Dị ứng thực phẩm: Cách chăm con đúng cách

Đã có nhiều công trình nghiên cứu y học trên thế giới cho thấy tình trạng dị ứng thức ăn ở trẻ em chiếm một tỉ lệ khá cao 6 – 8%. Đặc biệt ở trẻ sơ sinh và trẻ ăn dặm. Trong khi đó số người lớn bị dị ứng với thức ăn chỉ chiếm chưa đến 3%. Nguyên nhân do hệ miễn dịch và đường ruột của trẻ còn non yếu, tính thấm của niêm mạc đường tiêu hóa cao. Nếu tiếp xúc với những thực phẩm có tính dị nguyên cao thì rất dễ phát triển thành dị ứng. Dị ứng thức ăn nếu không được xử lý tốt có thể dẫn đến những hệ lụy khó có thể khắc phục được.

1. Dị ứng thực phẩm là gì?

Dị ứng thực phẩm là phản ứng bất thường của cơ thể với một hoặc một số loại thực phẩm nhất định được đưa vào đường tiêu hóa. Nhưng các biểu hiện chủ yếu lại ở trên da và những yếu tố gây bệnh nặng nằm ở đường hô hấp.

Phần trăm biểu hiện của bệnh:

• Có đến 80% trẻ bị dị ứng có biểu hiện ở da.
• 20% có biểu hiện triệu chứng đường hô hấp (thở co kéo, khò khè…).
• 20% có biểu hiện ở hệ tiêu hoá, các triệu chứng khác chỉ chiếm khoảng vài phần trăm.

Thông thường, dị ứng thức ăn gây nên các biểu hiện ở da như:

• Ban đỏ.
• Viêm da.
• Ngứa, sưng môi, lưỡi, miệng.
• Nổi mề đay
• Đỏ bừng mặt.
• Phù mạch.
• Chàm.
• Rối loạn tiêu hóa: Nôn ói, đau quặn bụng và tiêu chảy dễ nhầm với tình trạng rối loạn tiêu hóa hay nhiễm độc thức ăn.

Một số trường hợp nặng, dị ứng thức ăn có thể gây kịch phát cơn hen phế quản hoặc gây sốc phản vệ, nguy cơ dẫn tới tử vong rất cao.

Hiện nay tỷ lệ dị ứng thực phẩm ngày càng gia tăng trên thế giới đặc biệt ở trẻ nhỏ.

Phần lớn trường hợp dị ứng với thức ăn ít xảy ra trong lần đầu tiên. Điều này gây nhiều khó khăn cho việc phòng ngừa và điều trị dị ứng với thực phẩm.

Dựa vào tiền sử bệnh dị ứng của bố mẹ, có thể xác định được nguy cơ dị ứng của trẻ ngay khi còn nằm trong bụng mẹ.

Ví dụ: Nếu cả hai bố mẹ cùng mắc các bệnh dị ứng thì có khoảng 50 – 80% con nguy cơ mắc phải.

2. Nguyên nhân gây dị ứng thực phẩm

Trước khi có phản ứng dị ứng thực phẩm, một đứa trẻ nhạy cảm phải được tiếp xúc với thực phẩm ít nhất một lần trước đó, hoặc cũng có thể được tiếp xúc thông qua sữa mẹ.

Lần thứ hai con bạn ăn thức ăn mà các triệu chứng dị ứng xảy ra.

Vào thời điểm đó, khi kháng thể IgE phản ứng với thức ăn, histamines được giải phóng, có thể gây ra các biểu hiện khác nhau.

3. Biểu hiện dị ứng thực phẩm ở trẻ em

Theo Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia, phản ứng nghiêm trọng ở những trẻ dễ bị dị ứng không phụ thuộc vào lượng thực phẩm sử dụng. Trên thực tế, chỉ cần ăn 1/44.000 hạt đậu phộng có thể gây ra phản ứng dị ứng nghiêm trọng cho những người bị dị ứng với loại thực phẩm này.

Phản ứng dị ứng thực phẩm có thể khác nhau từ người này sang người khác. Đôi khi cùng một người có thể phản ứng khác nhau vào những thời điểm khác nhau. Vì vậy, điều rất quan trọng là nhanh chóng xác định và điều trị các phản ứng dị ứng thực phẩm.

Dị ứng thực phẩm có thể xảy ra sau vài phút hoặc vài giờ sau khi ăn.

Một số trường hợp xuất hiện các triệu chứng muộn (vài ngày sau khi ăn thức ăn chứa dị nguyên) gồm:

• Viêm da.
• Hen, viêm phế quản.
• Viêm mũi dị ứng.
• Viêm xoang.
• Phù nề thanh quản, gây ho dữ dội, dai dẳng.
• Khó thở, khò khè.
• Tụt huyết áp.
• Chảy nước mũi.
• Ra mồ hôi.
• Biếng ăn.
• Giảm tập trung.
• Ngủ kém.
• Hệ thống tim mạch: chóng mặt hoặc ngất xỉu.

