Những cách phòng bệnh thủy đậu và tránh lây lan

Thủy đậu là căn bệnh truyền nhiễm phổ biến và nguy hiểm. Không chỉ các bậc phụ huynh mà đa số mọi người đều quan tâm cách phòng bệnh thủy đậu. Theo đó, cách tốt nhất để phòng ngừa cho đến hiện nay là tiêm ngừa vaccine thủy đậu. Tất cả mọi người kể cả trẻ em, trẻ vị thành niên và người lớn nên tiêm 02 liều vaccine thủy đậu nếu chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa từng tiêm vaccine. Hãy cùng Bác sĩ Nguyễn Nhật Tài tìm hiểu thêm về những cách phòng bệnh thủy đậu qua bài viết bên dưới.

Nguyên nhân bệnh thủy đậu

Thủy đậu (chickenpox) là một bệnh truyền nhiễm gây ra bởi varicella zoster virus (VZV). Nếu một người bị nhiễm hoặc tiếp xúc gần với người bệnh có khả năng bị lây truyền cao nếu chưa có miễn dịch với thủy đậu. Mặc dù triệu chứng bệnh là sang thương da sẽ hồi phục trong vòng 1 – 2 tuần. Nhưng thủy đậu cũng có thể tiến triển nặng, gây tử vong.

Đường lây truyền từ người sang người chủ yếu qua đường hô hấp, do hít phải không khí từ dịch bóng nước của các tổn thương da do varicella hoặc herpes zoster; VZV cũng có thể lây lan khi tiếp xúc trực tiếp với dịch bóng nước của của sang thương da và có thể là dịch tiết đường hô hấp đã bị nhiễm trùng, VZV xâm nhập vào đường hô hấp trên hoặc kết mạc. Varicella là một bệnh do virus rất dễ lây lan với tỷ lệ tấn công thứ phát khoảng 85% ở những người tiếp xúc gần như những thành viên trong gia đình; khả năng lây nhiễm khi tiếp xúc ngoài cô động thấp hơn.¹

Những biến chứng nguy hiểm

Các biến chứng do bệnh thủy đậu có thể xảy ra, nhưng chúng không phổ biến ở những người khỏe mạnh mắc bệnh. Những người có thể mắc bệnh thủy đậu nghiêm trọng và có nguy cơ cao bị các biến chứng gồm:

• Trẻ sơ sinh.
• Thanh thiếu niên.
• Người lớn.
• Phụ nữ mang thai.
• Những người có cơ thể suy giảm khả năng chống lại vi trùng và bệnh tật (hệ thống miễn dịch suy yếu) vì bệnh tật hoặc thuốc. Ví dụ: người nhiễm HIV/AIDS hoặc ung thư, đang điều trị hóa chất, thuốc ức chế miễn dịch hoặc steroid lâu dài.

Các biến chứng nghiêm trọng do bệnh thủy đậu gồm:¹

• Trẻ em: nhiễm trùng da và mô mềm
• Người lớn: viêm phổi
• Một số biến chứng nặng do siêu vi gây ra bao gồm mất điều hòa tiểu não, viêm não, viêm phổi do virus, và các tình trạng xuất huyết.

Các biến chứng nghiêm trọng khác do thủy đậu bội nhiễm cùng với vi trùng gồm:

• Nhiễm trùng huyết, sốc nhiễm trùng.
• Viêm cân hoại tử.
• Viêm tủy xương.
• Viêm phổi do vi khuẩn.
• Viêm khớp nhiễm trùng.

Một số người bị bệnh thủy đậu có thể bị biến chứng nghiêm trọng đến mức phải nhập viện. Bệnh thủy đậu cũng có thể gây tử vong.

Cách phòng ngừa bệnh thủy đậu

1. Phòng ngừa tiên phát (vaccine)

Vaccine thủy đậu được đánh giá là an toàn và hiệu quả trong việc phòng ngừa bệnh. Hầu hết người đã được tiêm vaccine sẽ không bị mắc bệnh thủy đậu. Nếu người đã tiêm ngừa vaccine bị bệnh, triệu chứng thường sẽ nhẹ hơn, phát ban da rất ít hoặc không có (nếu có thường chỉ xuất hiện hồng ban) cùng với sốt nhẹ hoặc không sốt.

