U nang buồng trứng khi mang thai: nguyên nhân, triệu chứng, điều trị

U nang buồng trứng khi mang thai là một tình trạng phổ biến. Điều này khiến nhiều thai phụ gặp phải tình trạng này có nhiều lo lắng, không biết liệu đây có phải là một bệnh lý nguy hiểm, có biến chứng hay có ảnh hưởng gì đến thai hay không. Hãy cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Phạm Duy Hùng tìm hiểu về u nang buồng trứng khi mang thai qua bài viết dưới đây.

Tổng quan về nang buồng trứng khi mang thai

U nang buồng trứng trong thai kỳ là bệnh lý thường gặp, với tỉ lệ dao động từ 0,15 đến 5,7% theo các nghiên cứu. Phần lớn các thai phụ không có triệu chứng và chỉ phát hiện một cách tình cờ khi khám thai. Hơn nữa, u nang buồng trứng có thể ảnh hưởng xấu đến thai kỳ như sẩy thai, sanh non khi u có biến chứng xoắn hay vỡ, gây cản trở việc sinh thường khi u to và cản trở đường ra của thai nhi. Chỉ định điều trị phẫu thuật trong thai kỳ rất thận trọng, chỉ khi u có biến chứng xoắn, vỡ hay nghi ngờ u ác tính.¹

Nguyên nhân u nang buồng trứng khi mang thai

Những nguyên nhân có thể gây u nang buồng trứng khi mang thai như sau:²

Thai kỳ

Các thay đổi sinh lý trong thai kỳ là nguyên nhân thường gặp nhất gây ra các u nang buồng trứng cơ năng khi mang thai. Đó là sự hiện diện của hoàng thể thai kỳ sau khi phôi thai đã làm tổ và tiết ra hormone hCG giúp duy trì nang hoàng thể ở buồng trứng. Hoàng thể thai kỳ đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng phôi thai thời gian đầu, trước khi bánh nhau hoàn thiện và thực hiện chức năng. Đa số u sẽ thoái triển vào tuần thứ 8 của thai kỳ, nhưng đôi khi chúng có thể tồn tại lâu dài và được gọi là “u nang hoàng thể tồn lưu”.

Nang hoàng tuyến cũng là một nang cơ năng có thể xuất hiện trong thai kỳ khi nồng độ hCG tăng cao bất thường trong thai kỳ như thai kỳ có hỗ trợ sinh sản (có kích thích buồng trứng, chích thuốc rụng trứng, thụ tinh nhân tạo), đa thai. Nang có thể biểu hiện với kích thước lớn, nhiều thùy trên siêu âm, điều này có thể chẩn đoán nhầm là u ác tính.

U nang buồng trứng lành tính

Các u nang thực thể buồng trứng lành tính như: u lạc nội mạc tử cung ở buồng trứng, u bì buồng trứng, u quái trưởng thành, u tuyến dịch trong, u tuyến dịch nhầy… là các u nang buồng trứng lành tính hay gặp trong thai kỳ. Các u nang này thường đã có từ trước khi mang thai và tồn tại trong suốt thai kỳ và sau sinh.

U nang buồng trứng ác tính

Các u nang buồng trứng ác tính hiếm gặp trong trong thai kỳ, với tỉ lệ dao động khoảng 0,012 đến 2,8% theo các nghiên cứu. Một điều may mắn qua các nghiên cứu là đa số các u nang buồng trứng ác tính được phát hiện ở giai đoạn sớm, qua đó cho thấy tiên lượng sống cao sau khi được điều trị.

Triệu chứng u nang buồng trứng khi mang thai

Có khoảng 65-80% các u nang buồng trứng trong thai kỳ không có triệu chứng và được phát hiện tình cờ khi các thai phụ đi khám thai. Tuy nhiên, có số ít trường hợp khi u có biến chứng xoắn hay vỡ sẽ có một số triệu chứng như: đau bụng, đau vùng chậu, buồn nôn, nôn hay khi bướu to có thể sờ được khi khám bụng.³

Chẩn đoán u nang buồng trứng khi mang thai như thế nào?

