Ma tử nhân và những lợi ích bất ngờ

Ma tử nhân có thể là vị thuốc xa lạ với nhiều người. Tuy nhiên với những lợi ích sức khỏe mang lại mà thảo dược này dần chiếm được cảm tình của đông đảo người tiêu dùng. Bài viết sau, Bác sĩ Phạm Lê Phương Mai sẽ cung cấp thông tin về vị thuốc ma tử nhân này.

Ma tử nhân là gì?

Thông tin chung

Theo tài liệu, ma tử nhân là hạt của cây gai dầu/gai mèo (Cannabis sativa L), một loại thảo mộc sống hàng năm của họ Gai mèo (Cannabinaceae).¹

Với các tên gọi khác như hỏa ma nhân, ma tử, đại ma nhân, hạt gai dầu… và tên tiếng anh là semen cannabis, hemp seed, Cannabis seed…

Nguồn gốc của cây gai dầu nói chung và ma tử nhân nói riêng đến từ vùng ôn đới ở Tây và Trung Á. Hiện nay, loài được trồng rộng rãi khắp thế giới như Ấn Độ, Trung Quốc, Lào, Mỹ, châu Âu…²

Ở Việt Nam, cây xuất hiện ở vùng núi cao như Lào Cai, Yên Bái, Hà Giang, Lai Châu…²

Ưa khí hậu ẩm mát quan năm, phát triển tốt trên đất mùn.²

Mô tả thực vật và dược liệu

Cây gai dầu thuộc thân thảo, mọc đứng, cao trung bình khoảng 1-2m, sống hàng năm.²

Lá mọc so le, mép có khía răng cưa, đầu nhọn. Phiến lá xẻ sâu sát cuống thành 5-9 thùy hình mác, hẹp.²

Hoa đơn tính khác gốc và không có cánh hoa kèm lá bắc nhỏ và dài. Hoa đực mọc thành chùy ngắn ở kẽ lá hoặc đầu cành, màu vàng nhạt. Còn hoa cái mọc đơn độc ở kẽ lá, có đài hợp thành một mo hình chai, ôm lấy bầu thượng, hình cầu.²

Quả bế màu xám nhạt, hình trứng.²

Hạt là dược liệu ma tử nhân (hỏa ma nhân):

• Dạng hình trứng tròn, hai bên hơi dẹt, độ dài khoảng 3mm.
• Bề mặt ngoài bóng láng, màu nâu xám lẫn vàng, một đầu có vết tích sẹo của quả.
• Bên cạnh đó, hạt này có thể chiết xuất dầu.³
• Hạt tốt là loại to, chắc, đầy đặn, mùi nhẹ nhàng. Khi dùng, đem phơi khô và nghiền nát.

Thành phần trong vị thuốc ma tử nhân

Hạt gai dầu (ma tử nhân) chứa thành phần giá trị gồm:⁴

• Chất béo (30%): gồm acid béo thiết yếu là axit linoleic (omega-6) và axit alpha-linolenic (omega-3).
• Chúng cũng chứa axit γ-linolenic, có liên quan đến một số lợi ích sức khỏe.
• Protein chiếm hơn 25% tổng lượng calo của hạt.
• Nguồn tuyệt vời của vitamin E,… và khoáng chất chẳng hạn như phốt pho, kali, natri, magie, lưu huỳnh, canxi, sắt và kẽm…

Công dụng của dược liệu ma tử nhân

Ma tử nhân trong y học cổ truyền²

• Ma tử nhân hay hỏa ma nhân có vị ngọt, tính bình.
• Công dụng: nhuận táo, hoạt trường, thông tiện…
• Chủ trị: đại tiện táo nhiệt, tiện bí, bụng đầy chướng, ăn ít khó tiêu…

Lợi tiêu hóa

Tương tự như y học cổ truyền, y học hiện đại cũng ghi nhận lợi ích của dược liệu cho đường tiêu hóa. Cụ thể hơn, đây là nguồn cung cấp chất xơ hòa tan và không hòa tan, chứa lần lượt 20% và 80%.⁴

• Chất xơ hòa tan sẽ tạo thành một chất tương tự như gel trong ruột. Theo đó, chất gel này là nguồn chất dinh dưỡng quý giá cho lợi khuẩn, cũng như góp phần tích cực đến hạn chế hấp thu lượng đường trong máu, cân bằng mức cholesterol.⁴
• Còn chất xơ không hòa tan sẽ làm tăng lượng lớn phân của bạn. Đồng thời góp phần giúp thức ăn và chất thải đi qua ruột dễ dàng hơn, hạn chế vấn đề táo bón.⁴

Như vậy, để bổ sung chất xơ cho cơ thể, hạt gai dầu (hay ma tử nhân) là sự lựa chọn có thể cân nhắc. Bởi chúng bao gồm cả hòa tan và không hòa tan, có lợi cho sức khỏe hệ tiêu hóa. Tuy nhiên, lưu ý rằng, hạt gai dầu đã tách vỏ sẽ chứa rất ít chất xơ.⁴

Có thể tốt cho tim mạch⁴

Điều thú vị là ăn hạt cây gai dầu có thể làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim. Điều này được lý giải là do:

• Hạt chứa một lượng lớn acid amin arginine, chất tạo ra oxit nitric trong cơ thể. Theo đó, nitric oxide này là phân tử góp phần làm giãn mạch máu và giảm huyết áp.
• Acid γ-linolenic được tìm thấy trong ma tử nhân cũng có liên quan đến việc giảm viêm thành mạch. Nhờ đó mà có thể làm giảm nguy cơ mắc các bệnh như bệnh tim mạch.
• Chứa acid béo lành mạnh như omega-3 và omega-6.