Vaccine varicella có bản chất là siêu vi sống, giảm độc lực. Vaccine varicella loại đơn kháng nguyên dùng cho những người từ 12 tháng tuổi trở lên và loại phối hợp vaccine sởi – quai bị – rubella (MMRV) chỉ được cấp phép cho trẻ 1 – 12 tuổi. CDC khuyến cáo tiêm vaccine thủy đậu cho tất cả những người từ 12 tháng tuổi trở lên không có bằng chứng về khả năng miễn dịch với bệnh thủy đậu và không có chống chỉ định.^{2 3}

Lịch tiêm vaccine thủy đậu

Đối với trẻ em ≥ 12 tháng tuổi và < 13 tuổi: tiêm 2 liều vaccine cách nhau ≥ 3 tháng. Thông thường liều đầu tiên được tiêm khi trẻ 12 – 15 tháng và liều thứ hai khi trẻ 4 – 6 tuổi. Tuy nhiên, liều thứ hai có thể được tiêm trước 4 tuổi, miễn là được ít nhất 3 tháng kể từ liều đầu tiên.^{2 3}

Đối với người ≥ 13 tuổi: tiêm 2 liều vaccine cách nhau ít nhất 4 tuần.²

Chống chỉ định tiêm vacxin thủy đậu³

Những người có chống chỉ định đối với vaccine thủy đậu không nên tiêm như sau:

• Có tiền sử phản ứng phản vệ/phản vệ với gelatin, neomycin hoặc bất kỳ thành phần nào khác của vaccine.
• Bị rối loạn máu, bệnh bạch cầu, u lympho hoặc khối u ác tính ảnh hưởng đến tủy xương hoặc hệ thống bạch huyết.
• Bị suy giảm miễn dịch nguyên phát hoặc mắc phải, bao gồm những người bị ức chế miễn dịch liên quan đến suy giảm miễn dịch tế bào và AIDS hoặc suy giảm miễn dịch nghiêm trọng liên quan đến nhiễm HIV.
• Đang điều trị liệu pháp ức chế miễn dịch toàn thân liều cao, kéo dài (≥ 2 tuần), bao gồm liều lượng lớn steroid đường uống (≥2 mg / kg trọng lượng cơ thể hoặc tổng cộng 20 mg / ngày Prednisone hoặc tương đương cho người nặng> 10kg) hoặc liệu pháp ức chế miễn dịch khác.
• Có tiền sử gia đình (họ hàng cấp độ một) bị suy giảm miễn dịch di truyền bẩm sinh, trừ khi người đó đã được xác định là có đủ năng lực miễn dịch.
• Đang hoặc có thể mang thai.

Ngoài ra, vaccine MMRV được chống chỉ định cho những người bị suy giảm miễn dịch dịch thể (hạ đường huyết, rối loạn chuyển hóa máu) và nhiễm HIV.

Thận trọng khi Tiêm phòng Varicella

1. Những người bị bệnh cấp tính:

Những người bị bệnh nặng cấp tính, bao gồm cả bệnh lao hoạt động, chưa được điều trị, nên hoãn tiêm chủng cho đến khi khỏi bệnh. Quyết định trì hoãn tiêm chủng phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng và căn nguyên của bệnh.

2. Những người bị giảm tiểu cầu:

Giảm tiểu cầu không phải là chống chỉ định khi tiêm vaccine thủy đậu đơn kháng nguyên (Varivax®).

3. Những người tiếp nhận Salicylat

• Mọi người nên tránh sử dụng salicylat trong 6 tuần sau khi chủng ngừa thủy đậu. Điều này là do mối liên quan giữa việc sử dụng aspirin và hội chứng Reye sau khi nhiễm varicella.
• Thận trọng khi tiêm vaccine cho trẻ em đang được tiêm salicylat. Tuy nhiên, không có tác dụng phụ nào được báo cáo.
• Trẻ em bị viêm khớp dạng thấp hoặc các tình trạng khác cần dùng aspirin điều trị nên được theo dõi chặt chẽ sau khi tiêm ngừa.

