Hen do vận động: Nguyên nhân, triệu chứng, biến chứng và cách điều trị

Hen do vận động là một trong những dạng hen khá phổ biến trong cuộc sống của chúng ta. Tùy theo mức độ nặng mà cơn hen có thể gây ra những hậu quả nhất định từ nhẹ đến nặng. Vậy thì bệnh lý này có thể điều trị triệt để hay không? Người bệnh nên tuân theo lối sống như thế nào giúp kiểm soát cơn hen tốt nhất? Tất cả sẽ được giải đáp qua bài viết sau đây của bác sĩ Nguyễn Lâm Giang.

Tổng quan về hen do vận động

Hen do vận động hay do tập thể dục là tình trạng hẹp đường thở trong phổi do những vận động mạnh hoặc gắng sức. Nó gây ra khó thở, thở khò khè, ho và các triệu chứng khác trong hoặc sau quá trình vận động.¹

Thuật ngữ thường được ưa chuộng sử dụng cho tình trạng này là co thắt phế quản do tập thể dục. Thuật ngữ này chính xác hơn vì vận động làm hẹp đường thở (co thắt phế quản). Nhưng nó không phải là nguyên nhân gốc rễ của bệnh hen suyễn. Đối với những người mắc bệnh hen suyễn, vận động hay tập thể dục có thể chỉ là một trong số các yếu tố gây khó thở.¹

Hầu hết những người bị co thắt phế quản do vận động có thể tiếp tục tập thể dục và duy trì hoạt động. Thông qua biện pháp điều trị các triệu chứng bằng thuốc hen suyễn thông thường. Kết hợp với thực hiện các biện pháp phòng ngừa.¹

Xem thêm: Bệnh nhân hen cần lưu ý điều gì khi vận động?

Vì sao vận động có thể gây nên cơn hen (khởi phát cơn hen)?

Trong quá trình hít thở bình thường, không khí chúng ta hít vào đầu tiên được làm ấm và làm ẩm qua đường mũi. Hầu hết mọi người có xu hướng thở bằng miệng khi họ tập thể dục. Vì vậy, họ đang hít phải không khí lạnh hơn và khô hơn.²

Trong bệnh hen do vận động, các dải cơ xung quanh đường hô hấp nhạy cảm với những thay đổi này về nhiệt độ và độ ẩm. Đồng thời phản ứng bằng cách co lại, làm hẹp đường thở. Điều này dẫn đến các triệu chứng của bệnh hen suyễn do tập thể dục, bao gồm:²

• Ho do khởi phát cơn hen.
• Căng đau ngực, nặng ngực.
• Thở khò khè.
• Mệt mỏi bất thường khi vận động hoặc tập thể dục.
• Khó thở khi tập thể dục, khi gắng sức hoặc vận động nhiều.

Xem thêm: Các cách chữa bệnh ho hiệu quả mà bạn nên biết

Các triệu chứng của bệnh hen suyễn do vận động thường bắt đầu trong vòng 5 đến 20 phút sau khi bắt đầu vận động. Hoặc 5 đến 10 phút sau khi ngừng tập thể dục ngắn. Nếu bạn đang gặp bất kỳ triệu chứng nào trong số này khi vận động, hãy thông báo cho các bác sĩ biết.²

Các tác nhân khác có thể làm cơn hen suyễn do tập thể dục nặng hơn

Như bài viết đã trình bày, khi vận động, bạn thở nhanh hơn và sâu hơn do nhu cầu oxy của cơ thể tăng lên. Bạn thường hít vào bằng miệng khiến không khí khô và mát hơn so với khi bạn thở bằng mũi. Không khí khô và hoặc lạnh là nguyên nhân chính dẫn đến thu hẹp đường thở (co thắt phế quản).³

Một số tác nhân có thể làm cho cơn hen nặng hơn bao gồm:³

• Các mức độ ô nhiễm của không khí môi trường ngoài.
• Số lượng phấn hoa trong không khí cao.
• Tiếp xúc với các chất kích thích khác, chẳng hạn như khói và hơi có mùi hắc.
• Một đợt cảm lạnh, cảm cúm hoặc hen suyễn gần đây.

