưng nếu bạn bị bùng phát nhiều và mụn dai dẳng. Bạn cũng có thể cân nhắc các biện pháp sau đây.

Thuốc không kê đơn

Thường chứa các thành phần:

• Aldactone (Spironolactone): ngăn chặn các hormone dư thừa gây mụn.
• Benzoyl peroxide: tiêu diệt vi khuẩn và loại bỏ dầu thừa trên da.
• Resorcinol: là một chất tẩy tế bào chết giúp làn da sạch mụn đầu đen và mụn đầu trắng.
• Axit salicylic: giúp lỗ chân lông không bị tắc nghẽn.
• Lưu huỳnh: loại bỏ tế bào da chết

Thuốc được kê đơn

Đối với tình trạng mụn nặng hơn, bạn có thể gặp bác sĩ để được kê đơn:

• Thuốc kháng sinh: để diệt vi khuẩn gây mụn
• Thuốc tránh thai: cho phụ nữ khi bị mụn trứng cá do rối loạn nội tiết tố
• Isotretinoin: giúp da mặt tiết ít dầu hơn

Đừng tự ý ngừng sử dụng các phương pháp điều trị mụn. Hãy kiên trì với nó cho đến khi bác sĩ yêu cầu bạn dừng lại. Điều này có thể giúp ngăn ngừa mụn quay trở lại.

Bạn có thể cần thử nhiều loại thuốc trị mụn khác nhau trước khi tìm thấy loại thuốc nào phù hợp nhất với mình.

Các biện pháp điều trị khác

Cùng với thuốc uống và kem bôi, bác sĩ cũng có thể đề nghị:

• Laser hoặc các liệu pháp khác sử dụng ánh sáng để điều trị mụn trứng cá
• Lột da hóa học để loại bỏ tế bào da chết
• Phẫu thuật cắt bỏ các mụn nang lớn không thể điều trị bằng thuốc
• Tiêm mụn nang với cortisone chống viêm

Các phương pháp điều trị này có thể được thực hiện tại phòng khám của bác sĩ hoặc tại bệnh viện.

Cách chăm sóc da khi bị mụn trứng cá

Chăm sóc đúng cách đóng vai trò quan trọng trong việc giảm viêm, hạn chế sẹo và ngăn ngừa mụn tái phát. Bên cạnh việc điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ, bạn có thể áp dụng những bước sau để hỗ trợ làn da khỏe mạnh hơn:

Làm sạch da đúng cách

• Rửa mặt 2 lần/ngày (sáng – tối) bằng sữa rửa mặt dịu nhẹ, không chứa cồn hoặc hương liệu mạnh.
• Tránh chà xát quá mạnh hoặc dùng khăn thô cứng vì có thể làm tổn thương da.
• Sau khi vận động, tập thể dục hoặc đổ mồ hôi nhiều, nên rửa sạch mặt để ngăn bít tắc lỗ chân lông.

Dưỡng ẩm và bảo vệ hàng rào da

• Dù da dầu vẫn cần dưỡng ẩm nhẹ để cân bằng độ ẩm tự nhiên.
• Ưu tiên các sản phẩm có nhãn non-comedogenic (không gây bít lỗ chân lông).
• Ban ngày nên dùng kem chống nắng dành cho da mụn (SPF ≥ 30) để giảm thâm, sạm và hạn chế kích ứng do ánh nắng.

Tránh thói quen gây mụn

• Không nặn mụn hoặc chạm tay lên vùng da bị mụn để tránh vi khuẩn lây lan.
• Hạn chế trang điểm dày, tẩy trang kỹ trước khi ngủ.
• Giặt chăn gối, khẩu trang, mũ bảo hiểm thường xuyên để tránh tích tụ bụi và dầu.

Duy trì chế độ ăn uống và lối sống lành mạnh

• Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt.
• Uống đủ 2–2.5 lít nước/ngày giúp thanh lọc cơ thể.
• Tránh thức khuya, giảm căng thẳng và ngủ đủ giấc để ổn định hormone.
• Hạn chế thực phẩm nhiều đường, sữa động vật và đồ chiên dầu – các yếu tố có thể khiến mụn nặng hơn.

Thăm khám da liễu khi cần thiết

Nếu mụn viêm, sưng to, đau hoặc để lại sẹo, hãy đến bác sĩ da liễu để được chẩn đoán và kê phác đồ điều trị phù hợp như thuốc bôi, thuốc uống hoặc liệu trình chuyên sâu (retinoid, kháng sinh, peel da…).

Một số mẹo phòng tránh mụn trứng cá phát triển

Mụn trứng cá có thể được kiểm soát và phòng ngừa hiệu quả nếu bạn duy trì lối sống lành mạnh và chăm sóc da đúng cách. Dưới đây là một số mẹo giúp hạn chế mụn hình thành và lan rộng:

• Giữ da mặt sạch nhưng không rửa quá nhiều: rửa mặt 2 lần/ngày bằng sữa rửa mặt dịu nhẹ giúp loại bỏ bụi bẩn và bã nhờn mà không làm khô da.
• Tránh nặn mụn hoặc chạm tay lên mặt: thao tác này dễ khiến vi khuẩn lây lan, làm mụn viêm nặng hơn và để lại sẹo.
• Chọn mỹ phẩm phù hợp: ưu tiên sản phẩm gắn nhãn “non-comedogenic” (không gây bít tắc lỗ chân lông) và tẩy trang kỹ trước khi ngủ.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: hạn chế thực phẩm nhiều đường, sữa động vật và dầu mỡ; tăng cường rau xanh, trái cây và uống đủ nước.
• Kiểm soát căng thẳng và ngủ đủ giấc: stress làm rối loạn hormone, kích thích tuyến bã nhờn hoạt động mạnh hơn.
• Không tự ý dùng thuốc trị mụn: nên tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu, đặc biệt với mụn viêm nặng hoặc kéo dài.

Việc chăm sóc da khoa học và duy trì thói quen sinh hoạt hợp lý sẽ giúp da khỏe mạnh, giảm nguy cơ tái phát mụn và lấy lại sự tự tin trong cuộc sống hằng ngày.

Mụn trứng cá là tình trạng da liễu phổ biến xảy ra khi lỗ chân lông bị bít tắc bởi dầu thừa, tế bào chết và vi khuẩn. Dù có thể gặp ở mọi lứa tuổi, song mụn trứng cá hoàn toàn có thể được kiểm soát và điều trị hiệu quả nếu phát hiện sớm và chăm sóc đúng cách. Hãy tìm hiểu kỹ nguyên nhân và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp, hoặc tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu để được hướng dẫn điều trị an toàn, giúp làn da phục hồi khỏe mạnh và tự tin hơn mỗi ngày.