2. Phòng ngừa sau tiếp xúc

Vì varicella là dịch bệnh lan truyền trên toàn thế giới, nên tất cả du khách dễ mắc bệnh đều có nguy cơ bị nhiễm bệnh trong quá trình du lịch.

Ủy ban Tư vấn về Thực hành Tiêm chủng (ACIP) khuyến cáo rằng sau khi tiếp xúc với varicella hoặc herpes zoster, những người không có bằng chứng về khả năng miễn dịch và đủ điều kiện tiêm chủng nên chủng ngừa varicella.³

• Tốt nhất, nên tiêm vắc-xin trong vòng 3 đến 5 ngày sau khi người bệnh tiếp xúc. Điều này có thể ngăn ngừa bệnh varicella hoặc giảm triệu chứng.
• Ngay cả khi đã hơn 5 ngày, vẫn nên tiêm vaccine.

Những người trước đó đã tiêm liều đầu tiên nên tiêm liều thứ hai vào khoảng thời gian thích hợp. Hiện nay, không có dữ liệu về việc sử dụng vaccine phối hợp sởi, quai bị, rubella và varicella để tiêm chủng sau phơi nhiễm.

Cách phòng tránh lây lan bệnh thủy đậu

Các cơ sở y tế nên tuân theo các biện pháp phòng ngừa tiêu chuẩn cộng với các biện pháp phòng ngừa trong không khí (phòng áp lực âm) và các biện pháp phòng ngừa tiếp xúc cho đến khi các tổn thương khô và đóng vảy.

Nếu không có phòng áp lực âm, bệnh nhân bị thủy đậu nên được cách ly trong phòng kín, không tiếp xúc với những người không có miễn dịch. Bệnh nhân bị thủy đậu nên được chăm sóc với nhân viên có bằng chứng về khả năng miễn dịch.

Quản lý người bệnh nhiễm herpes zoster⁴

Ngăn ngừa sự lây lan của bệnh thủy đậu

Nếu con bạn bị thủy đậu, bạn nên thông báo cho trường học hoặc nhà trẻ và để trẻ ở nhà trong 5 ngày.

Nếu bạn bị thủy đậu, hãy nghỉ làm và ở nhà cho đến khi bạn không còn khả năng lây nhiễm nữa. Tức là cho đến khi vết phồng rộp cuối cùng vỡ ra và đóng vảy. Điều này thường xảy ra năm hoặc sáu ngày sau khi bắt đầu phát ban.

Những người bị bệnh thủy đậu là nên tránh tiếp xúc với:

• Phụ nữ mang thai.
• Trẻ sơ sinh.
• Bất kỳ ai có hệ thống miễn dịch kém, chẳng hạn như những người đang hóa trị (một phương pháp điều trị ung thư) hoặc dùng viên nén steroid.

Nếu bạn hoặc con bạn gần đây đã tiếp xúc với vi rút thủy đậu, bạn có thể không được thăm bạn bè hoặc người thân trong bệnh viện. Điện thoại cho phường kiểm tra trước.

Hạn chế đi du lịch trên máy bay

Nếu bạn hoặc con bạn bị thủy đậu, bạn có thể không được phép đi máy bay cho đến 6 ngày sau khi nốt đậu cuối cùng xuất hiện.

Bạn và con bạn nên bay an toàn khi bạn đã qua giai đoạn truyền nhiễm và tất cả các mụn nước đã đóng vảy. Tuy nhiên, tốt nhất bạn nên kiểm tra chính sách của hãng hàng không của mình trước. Thông báo cho hãng hàng không ngay khi được chẩn đoán mắc bệnh thủy đậu.

Hạn chế tiếp xúc với người thân bị bệnh

Bệnh thủy đậu đôi khi có thể lây lan qua tiếp xúc với các đồ vật đã bị nhiễm vi rút, chẳng hạn như đồ chơi trẻ em, giường hoặc quần áo.

Nếu trong gia đình bạn có người bị bệnh thủy đậu, bạn có thể ngăn chặn virus lây lan bằng cách vệ sinh sạch sẽ mọi đồ vật hoặc bề mặt nào bằng dung dịch khử trùng và đảm bảo rằng quần áo hoặc bộ đồ giường bị nhiễm bệnh được giặt thường xuyên.