Siêu âm

Đa số các thai phụ có u nang buồng trứng khi mang thai không có triệu chứng. Do đó, siêu âm được xem là phương tiện hình ảnh học quan trọng và là lựa chọn ưu tiên trong việc chẩn đoán, đánh giá các biến chứng của u nang buồng trứng trong thai kỳ. Siêu âm sẽ được thực hiện qua ngã âm đạo khi thai kỳ còn nhỏ trong ba tháng đầu, đây là khoảng thời gian tốt nhất trong thai kỳ để chẩn đoán các u nang buồng trứng. Tuy nhiên, một số thai phụ đến khám thai trong thời kỳ tam cá nguyệt thứ 1, trường hợp này vì thai đã lớn nên bác sĩ sẽ chỉ định siêu âm qua ngã bụng để chẩn đoán u nang buồng trứng.³

MRI

Chụp cộng hưởng từ (MRI) không tiêm thuốc cản từ được xem là an toàn trong thai kỳ và được chỉ định sau siêu âm, khi mà siêu âm không thể đánh giá đầy đủ khối u nang buồng trứng vì kích thước của u quá lớn, hay khi không thể xác định chắc chắn nguồn gốc của một khối u ở vùng chậu là từ u buồng trứng hay u ở đường tiêu hóa, tiết niệu, hay khi siêu âm nghi ngờ u ác tính.⁴

Xét nghiệm máu

Các chỉ dấu sinh học của khối u như CA-125, HE4, AFP hiện diện trong máu ở các phụ nữ không mang thai thường được chỉ định kèm với hình ảnh siêu âm để giúp đánh giá khả năng ác tính. Tuy nhiên, các chỉ dấu này cũng tăng lên do sinh lý thai kỳ như CA-125 tăng trong tam cá nguyệt thứ I và thời kỳ hậu sản, điều này làm hạn chế việc lý giải kết quả của các chỉ dấu sinh học trong thai kỳ.³

U nang buồng trứng khi mang thai có nguy hiểm không?

Bởi vì phần lớn các u nang buồng trứng trong thai kỳ không có triệu chứng và là u lành tính. Do đó, các thai phụ có thể trải qua thời gian mang thai đến khi sanh mà không có ảnh hưởng xấu gì đến cả mẹ và thai nhi. Tuy nhiên, u nang buồng trứng khi mang thai có thể dẫn đến một số trường hợp xấu cho cả mẹ và thai như sau:

Tăng nguy cơ phẫu thuật trong thai kỳ²

Các trường hợp u nang buồng trứng xảy ra biến chứng trong thời kỳ mang thai như xoắn hay vỡ, có chỉ định mổ cấp cứu để loại bỏ khối u. Một số trường hợp u có biến chứng xoắn được phẫu thuật muộn phải cắt bỏ cả buồng trứng có chứa u thay vì chỉ loại bỏ khối u, bởi vì buồng trứng bị xoắn trong thời gian dài dẫn đến thiếu máu nuôi và hoại tử.

Các khối u nang buồng trứng nghi ngờ ác tính cũng được chỉ định phẫu thuật trong thai kỳ để chẩn đoán xác định u ác tính cũng như điều trị ung thư ở giai đoạn sớm, giúp tăng khả năng sống còn cho người bệnh.

Hình ảnh có chứa nội dung nhạy cảm, bạn đọc cân nhắc trước khi xem

Xem

Ảnh hưởng đến thai nhi³

Việc phẫu thuật các u nang buồng trứng trong thai kỳ theo các nghiên cứu cho thấy có sự gia tăng nguy cơ sinh non, tăng nguy cơ thai nhẹ cân khi sinh < 2500 g, tăng nguy cơ thai chậm tăng trưởng trong tử cung.