Tình hình dịch tễ của bệnh hen do vận động

Sự co thắt phế quản do vận động xảy ra ở 40% đến 90% người bị hen suyễn và lên đến 20% dân số nói chung không bị hen suyễn. Các vận động viên có tỷ lệ mắc bệnh tăng từ 30% đến 70%. Đặc biệt là ở các vận động viên thể thao mùa đông và phụ nữ.⁴

Các vận động viên là đối tượng thường xuyên tìm kiếm sự chăm sóc y tế để tìm các triệu chứng hô hấp. Bệnh hen suyễn là một vấn đề sức khỏe đáng lo ngại và hen do vận động có thể cho thấy việc kiểm soát bệnh hen suyễn kém.⁴

Khoảng 400 triệu người được dự đoán mắc bệnh hen suyễn vào năm 2024. Hàng năm có 250.000 người chết vì các biến chứng của hen suyễn. Không có cách chữa khỏi bệnh hen suyễn và chất lượng cuộc sống bị ảnh hưởng đáng kể. Bao gồm giấc ngủ, công việc, học tập và tập thể dục.⁴

Sự xuất hiện của hen suyễn do tập thể dục phụ thuộc vào môn thể thao được chơi. Các môn thể thao rủi ro cao bao gồm các bài tập thể dục dài hơn 5 đến 8 phút trong một số môi trường nhất định. Chẳng hạn như không khí lạnh, khô hoặc hồ bơi có clo. Một số môn thể thao có nguy cơ cao như chạy đường dài, đua xe đạp, trượt băng, bơi lội, bóng đá,…⁴

Bệnh sử và thể chất trong bệnh hen do tập thể dục

Các triệu chứng co thắt phế quản do tập thể dục có thể bao gồm các triệu chứng nhẹ đến trung bình. Chẳng hạn như tức ngực, thở khò khè, ho và khó thở xảy ra trong vòng 15 phút sau khi vận động. Các báo cáo về các triệu chứng nghiêm trọng với suy hô hấp và tử vong hiếm khi xảy ra.⁴

Các triệu chứng có thể xảy ra thường xuyên hơn trong những môi trường cụ thể. Chẳng hạn như môi trường có không khí lạnh, khô hoặc nồng độ cao của các chất gây kích ứng đường hô hấp. Các triệu chứng thường hết tự nhiên trong vòng 30 đến 90 phút. Bệnh nhân cũng có thể không có triệu chứng, và do đó, hen do vận động có thể được chẩn đoán sai.⁴

Các yếu tố nguy cơ của bệnh hen do vận động

Một số yếu tố nguy cơ của bệnh hen suyễn do quá trình vận động bao gồm:⁴

• Tiền sử bản thân hoặc gia đình mắc bệnh hen suyễn.
• Bản thân có tiền sử bị dị ứng như viêm mũi dị ứng, dị ứng khi tiếp xúc với khói thuốc lá.
• Cơ địa dễ bị khó thở khi tập luyện cường độ cao.
• Sống và hoạt động ở những nơi có mức độ ô nhiễm cao.
• Giới tính nữ.
• Một số nghiên cứu cho thấy đồ uống có nhiều đường hóa học có thể làm tăng nguy cơ khởi phát cơn hen.

Những dấu hiệu và triệu chứng của co thắt phế quản do vận động

Các dấu hiệu và triệu chứng của co thắt phế quản do vận động có thể bắt đầu trong hoặc ngay sau khi tập thể dục. Các triệu chứng này có thể kéo dài trong 60 phút hoặc lâu hơn nếu không được điều trị. Các dấu hiệu và triệu chứng chính có thể bao gồm:¹

• Ho khan.
• Thở khò khè.
• Hụt hơi.
• Đau hoặc tức ngực.
• Mệt mỏi khi tập thể dục.
• Thành tích thể thao kém hơn mong đợi.
• Sự hạn chế các hoạt động (một dấu hiệu chủ yếu ở trẻ nhỏ).

Các biến chứng của tình trạng hen do tập thể dục

Sự co thắt phế quản do tập thể dục mà không được điều trị có thể dẫn đến các biến chứng sau:¹

• Sự thiếu hụt các bài tập thể dục có lợi cho sức khỏe.
• Hiệu suất kém trong các hoạt động mà người bệnh sẽ thích.
• Khó thở nghiêm trọng hoặc đe dọa tính mạng, đặc biệt ở những người bị hen suyễn được quản lý kém.

Chẩn đoán

Bên cạnh việc hỏi các câu hỏi về các triệu chứng của người bệnh, bác sĩ sẽ tiến hành các phương pháp kiểm tra. Các bác sĩ thường yêu cầu các xét nghiệm để đánh giá chức năng phổi của bệnh nhân. Đồng thời loại trừ các tình trạng khác có thể gây ra các triệu chứng của người bệnh.

1. Kiểm tra chức năng bình thường của phổi¹

Bác sĩ của bạn có thể sẽ thực hiện xét nghiệm đo phế dung để đánh giá mức độ hoạt động của phổi khi bạn không tập thể dục. Máy đo phế dung đo lượng không khí bạn hít vào, mức độ thở ra và tốc độ thở ra của bạn.

