Khí sắc chu kỳ: chỉ là thay đổi tâm trạng hay còn nhiều hơn thế nữa?

Khí sắc chu kỳ là một rối loạn khí sắc hiếm gặp. Khí sắc chu kỳ gây ra những thăng trầm về cảm xúc, nhưng không nặng như rối loạn lưỡng cực I hoặc II. Bạn sẽ trải qua các giai đoạn tâm trạng thay đổi lên xuống đáng kể so với bình thường. Để hiểu rõ hơn về rối loạn này, hãy cùng Bác sĩ Trần Thế Minh tìm hiểu bài viết dưới đây.

Dấu hiệu nhận biết Khí sắc chu kỳ là gì?

Các triệu chứng của Khí sắc chu kỳ xen kẽ giữa các giai đoạn cảm xúc tăng và giảm. Giai đoạn tăng cảm xúc bao gồm các triệu chứng của khí sắc tăng (triệu chứng hưng cảm nhẹ). Các giai đoạn giảm cảm xúc bao gồm các triệu chứng trầm cảm nhẹ hoặc trung bình.

Triệu chứng Khí sắc chu kỳ tương tự như rối loạn lưỡng cực I và II, nhưng ít nghiêm trọng hơn. Khi bạn có khí sắc chu kỳ, bạn vẫn có thể hoạt động bình thường hàng ngày, mặc dù không phải lúc nào cũng cảm thấy tốt. Sự thay đổi tâm trạng không thể đoán trước có thể ảnh hưởng đáng kể đến cuộc sống bởi vì bạn không bao giờ biết bản thân sẽ cảm thấy như thế nào.

Triệu chứng hưng cảm nhẹ

Các dấu hiệu và triệu chứng của giai đoạn khí sắc tăng bao gồm:

• Cảm giác hạnh phúc hoặc chan hòa quá mức (hưng phấn).
• Cực kì lạc quan.
• Tự cao.
• Nói nhiều hơn bình thường.
• Phán đoán kém dẫn đến hành vi nguy cơ hoặc lựa chọn không sáng suốt.
• Suy nghĩ rất nhanh.
• Hành vi cáu gắt hoặc dễ kích động.
• Hoạt động thể lực quá mức.
• Tăng nỗ lực để thực hiện hoặc đạt được mục tiêu (tình dục, công việc hoặc xã hội).
• Giảm nhu cầu ngủ.
• Dễ xao nhãng.
• Khó tập trung.

Triệu chứng trầm cảm

Các dấu hiệu và triệu chứng của giai đoạn khí sắc giảm bao gồm:

• Cảm thấy buồn, tuyệt vọng hoặc trống rỗng.
• Dễ xúc động.
• Cáu gắt, đặc biệt là ở trẻ em và thanh thiếu niên.
• Mất hứng thú với các hoạt động từng coi là thú vị.
• Tăng hoặc giảm cân.
• Cảm giác vô dụng hoặc tội lỗi.
• Vấn đề về giấc ngủ.
• Bồn chồn.
• Mệt mỏi hoặc cảm thấy chậm chạp.
• Có vấn đề về tập trung.
• Suy nghĩ về cái chết hoặc tự tử.

Nguyên nhân nào gây ra Khí sắc chu kỳ?

Nguyên nhân cụ thể gây ra Khí sắc chu kỳ vẫn chưa rõ. Cũng như nhiều rối loạn tâm thần khác, nghiên cứu cho thấy đó có thể là sự kết hợp của:

• Di truyền, vì khí sắc chu kỳ có xu hướng xảy ra trong gia đình
• Sự khác biệt trong cách hoạt động của não, chẳng hạn như thay đổi trong sinh thần kinh của não
• Môi trường, chẳng hạn như sang chấn trong quá khứ hoặc căng thẳng kéo dài

Yếu tố nguy cơ của Khí sắc chu kỳ là gì?

Khí sắc chu kỳ được cho là tương đối hiếm. Nhưng ước tính chính xác rất khó vì bệnh có thể không được chẩn đoán hoặc chẩn đoán nhầm thành rối loạn khí sắc khác, chẳng hạn như trầm cảm.

Khí sắc chu kỳ thường bắt đầu trong những năm thiếu niên hoặc tuổi trẻ. Tỉ lệ mắc bệnh ở nam và nữ là tương đương.

Khí sắc chu kỳ dẫn đến những hậu quả gì?

Nếu bạn có khí sắc chu kỳ:

• Không điều trị có thể dẫn đến các vấn đề về cảm xúc ảnh hưởng đáng kể đến mọi lĩnh vực trong cuộc sống
• Có nguy cơ cao bị rối loạn lưỡng cực I hoặc II sau này
• Lạm dụng chất gây nghiện là vấn đề thường gặp
• Bạn cũng có thể bị rối loạn lo âu
• Bạn có thể tăng nguy cơ tự tử

Phòng ngừa Khí sắc chu kỳ bằng cách nào?

