Rối loạn chuyển hóa lipid máu: lý thuyết và thực tiễn

Lipid là thành phần thiết yếu của cơ thể, đảm nhận nhiều chức năng quan trọng của cơ thể. Rối loạn chuyển hóa lipid máu là những bệnh lý ảnh hưởng lên quá trình tạo thành hoặc phân rã lipid. Các bệnh lý này có thể gây ra những triệu chứng khác nhau làm người bệnh khó chịu. Vậy, rối loạn chuyển hóa lipid là bệnh gì? Hãy cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Vũ Thành Đô giải đáp câu hỏi trên qua bài viết sau nhé!

Lipid và chức năng của lipid

Lipid là mỡ của cơ thể, thành phần chính của mọi tế bào trong cơ thể con người. Nhiều người cho rằng mỡ là có hại, nhiều mỡ sẽ gây nhiều bệnh lý, nên mỡ là không cần thiết. Trên thực tế, ngay cả những vận động viên thể hình chuyên nghiệp vẫn có trữ lượng lipid nhất định trong cơ thể. Vì vậy lipid là một phần không thể thiếu cho một cơ thể khỏe mạnh.

Những chức năng quan trọng mà lipid đảm nhận là:

• Dự trữ và cung cấp năng lượng cho cơ thể, hàm lượng calorie cao nhất trong tất cả các chất dinh dưỡng.
• Giữ ấm cơ thể.
• Cấu tạo nên các tế bào trong cơ thể.
• Là chất dẫn truyền thần kinh, điều hòa phản ứng viêm, đông máu.
• Đóng vai trò quan trọng cho miễn dịch.
• Nguyên liệu chính của một số hormone, enzyme.
• Là chất hòa tan các vitamin tan trong chất béo.

Thế nào là rối loạn chuyển hóa lipid?

Rối loạn chuyển hóa lipid máu là sự bất thường trong quá trình điều hòa lipid máu. Điều này có thể làm cho cơ thể bị thiếu lipid hay ứ quá nhiều lipid trong máu. Thiếu hay dư lipid đều gây ra những bất lợi cho người mắc bệnh. Đa số người bệnh sẽ không có triệu chứng gì cho tới khi vô tình phát hiện khi xét nghiệm định kỳ.

Do đó, xét nghiệm mỡ máu là một phần quan trọng khi khám bệnh và được chỉ định thường quy. Các chỉ số liên quan đến rối loạn chuyển hóa lipid máu là:

• Tăng cholesterol, triglycerides, LDL-c máu.
• Giảm HDL-c máu.

Triệu chứng của rối loạn chuyển hóa lipid

Bệnh thường không gây ra triệu chứng nặng nề trừ phi nó trở thành tác nhân ảnh hưởng lên các cơ quan khác.

Triệu chứng do rối loạn lipid máu có thể gặp như:

• U vàng trên da ở khuỷu tay, bàn tay, bàn chân.
• Mí mắt xuất hiện các mảng da đổi màu vàng.
• Vòng cung màu trắng bao quanh giác mạc mắt.

Những triệu chứng này là biểu hiện của rối loạn chuyển hóa lipid máu nặng. Tuy nhiên, chúng không gây hậu quả nghiêm trọng mà chủ yếu gây mất thẩm mỹ cho người bệnh. Những tình trạng bệnh nặng nề do lipid máu tích tụ trên thành mạch máu quá nhiều gây tắc nghẽn. Tình trạng này gọi là xơ vữa động mạch – là nguyên nhân của những bệnh lý cấp cứu nặng như:

• Tăng huyết áp.
• Nhồi máu cơ tim.
• Đột quỵ.
• Phình mạch máu.
• Huyết khối mạch máu.

  

Bệnh lý có thể rất nặng nề gây tử vong cho người bệnh.

Những nguyên nhân của bệnh

Có nhiều nguyên nhân gây ra rối loạn chuyển hóa lipid máu. Chúng có thể xuất phát từ thói quen tiêu cực của người bệnh, bệnh lý, thuốc hay do di truyền.