Gây cản trở cuộc chuyển dạ³

Các trường hợp u nang buồng trứng có kích thước lớn, hay ở gần vị trí đoạn dưới tử cung có thể gây cản trở cuộc chuyển dạ sanh ngã âm đạo, gây ra tình trạng chuyển dạ tắc nghẽn. Trường hợp này cần chỉ định phẫu thuật mổ sinh và có thể kết hợp loại bỏ khối u nang buồng trứng trong lúc mổ lấy thai.

Khi nào cần đến gặp bác sĩ?

U nang buồng trứng có biến chứng là các trường hợp có chỉ định mổ cấp cứu. Do đó, các thai phụ có u nang buồng trứng cần đến gặp bác sĩ ngay khi có một trong các dấu hiệu sau đây:³

• Đau bụng hay đau vùng chậu liên tục.
• Buồn nôn.
• Nôn.

Các thai phụ cần phân biệt với nghén trong thời kỳ mang thai.

Các triệu chứng buồn nôn hay nôn cũng thường gặp ở các thai phụ, thường gọi là nghén trong thai kỳ. Nghén trong thai kỳ thường xuất hiện sớm trước khi thai được 9 tuần tuổi, thường vào buổi sáng sau giấc ngủ hay một số thời điểm trong ngày như ngay trước, trong hay sau các bữa ăn và không kèm theo triệu chứng đau bụng. Còn buồn nôn hay nôn trong trường hợp u có biến chứng xoắn thường đột ngột, khởi phát muộn sau khi thai 9 tuần tuổi, không liên quan đến bữa ăn và thường kèm với đau bụng hay đau vùng chậu liên tục.⁵

Biến chứng của u nang buồng trứng khi mang thai

Thai kỳ làm tăng nguy cơ biến chứng xoắn⁶

Sự tăng kích thước của tử cung trong thai kỳ làm thay đổi vị trí bình thường của buồng trứng, điều này làm gia tăng nguy cơ biến chứng xoắn của các u nang buồng trứng ở thai phụ so với phụ nữ không có thai.

Kích thước có liên quan đến nguy cơ xoắn của u nang buồng trứng. Nghiên cứu cho thấy các u nang buồng trứng trong thai kỳ có kích thước từ 6-8cm có gia tăng nguy cơ biến chứng xoắn.

Đa số biến chứng xoắn xảy ra trong thời kỳ tam cá nguyệt thứ I, nghiên cứu cho thấy có đến 60% biến chứng xoắn xảy ra từ tuổi thai 10 tuần đến 17 tuần, và chỉ có 6% xảy ra sau tuần 20 của thai kỳ.

Vỡ u nang buồng trứng khi mang thai³

Đây là một biến chứng hiếm gặp trong thai kỳ của các u nang buồng trứng. Đa số vỡ các nang cơ năng và hiếm khi phải can thiệp điều trị bằng phẫu thuật. Tuy nhiên, một số trường hợp vỡ các u ác tính, điều này làm lan tràn các tế bào ung thư vào ổ bụng và làm tăng giai đoạn của bệnh.

Hình ảnh có chứa nội dung nhạy cảm, bạn đọc cân nhắc trước khi xem

Xem

Điều trị các u nang buồng trứng khi mang thai

Những điều cần biết

Khi nào cần điều trị u nang buồng trứng?³

Phẫu thuật u nang buồng trứng trong thời kỳ mang thai làm gia tăng sự lo lắng, các tai biến phẫu thuật cho các thai phụ cũng như gia tăng các biến chứng như sinh non, trẻ nhẹ cân, thai chậm tăng trưởng trong tử cung,…

Do đó, việc chỉ định phẫu thuật các u nang buồng trứng trong thai kỳ phải hết sức thận trọng và thực sự cần thiết. Các khuyến cáo hiện nay trên thế giới đều đồng thuận rằng, phẫu thuật được chỉ định khi u có biến chứng hay khi nghi ngờ u ác tính.