Không có cách nào chắc chắn ngừa được khí sắc chu kỳ. Tuy nhiên, điều trị khi có dấu hiệu sớm của rối loạn tâm thần có thể giúp ngăn ngừa bệnh trở nên xấu đi. Điều trị dự phòng lâu dài cũng có thể giúp ngăn ngừa các triệu chứng nhẹ trở thành giai đoạn hưng cảm nhẹ, hưng cảm hoặc trầm cảm chủ yếu thật sự.

Chẩn đoán Khí sắc chu kỳ như thế nào?

Bác sĩ sẽ xác định xem bạn đang bị khí sắc chu kỳ, rối loạn lưỡng cực I, rối loạn lưỡng cực II, trầm cảm hay một bệnh lý nào khác có thể gây ra các triệu chứng này. Để xác định chẩn đoán, bạn sẽ có một số bài kiểm tra và xét nghiệm, bao gồm:

• Khám sức khỏe. Khám sức khỏe và xét nghiệm giúp xác định các bệnh lý y khoa có thể gây ra các triệu chứng của bạn.
• Đánh giá tâm lý. Bác sĩ sẽ hỏi về những suy nghĩ, cảm xúc và hành vi của bạn. Bạn có thể được yêu cầu điền vào một bảng đánh giá tâm lý hoặc bảng câu hỏi. Người thân hoặc bạn bè của bạn cũng có thể được hỏi về các triệu chứng của bạn, chẳng hạn như triệu chứng hưng cảm nhẹ hoặc trầm cảm.
• Biểu đồ khí sắc. Ghi lại tâm trạng hàng ngày, tình trạng giấc ngủ hoặc các yếu tố khác có thể giúp chẩn đoán và tìm ra phương pháp điều trị phù hợp.

Tiêu chuẩn chẩn đoán

Để chẩn đoán Khí sắc chu kỳ, Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5), xuất bản bởi Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ, liệt kê những điểm sau:

• Nhiều giai đoạn khí sắc tăng (hưng cảm nhẹ) và nhiều giai đoạn trầm cảm trong ít nhất hai năm (một năm đối với trẻ em và thanh thiếu niên) – và các giai đoạn này diễn ra ít nhất trong một nửa thời gian đó.
• Giai đoạn khí sắc ổn định thường kéo dài dưới hai tháng.
• Triệu chứng ảnh hưởng đáng kể đến chức năng xã hội, làm việc, học tập hoặc trong các lĩnh vực quan trọng khác.
• Các triệu chứng không đáp ứng tiêu chuẩn của rối loạn lưỡng cực, rối loạn trầm cảm chủ yếu hoặc rối loạn tâm thần khác.
• Các triệu chứng không phải do sử dụng chất hoặc bệnh lý y khoa khác gây ra.

Điều trị Khí sắc chu kỳ như thế nào?

Khí sắc chu kỳ cần phải điều trị suốt đời, ngay cả khi bạn đã cảm thấy tốt hơn, và do bác sĩ chuyên khoa Tâm thần theo dõi. Để điều trị khí sắc chu kỳ, cần:

• Giảm nguy cơ rối loạn lưỡng cực I hoặc II. Vì khí sắc chu kỳ có nguy cơ cao tiến triển thành rối loạn lưỡng cực
• Giảm tần suất và mức độ triệu chứng. Giúp bạn sống một cuộc sống cân bằng và tốt đẹp hơn
• Ngăn ngừa tái phát triệu chứng.Thông qua điều trị liên tục trong giai đoạn thuyên giảm triệu chứng (điều trị duy trì)
• Điều trị các vấn đề về sử dụng rượu hoặc các chất khác. Vì chúng có thể làm nặng thêm các triệu chứng của khí sắc chu kỳ

Phương pháp điều trị chính cho khí sắc chu kỳ là dùng thuốc và tâm lý trị liệu.

Thuốc

Không có loại thuốc nào được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) phê duyệt cho rối loạn khí sắc chu kỳ. Nhưng có thể dùng thuốc điều trị rối loạn lưỡng cực. Những loại thuốc này có thể giúp kiểm soát triệu chứng khí sắc chu kỳ và ngăn ngừa các giai đoạn hưng cảm nhẹ và trầm cảm.