Mức độ nặng hay nhẹ của bệnh phụ thuộc vào thời gian xuất hiện phản ứng sau khi ăn và cơ địa của của trẻ. Trong một số ít trường hợp dị ứng thực phẩm có thể gây phản vệ và đe dọa tính mạng, nhất là ở những trẻ em dưới 2 tuổi. Phản vệ có thể bắt đầu với một số triệu chứng ít nghiêm trọng, nhưng có thể nhanh chóng trở nên tồi tệ. Trẻ có thể khó thở hoặc bất tỉnh, giảm thể tích. Nếu không được điều trị, phản vệ có thể đe dọa tính mạng.

Dị ứng với sữa và đậu nành thường thấy ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ

Thông thường, trẻ dị ứng với sữa và đậu nành không giống như các triệu chứng của dị ứng khác, có thể bao gồm những điều sau đây:

• Đau bụng (bé quấy khóc).
• Máu trong phân của con bạn.
• Tăng trưởng kém.

Thông thường, bác sĩ sẽ thay đổi thành sữa đậu nành hoặc sữa mẹ nếu nghĩ rằng trẻ bị dị ứng với sữa. Nếu con bạn có vấn đề với sữa đậu nành, bác sĩ có thể thay đổi chúng thành một công thức không gây dị ứng dễ tiêu hóa.

4. Những thực phẩm nào dễ gây dị ứng?

Các chất gây dị ứng chính có trong thức ăn thường là protein có nguồn gốc từ động vật và thực vật. Các protein này thường bền vững với nhiệt độ. Do đó mặc dù đã được nấu chín ở nhiệt độ cao, chúng vẫn giữ nguyên cấu trúc và hoạt tính gây dị ứng cho con người. Ngoài ra, các protein này không bị phân hủy bởi men tiêu hóa và chất acid của dịch dạ dày.

Tôm, cá, sữa bò, trứng, lạc, lúa mì, đậu nành, đậu phộng, cá là những thực phẩm dễ gây ra dị ứng.

Ở trẻ phần nhiều là dị ứng với sữa bò, trứng và đậu nành là những thực phẩm dễ gây dị ứng.

Với những trẻ đang trong độ tuổi bú mẹ, nhiều người do sợ thiếu sữa hoặc do đi làm xa nên pha thêm sữa bột cho bé bú dẫn đến trẻ bị dị ứng với thành phần của sữa.

Các phản ứng dị ứng với các thực phẩm không chứa protein hoặc ít protein là hiếm khi xảy ra.

5. Sự khác biệt giữa dị ứng thực phẩm và không dung nạp thực phẩm là gì?

Dị ứng thực phẩm là phản ứng của hệ miễn dịch, gây ra các triệu chứng ở trẻ, từ khó chịu đến đe dọa tính mạng.

Không dung nạp thực phẩm không ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, mặc dù một số triệu chứng có thể giống như trong dị ứng thực phẩm.

6. Làm thế nào là một dị ứng thực phẩm được chẩn đoán?

Nếu con bạn có thể bị dị ứng thực phẩm, bác sĩ sẽ hỏi:

• Triệu chứng của con bạn
• Mức độ thường xuyên xảy ra phản ứng
• Thời gian giữa ăn một loại thực phẩm cụ thể và bắt đầu các triệu chứng
• Liệu có thành viên nào trong gia đình bị dị ứng hay mắc các bệnh như chàm và hen suyễn không

Ví dụ, nếu con bạn bị tiêu chảy sau khi uống sữa, bác sĩ có thể kiểm tra xem nguyê nhân có thể là không dung nạp đường sữa. Bệnh celiac – một tình trạng mà một người không thể dung nạp gluten protein – cũng có thể gây ra các triệu chứng tương tự.

Nếu không, bác sĩ có thể sẽ yêu cầu các xét nghiệm để giúp chẩn đoán, chẳng hạn như:

• Một thử nghiệm trên da. Thử nghiệm này: liên quan test thực phẩm gây dị ứng dạng lỏng lên cẳng tay, tiêm trong da và chờ xem liệu có xuất hiện những đốm đỏ trong vòng 15 phút. Thử nghiệm dương tính với thực phẩm cho thấy con bạn có thể nhạy cảm với thực phẩm đó.
• Xét nghiệm máu để tìm kháng thể IgE với các loại thực phẩm cụ thể.