Bệnh lý gây rối loạn lipid máu là những bệnh nội khoa:

• Đái tháo đường.
• Suy giáp.
• Béo phì.
• Hội chứng Cushing.
• Bệnh gan.
• Bệnh thận.
• Buồng trứng đa nang.
• Đang điều trị thuốc như thuốc lợi tiểu,…

Đây là những nguyên nhân mà người mắc khó thay đổi được, nhưng có thể kiểm soát. Bên cạnh đó, những yếu tố nguy cơ của bệnh được đề cập tới như:

• Hút thuốc lá.
• Nghiện rượu.
• Ăn thực phẩm chứa nhiều chất béo.
• Ít ăn rau, củ, trái cây,…
• Ít vận động, tập thể dục.

Một số ít trường hợp, bệnh lý do khiếm khuyết bẩm sinh do gene hay di truyền, gây tăng hoặc giảm lipid máu bất thường. Bệnh có thể gây thành hội chứng bệnh hoặc chỉ khiếm khuyết một loại lipid nào đó đơn thuần.

Cách phòng ngừa rối loạn chuyển hóa lipid

Việc điều trị và phòng ngừa rối loạn chuyển hóa lipid máu là giữ cho mức mỡ máu ổn định, giảm các nguy cơ biến cố. Nguy cơ tim mạch là biến chứng nặng nề nhất của bệnh, do đó phải thường xuyên theo dõi định kỳ.

Quan trọng nhất để phòng ngừa bệnh, người bệnh nên kiêng những thói quen không tốt cho sức khỏe như:

• Ăn thịt bỏ da và mỡ.
• Ăn nạc với khẩu phần vừa phải.
• Ăn thức ăn ít béo, đặc biệt là chất béo no.
• Thay thế chất béo no bằng chất béo không no.
• Tập thể dục vừa phải ít nhất 30 phút mỗi ngày và 4 ngày mỗi tuần.
• Tránh thức ăn chế biến nhanh, chiên xào,…
• Ăn thực phẩm nướng thay vì chiên.
• Tăng cường sử dụng rau củ, trái cây trong bữa ăn.
• Ngưng hút thuốc lá.
• Giữ cân nặng lý tưởng, tránh gầy ốm hay thừa cân, béo phì.
• Hạn chế rượu bia.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Bạn không nên đợi cho tới khi có triệu chứng mới đi khám. Các bác sĩ hiện nay khuyến cáo người bệnh hãy tự đến bệnh viện để theo dõi sức khỏe và được can thiệp kịp thời nếu mắc bệnh.

Khi khám bệnh tổng quát, người bệnh sẽ được kiểm tra huyết áp, đường huyết, cân nặng, chiều cao. Hơn nữa, bác sĩ sẽ khuyên làm một vài xét nghiệm như mỡ máu, công thức máu và khám trực tiếp bởi bác sĩ. Những chỉ định này rất quan trọng để đánh giá sức khỏe ban đầu.

Nếu bạn không có nguy cơ rối loạn mỡ máu hoặc nguy cơ thấp, bác sĩ sẽ khuyên bạn về nhà và tự theo dõi cũng như tư vấn thay đổi lối sống tích cực. Ngược lại, nếu nguy cơ cao, người bệnh sẽ được giới thiệu khám chuyên khoa tim mạch và chỉ định một số thuốc.

Các thuốc điều trị ngoài kiểm soát lipid máu, còn bổ sung thuốc phòng ngừa đông máu. Chủ yếu để giảm nguy cơ xảy ra biến chứng gây tắc mạch của xơ vữa động mạch.

Rối loạn chuyển hóa lipid máu là bệnh lý lành tính nếu không gây ra biến chứng và được kiểm soát tốt. Do đó, người bệnh nên tự đến gặp bác sĩ để khám bệnh định kỳ mỗi năm một lần. Việc này rất có lợi để tầm soát sớm những người có nguy cơ và xử trí hợp lý. Người bệnh cũng nên áp dụng các biện pháp tự thay đổi thói quen để đạt được mục tiêu lý tưởng.