Theo dõi sự thoái triển của u nang buồng trứng cơ năng²

Theo các nghiên cứu có từ 72% đến 96% các u nang buồng trứng trong thai kỳ thoái triển tự nhiên sau thời kỳ tam cá nguyệt thứ 1. Điều này một lần nữa cho thấy rằng, các u cơ năng hình thành do sự thay đổi nội tiết trong thai kỳ như nang hoàng thể hay nang hoàng tuyến là nguyên nhân thường gặp nhất. Các u này sẽ thoái triển tự nhiên sau thời kỳ tam cá nguyệt thứ 1. Do đó, các thai phụ có u nang buồng trứng không có biến chứng nên tránh việc điều trị phẫu thuật và cần thực hiện siêu âm đánh giá lại u có còn tồn tại sau ba tháng đầu thai kỳ hay không.

Tuổi thai nào nên thực hiện phẫu thuật u nang buồng trứng?¹

Khuyến cáo với các u nghi ngờ ác tính và không có biến chứng nên thực hiện phẫu thuật từ tuổi thai 16 đến 20 tuần bởi vì:

• Đây là thời gian thai nhi đã hoàn tất quá trình hình thành các cơ quan trong cơ thể, do đó khi điều trị các thuốc hỗ trợ trong lúc phẫu thuật hay sau phẫu thuật không gây dị tật cho thai.
• Tránh được tổn thương hoàng thể thai kỳ trong ba tháng đầu, vì đây là cấu trúc đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng phôi thai thời gian đầu trước khi bánh nhau được hoàn thiện và thực hiện chức năng của nó.
• Chờ đợi thoái triển tự nhiên của các u nang cơ năng sau ba tháng đầu thai kỳ.
• Loại trừ được các trường hợp thai có dị tật hay lệch bội (bệnh lý Down,..), bởi vì các trường hợp này thường sảy thai tự nhiên trong ba tháng đầu.
• Đồng thời ở thời điểm này tử cung có kích thước không quá lớn, thuận lợi cho việc phẫu thuật và giảm được nguy cơ sinh non.

Những cách điều trị u nang buồng trứng

Phẫu thuật nội soi an toàn trong thai kỳ²

Ngày nay phẫu thuật nội soi ngày càng trở nên phổ biến trong phẫu thuật phụ khoa. Bởi vì phương pháp này có nhiều ưu điểm vượt trội so với phương pháp phẫu thuật mổ hở truyền thống như lượng máu mất trong mổ ít hơn, thời gian nằm viện ngắn hơn, đau sau phẫu thuật ít hơn, giảm nguy cơ nhiễm trùng sau mổ, vết mổ rất nhỏ nên có tính thẩm mỹ hơn.

Hơn nữa, các nghiên cứu đã cho thấy rằng phẫu thuật nội soi không làm tăng các biến chứng cho thai (sinh non, thai nhẹ cân, thai chậm tăng trưởng) so với mổ hở. Tuy nhiên, phẫu thuật nội soi loại bỏ u nang buồng trứng trong thai kỳ là một phẫu thuật khó, đòi hỏi người phẫu thuật viên phải có nhiều kinh nghiệm.

Điều trị ung thư buồng trứng trong thai kỳ³

Điều trị u ác tính trong thai kỳ có thể bằng phẫu thuật đơn thuần hay phẫu thuật kết hợp với hóa trị, tùy thuộc vào rất nhiều yếu tố như giai đoạn bệnh, tuổi thai, loại mô bệnh học của khối u hay mong muốn điều trị của thai phụ,… Hơn nữa, việc điều trị bệnh trong giai đoạn sớm giúp cải thiện tỷ lệ sống cho người bệnh.