Nếu kết quả xét nghiệm không rõ ràng, bác sĩ dị ứng có thể thực hiện thử nghiệm:

Trong thử nghiệm này, ăn lượng tăng dần dần chất gây dị ứng thực phẩm tiềm năng để bác sĩ theo dõi các triệu chứng. Thử nghiệm phải được thực hiện tại văn phòng hoặc bệnh viện có đầy đủ thiết bị y tế và thuốc cấp cứu ngay lập tức phòng phản ứng đe dọa đến tính mạng có thể xảy ra.

7. Cách phòng tránh dị ứng thức ăn

Dị ứng thực phẩm khó ngăn chặn được, nhưng thường có thể bị trì hoãn ở trẻ sơ sinh bằng cách làm theo các khuyến nghị sau:

• Nếu có thể, hãy cho con bú hoàn toàn trong sáu tháng đầu.
• Không cho ăn thức ăn đặc cho đến khi con bạn được 6 tháng tuổi trở lên.
• Tránh sữa bò, lúa mì, trứng, đậu phộng và cá trong 1 năm đầu đời của con bạn.
• Nếu con bạn bị dị ứng với một hoặc nhiều loại thực phẩm, bắt đầu cho ăn dặm có thể là một thách thức, cần sự chuẩn bị và kiên trì từ phía bạn.

Hiệp hội Dinh dưỡng Hoa Kỳ cung cấp những lời khuyên để đối phó với dị ứng thực phẩm khi gia đình ăn bên ngoài:

• Biết những thành phần trong thực phẩm tại nhà hàng nơi bạn dự định ăn. Khi có thể, hãy lấy thực đơn từ nhà hàng trước và xem lại các mục menu.
• Hãy cho nhà hàng biết ngay từ đầu về thực phẩm gây dị ứng với con bạn. Họ sẽ xem xét lại thành phần được sử dụng.
• Tránh dịch vụ theo kiểu tự chọn hoặc theo kiểu gia đình, vì có thể có sự lây nhiễm chéo thực phẩm từ việc sử dụng cùng một dụng cụ cho các món ăn khác nhau.
• Tránh thực phẩm chiên, vì cùng một loại dầu có thể được sử dụng để chiên một số loại thực phẩm khác nhau.
• Một cách khác có thể làm một thẻ dị ứng, chứa thông tin về thực phẩm mà con bạn bị dị ứng, cùng với thông tin bổ sung, như lời nhắc để đảm bảo các dụng cụ để chuẩn bị bữa ăn được làm sạch trước khi sử dụng. Nếu con bạn đi ăn với bạn bè và bạn không có mặt, hãy nhắc con bạn đưa thẻ dị ứng này cho nhân viên tại nhà hàng.

Khi thấy trẻ có các biểu hiện đặc biệt như khó thở dữ dội, trụy tim mạch… cần phải đưa bệnh nhân đến ngay các cơ sở y tế có phương tiện cấp cứu sốc phản vệ để được cấp cứu kịp thời.

8. Điều trị dị ứng thực phẩm

Không có thuốc để ngăn ngừa dị ứng thực phẩm.

Sau khi khám bác sĩ, phát hiện những thực phẩm mà con bạn bị dị ứng, nên chú ý tránh những thực phẩm và loại tương tự trong nhóm đó.

Nếu đang cho con bú, bạn nên tránh các thực phẩm trong chế độ ăn uống vì lượng nhỏ chất gây dị ứng thực phẩm có thể được truyền sang qua sữa mẹ và gây ra phản ứng.

Cần hỏi bác sĩ về việc bổ sung vitamin và khoáng chất nếu trẻ không thể ăn một số loại thực phẩm. 

Thuốc kháng histamine có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng như nổi mề đay, sổ mũi hoặc đau bụng.

Đối với trẻ bị dị ứng thực phẩm nghiêm trọng, bác sĩ có thể kê đơn một bộ kít dùng khẩn cấp tại nhà có chứa epinephrine, giúp giảm các triệu chứng nghiêm trọng.

Một số trẻ dưới sự hướng dẫn của bác sĩ dinh dưỡng, có thể sử dụng một số loại thực phẩm đã gây dị ứng lần 2 sau 3 – 6 tháng để xem trẻ có vượt qua dị ứng hay không.

Ngay cả ở những bé đang bú sữa mẹ thì vẫn có thể xảy ra dị ứng với một số loại thức ăn được bài tiết qua sữa mẹ. Tuy nhiên các bậc phụ huynh đừng quá lo lắng vì bệnh này vẫn có thể điều trị được. Những trẻ còn bú sữa thì hiện đang có những loại sữa đặc biệt. Khi chúng ta cân bằng được đầy đủ các nhóm chất thì bé sẽ phát triển gần như hoàn toàn bình thường. Và tình trạng dị ứng thức ăn sẽ cải thiện dần dần khi trẻ lớn lên.