Nguồn đạm thực vật phong phú⁴

Những yếu tố sau góp phần khiến ma tử nhân trở thành nguồn cung cấp đạm thực vật phong phú.

• Lượng protein cung cấp trong 30 g hạt hay 2-3 muỗng canh là khoảng 11 g. Số lượng này nhiều hơn đáng kể so với loại thực phẩm tương tự như hạt lanh, hạt chia…
• Đây cũng được coi là một nguồn protein hoàn chỉnh. Điều này có nghĩa là chúng cung cấp các axit amin thiết yếu mà cơ thể không tự tổng hợp được. Ví dụ như lysine,…
• Ngoài ra, hạt cũng chứa một lượng đáng kể acid amin methionine, cysteine, cũng như hàm lượng arginine và axit glutamic rất cao.

Chống oxy hóa⁵

Trên tạp chí Food Chemistry, báo cáo từ phòng thí nghiệm được công bố đã đánh giá cao chiết xuất hạt gai dầu về khả năng chống oxy hóa. Theo đó, những tác động này được lý giải có thể là do hàm lượng cannabidiol của hạt.

Chiết xuất dầu

Dầu hạt gai (Hemp Seed Oil) được chiết xuất bằng cách ép lạnh hạt cây gai dầu đã chín.6 Dung dịch dầu có tính chất như

• Màu sắc: màu xanh lá, trong suốt.⁵
• Hương vị đặc trưng và hấp dẫn.
• Hầu như không chứa tetrahydrocannabinol (THC), hợp chất ảnh hưởng tiêu cực đến hệ thần kinh. Bởi chúng có thể tạo ra chất độc gây hại đến sức khỏe và có liên quan đến thực vật.³

Nghiên cứu chỉ ra rằng omega-3 và omega-6 trong dầu thực vật này có thể có hiệu quả trong việc điều trị một số bệnh về da. Chẳng hạn như chàm, vẩy nến,… Tuy nhiên, lợi ích này vẫn cần được nghiên cứu chi tiết và thử nghiệm lâm sàng cụ thể hơn.³

Cách sử dụng ma tử nhân

Theo đông y: ma tử nhân (hỏa ma nhân) có thể được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc làm thành viên hoàn chung với những vị thuốc khác. Chú ý nên tán nhỏ dược liệu trước và khi dùng có thể phân thành từng liều nhỏ.

Tổng liều dùng có thể sử dụng khoảng 09-15g, hoặc có thể thấp hơn để hạn chế tình trạng tiêu chảy.¹

Ngoài ra, ma tử nhân hay hạt gai dầu còn có thể được tiêu thụ bằng cách nấu chín, rang hạt… dùng như thực phẩm.⁴

Lưu ý khi sử dụng ma tử nhân

Những trường hợp sau cần thận trọng khi sử dụng ma tử nhân:

• Phụ nữ có thai và cho con bú;
• Trẻ sơ sinh, trẻ em nhỏ tuổi;
• Đối tượng có tiền sử dị ứng với bất kỳ thành phần nào có trong ma tử nhân hoặc chiết xuất của chúng;
• Đối tượng đang bị tiêu chảy hay thường xuyên bi hoạt tràng.¹
• Vỏ hạt gai dầu có thể chứa một lượng nhỏ THC (<0,3%), hợp chất hoạt tính trong cần sa. Do vậy, những người đã phụ thuộc vào cần sa nên tránh hạt và chế phẩm từ cây gai dầu dưới mọi hình thức.⁴

Bài thuốc dân gian sử dụng ma tử nhân

Trị táo bón, tiện bí, đầy bụng, khó tiêu²

• Sinh địa, Trần bì 120 g mỗi loại.
• Đào nhân (bỏ vỏ), hạt gai mèo (ma tử nhân/hạt gai dầu), nhục thung dung, đương quy mỗi loại 30 g.
• Hạt mơ, hạt thông mỗi loại 9 g.
• Hạt trắc bá 15 g.

Đem tất cả vị thuốc nghiền thành bột, trộn với mật, tạo viên hoàn, 9 g/viên, uống 1 viên/lần.

Như vậy, không ai có thể phủ nhận hiệu quả cũng như tiềm năng mà ma tử nhân đem lại cho sức khỏe. Từ kinh nghiệm dân gian đến bằng chứng khoa học vững chắc đã chứng minh giá trị tuyệt vời của thảo dược này. Khuyến khích tham khảo ý kiến thầy thuốc nếu bạn muốn dùng chúng để điều trị bệnh lý.