Điều trị phẫu thuật u nang buồng trứng ác tính khi mang thai

Phẫu thuật nội soi có nhiều ưu điểm hơn mổ hở, tuy nhiên mổ nội soi tăng nguy cơ vỡ u lúc mổ làm tăng giai đoạn bệnh do lan tràn tế bào ác tính trong ổ bụng khi u vỡ, hay tăng nguy cơ di căn tế bào ác tính khi lấy u ra khỏi ổ bụng qua các vị trí phẫu thuật. Do đó, với các trường hợp u nang buồng trứng nghi ngờ ác tính để hạn chế nguy cơ lan tràn tế bào ác tính làm gia tăng giai đoạn, các thai phụ thường được chỉ định phẫu thuật mổ hở.

Hóa trị liệu có ảnh hưởng đến thai kỳ không?¹

Theo báo cáo các nghiên cứu cho thấy hóa trị liệu làm tăng nguy cơ sẩy thai, dị tật thai trong ba tháng đầu thai kỳ. Do đó, hóa trị liệu được chỉ định trong thời kỳ tam cá nguyệt thứ II, khi mà thai nhi đã hình thành các cơ quan nhằm giảm nguy cơ dị tật và sẩy thai. Liều cuối cùng của liệu trình hóa trị nên kết thúc trước thời điểm dự sanh ít nhất 3 tuần để tránh nguy cơ suy tủy xương cho cả mẹ và thai nhi, cũng như giảm nguy cơ nhiễm trùng, thiếu máu, băng huyết sau sanh cho mẹ, tránh nguy cơ tích tụ thuốc cho thai.

Cách phòng ngừa u nang buồng trứng khi mang thai

Với hầu hết các u nang buồng trứng khi mang thai là các nang cơ năng, hình thành do thay đổi sinh lý bình thường trong thai kỳ. Do đó, không có một phương pháp nào để phòng ngừa các u nang này hình thành trong thai kỳ. Tuy nhiên với các u nang thực thể hay u ác tính thường đã hình thành trước khi mang thai. Vì vậy, các chị em phụ nữ được khuyến cáo đi khám phụ khoa định kỳ trước khi có kế hoạch sinh con, nhằm phát hiện các u nang buồng trứng trước khi mang thai và có thể thực hiện phẫu thuật loại bỏ u trước khi mang thai nếu có chỉ định.

Những thông tin cần nhớ

U nang buồng trứng khi mang thai là một vấn đề thường gặp, với đa số là u cơ năng do sự thay đổi sinh lý trong thai kỳ và sẽ thoái triển tự nhiên sau ba tháng đầu thai kỳ.

Siêu âm có vai trò quan trọng để chẩn đoán u nang buồng trứng vì phần lớn thai phụ không có triệu chứng. Tuy nhiên, khi có một trong các dấu hiệu như đau bụng, đau vùng chậu, buồn nôn, nôn thì các mẹ bầu cần đến gặp bác sĩ vì đây có thể là các dấu hiệu cảnh báo đã có biến chứng của u.

Phẫu thuật u nang buồng trứng làm tăng các biến chứng như sinh non, thai nhẹ cân,… Do đó, chỉ định phẫu thuật chỉ khi u có biến chứng hay khi nghi ngờ u ác tính. Hơn nữa, tuổi thai từ 16 đến 20 tuần là khoảng thời gian phẫu thuật với nguy cơ ảnh hưởng đến thai thấp nhất.

Các u nang buồng trứng thực thể hay u ác tính có thể tồn tại trước khi mang thai. Do đó, các chị em phụ nữ nên đi khám phụ khoa định kỳ trước khi có kế hoạch sinh con, nhằm phát hiện và điều trị nếu có chỉ định đối với u nang buồng trứng.

Trên đây là những thông tin về bệnh lý u nang buồng trứng khi mang thai, với phần lớn nguyên nhân là sinh lý bình thường do thai kỳ. Đa số chị em phụ nữ không có triệu chứng gì, tuy nhiên các chị em cần chú ý theo dõi cơ thể mình với sự xuất hiện của các dấu hiệu nghi ngờ u có biến chứng ở trên để đến gặp bác sĩ và được điều trị kịp thời.