Sau khi bạn làm xét nghiệm, bác sĩ có thể cho bạn dùng thuốc dạng hít để mở phổi (thuốc giãn phế quản). Bạn sẽ lặp lại xét nghiệm và bác sĩ sẽ so sánh kết quả của hai phép đo. Mục đích là để xem liệu thuốc giãn phế quản có cải thiện luồng khí của bạn hay không. Xét nghiệm chức năng phổi ban đầu này giúp loại trừ bệnh hen mãn tính tiềm ẩn là nguyên nhân gây ra các triệu chứng.

2. Kiểm tra thử thách với bài tập¹

Một thử nghiệm bổ sung cho phép bác sĩ của bạn quan sát và đánh giá các triệu chứng là một bài tập thể dục thử. Bạn sẽ chạy trên máy chạy bộ hoặc sử dụng thiết bị tập thể dục cố định khác giúp tăng nhịp thở của bạn.

Bài tập này cần phải đủ cường độ để kích hoạt các triệu chứng bạn đã trải qua. Nếu cần, bạn có thể được yêu cầu thực hiện một thử thách tập thể dục ngoài đời thực, chẳng hạn như leo cầu thang. Các xét nghiệm đo phế dung trước và sau thử thách sẽ cung cấp bằng chứng về sự co thắt phế quản do gắng sức.

3. Test thử thách thay thế¹

Để thay thế cho thử thách tập thể dục, bác sĩ có thể sử dụng một bài kiểm tra hít thở mô phỏng các tình trạng có thể gây ra co thắt phế quản. Nếu đường thở của bạn phản ứng với những kích thích này, thì xét nghiệm sẽ tạo ra chức năng phổi gần như giống như bạn có khi tập thể dục.

Thử thách này thường được thực hiện bằng cách sử dụng Methacholine. Đây là một chất hít vào tương tác với một số tế bào cơ trơn trong đường thở. Từ đó dẫn đến co thắt phế quản.

Điều trị bệnh hen do vận động như thế nào?

Bác sĩ có thể kê đơn thuốc uống trước khi tập thể dục hoặc uống hàng ngày để kiểm soát lâu dài.

Thuốc trước khi tập thể dục¹

Bác sĩ có thể kê một loại thuốc mà bạn dùng trước khi vận động để giảm thiểu hoặc ngăn ngừa sự co thắt phế quản do vận động. Nói chuyện với bác sĩ của bạn về khoảng thời gian bạn cần giữa việc dùng thuốc và tập thể dục. Các loại thuốc trong nhóm này bao gồm:

• Thuốc chủ vận beta tác dụng ngắn là thuốc dạng hít giúp mở đường thở. Đây là những loại thuốc được sử dụng phổ biến nhất và thường hiệu quả nhất trước khi tập thể dục. Những loại thuốc này bao gồm Albuterol và Salbutamol.
• Ipratropium (Atrovent HFA) là một loại thuốc dạng hít giúp thư giãn đường thở và có thể có hiệu quả đối với một số người.

Thuốc kiểm soát lâu dài¹

Bác sĩ có thể kê toa một loại thuốc kiểm soát lâu dài bên cạnh thuốc trước khi vận động hàng ngày. Mục đích là để kiểm soát bệnh hen suyễn mãn tính tiềm ẩn. Hoặc để kiểm soát các triệu chứng khi điều trị trước khi tập luyện đơn thuần không hiệu quả. Những loại thuốc này thường được dùng hàng ngày, bao gồm:

• Thuốc Corticosteroid dạng hít giúp ngăn chặn tình trạng viêm nhiễm trong đường hô hấp. Bao gồm Fluticasone, Mometasone, Beclomethasone.
• Thuốc hít kết hợp chứa Corticosteroid và chất chủ vận beta tác dụng kéo dài (LABA). Thuốc hít kết hợp bao gồm Fluticasone và Salmeterol (Advair Diskus), Budesonide và Formoterol (Symbicort), Mometasone và Formoterol (Dulera).
• Chất điều chỉnh leukotriene là thuốc uống có thể ngăn chặn hoạt động gây viêm ở một số người, bao gồm montelukast, Zafirlukast và Zileuton.

Trên đây là một số thông tin về hen do vận động. Mọi người đều cần tập thể dục, ngay cả những người bị hen suyễn. Một cơ thể cường tráng, khỏe mạnh là một trong những cách bảo vệ tốt nhất của bạn chống lại bệnh tật. Nhưng một số người bị hen suyễn có những cơn hen do vận động. Với việc phòng ngừa và quản lý thích hợp, bạn sẽ có thể tập thể dục mà không có các triệu chứng của cơn hen.