Quản lý nhân viên y tế

Hãy xem xét các khuyến cáo sau đây khi nhân viên y tế tiếp xúc với người mắc bệnh thủy đậu:⁵

Đối với nhân viên y tế có miễn dịch

Nhân viên y tế đã tiêm 1 hoặc đủ liều vaccine thủy đậu hoặc có khả năng miễn dịch đối với bệnh thủy đậu thì:

• Không cần điều trị dự phòng sau phơi nhiễm.
• Không cần giới hạn công việc.
• Cần đảm bảo rằng đã tiêm ngừa đủ với 2 liều vaccine thủy đậu.
• Nếu mới chỉ tiêm ngừa 1 liều vaccine, nên tiêm thêm liều thứ hai trong vòng 3 đến 5 ngày sau phơi nhiễm, miễn là trên 4 tuần kể từ liều đầu tiên.
• Nên tự theo dõi trong các ngày từ 8 đến 21 sau khi tiếp xúc và báo cáo ngay lập tức về bất kỳ cơn sốt, đau đầu, tổn thương da hoặc các triệu chứng toàn thân.
• Nếu các triệu chứng diễn ra, ngay lập tức ngưng công việc chăm sóc bệnh nhân của nhân viên y tế đó, cho họ nghỉ ốm và cung cấp thuốc kháng virus nếu các triệu chứng xảy ra.

Đối với nhân viên y tế chưa có miễn dịch

Nhân viên y tế không điểm được tiêm chủng hoặc không có khả năng miễn dịch với thủy đậu thì:

• Được coi là dễ bị nhiễm VZV.
• Có khả năng lây nhiễm từ ngày 8 đến 21 sau khi tiếp xúc
• Nên được điều động hoặc chỉ định tạm thời xa các công việc liên quan đến chăm sóc bệnh nhân từ ngày thứ 8 sau lần phơi nhiễm đầu tiên đến ngày thứ 21 sau lần phơi nhiễm cuối cùng.
• Nên tiêm phòng sau phơi nhiễm của ACIP và CDC nếu globulin miễn dịch varicella zoster được sử dụng như một biện pháp phòng ngừa sau phơi nhiễm, hãy loại trừ khỏi công việc từ ngày thứ 8 sau phơi nhiễm đầu tiên đến ngày thứ 28 sau lần phơi nhiễm cuối cùng.
• Nên được chủng ngừa trong vòng 3 đến 5 ngày kể từ khi tiếp xúc với ban thủy đậu. Việc chủng ngừa 6 ngày trở lên sau khi phơi nhiễm vẫn được chỉ định vì nó tạo ra sự bảo vệ chống lại những lần phơi nhiễm tiếp theo, nếu lần tiếp xúc hiện tại  không gây nhiễm trùng
• Thay vào đó nên tiêm globulin miễn dịch varicella-zoster nếu họ có nguy cơ mắc bệnh nặng và chống chỉ định tiêm phòng varicella (ví dụ: nhân viên y tế mang thai).

Ngăn ngừa lây lan tại bệnh viện

Khuyến nghị cho các cơ sở chăm sóc sức khỏe để ngăn ngừa varicella lây lan bệnh viện

• Đảm bảo toàn bộ nhân viên y tế đều đã tiêm ngừa đủ liều và có khả năng miễn dịch.
• Cảnh báo cho nhân viên y tế không có miễn dịch với varicella về những nguy cơ lây nhiễm có thể xảy ra và cung cấp cho họ thông tin về 2 liều vaccine varicella, được tiêm cách nhau 4 đến 8 tuần, khi bắt đầu làm việc.
• Thiết lập các quy trình và khuyến nghị để sàng lọc và tiêm chủng cho nhân viên chăm sóc sức khỏe và quản lý sau phơi nhiễm tại nơi làm việc.

Trên đây là những thông tin về cách phòng bệnh thủy đậu ở nhiều đối tượng. Cách phòng bệnh hiệu quả là tiêm đủ liều vaxcin thủy đậu. Khi gia đình có người mắc thủy đậu, bạn cần lưu ý cách ly và tránh làm lây lan virus. Đồng thời, việc cập nhật kiến thức đúng về căn bệnh này cũng giúp bạn và người thân phòng tránh những nguy hiểm.