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu, còn được gọi là tư vấn tâm lý hoặc nói chuyện trị liệu, là một phần quan trọng trong điều trị khí sắc chu kỳ và có thể áp dụng cho cá nhân, gia đình hoặc nhóm. Một số loại trị liệu có thể có ích, chẳng hạn như:

• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT). Là phương pháp điều trị phổ biến cho khí sắc chu kỳ. Trọng tâm của CBT là xác định những niềm tin và hành vi tiêu cực, không lành mạnh và thay thế bằng những hành vi tích cực, khỏe mạnh. CBT có thể giúp xác định điều gì khởi phát các triệu chứng. Bạn cũng có thể học được các chiến lược quản lý stress và đối phó với các tình huống gây khó chịu.
• Liệu pháp nhịp điệu giữa các cá nhân và xã hội (IPSRT). IPSRT tập trung vào việc ổn định nhịp điệu hàng ngày, chẳng hạn như thời gian ngủ, thức dậy và ăn uống. Thói quen phù hợp giúp quản lý tâm trạng tốt hơn. Thiết lập thói quen hàng ngày cho việc ngủ, ăn và luyện tập rất có lợi cho những người có rối loạn khí sắc.
• Các liệu pháp khác. Các liệu pháp khác đã được nghiên cứu và có một số bằng chứng thành công. Hãy hỏi bác sĩ nếu có bất kỳ lựa chọn nào khác phù hợp với bạn.

Lối sống

Ngoài việc điều trị đặc hiệu cho bệnh, bạn có thể xây dựng kế hoạch điều trị bằng cách thực hiện theo các bước sau:

• Dùng thuốc đúng chỉ dẫn. Ngay cả khi bạn cảm thấy khỏe, hãy luôn nhớ là phải uống thuốc. Nếu ngưng thuốc, các triệu chứng có thể tái phát.
• Chú ý đến các dấu hiệu cảnh báo. Hãy tuân thủ đúng kế hoạch điều trị nếu bạn đang trong giai đoạn khí sắc tăng hay giảm. Khuyến khích thành viên gia đình hoặc bạn bè theo dõi các dấu hiệu cảnh báo. Giải quyết sớm các triệu chứng giúp cho chúng không trở nên nặng hơn.
• Bỏ rượu hoặc thuốc kích thích. Rượu và thuốc kích thích có thể làm thay đổi khí sắc.
• Kiểm tra trước khi dùng thuốc khác. Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bạn dùng thuốc không được kê đơn theo chỉ định. Đôi khi các loại thuốc khác kích hoạt triệu chứng khí sắc chu kỳ hoặc tương tác với thuốc bạn đang dùng.
• Ghi chú. Theo dõi tâm trạng, thói quen hàng ngày và các sự kiện quan trọng trong cuộc sống. Những ghi chú này giúp đánh giá hiệu quả điều trị và xác định các suy nghĩ và hành vi liên quan đến khí sắc chu kỳ.
• Tập thể dục thường xuyên. Luyện tập vừa phải, thường xuyên giúp tâm trạng ổn định. Tập thể dục giúp giải phóng endorphin ở não giúp bạn cảm thấy tốt hơn. Thảo luận với bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ phương pháp tập luyện nào.
• Ngủ nhiều. Đừng thức suốt đêm. Thay vào đó, hãy ngủ thật nhiều. Ngủ đủ giấc là một phần quan trọng trong quản lý tâm trạng và khí sắc.

Đối phó và hỗ trợ

Đối phó với khí sắc chu kỳ có thể khó khăn. Khi bạn cảm thấy khỏe hơn, hoặc trong giai đoạn hưng cảm nhẹ, bạn có thể sẽ tự ngưng điều trị. Dưới đây là một số cách để đối phó với bệnh:

• Tìm hiểu về các rối loạn. Tìm hiểu về khí sắc chu kỳ và các biến chứng có thể có sẽ thúc đẩy bạn bám sát kế hoạch điều trị. Ngoài ra, hãy giải thích cho gia đình và bạn bè về những gì bạn đang trải qua.
• Tham gia nhóm hỗ trợ. Tiếp cận với những người khác đang đối mặt với vấn đề tương tự.
• Tập trung vào mục tiêu của bạn. Quản lý thành công khí sắc chu kỳ có thể mất nhiều thời gian. Giữ vững động lực bằng cách luôn ghi nhớ mục tiêu của bạn.
• Tìm kiếm những phương tiện lành mạnh. Tìm những cách lành mạnh để truyền năng lượng, chẳng hạn như sở thích, tập thể dục và các hoạt động giải trí.
• Học cách thư giãn và quản lý stress. Thử các phương pháp thư giãn hoặc các kỹ thuật giảm căng thẳng như thiền, yoga hoặc thái cực quyền.

Khí sắc chu kỳ là một loại rối loạn tâm thần đặc trưng bởi những giai đoạn khí sắc tăng và giảm. Mặc dù các giai đoạn khí sắc không nặng như rối loạn lưỡng cực, nhưng các triệu chứng có thể ảnh hưởng đến công việc, học tập và xã hội. Nếu bạn có các triệu chứng của khí sắc chu kỳ, hãy liên hệ bác sĩ ngay để được khám và điều trị sớm nhất.