Các phương pháp mổ sỏi thận và những điều bạn cần biết

Hiện nay có nhiều phương pháp điều trị sỏi thận. Phẫu thuật là phương pháp được bác sĩ chỉ định trong một số trường hợp. Vậy khi nào sỏi thận cần phẫu thuật? Có những đặc điểm gì trong từng phương pháp mổ sỏi thận? Mổ sỏi thận bao lâu thì lành? Hãy cùng Bác sĩ Trần Lê Dung theo dõi bài viết dưới đây nhé!

Tổng quan về sỏi thận

Sỏi thận nói riêng cũng như sỏi đường tiết niệu nói chung là một căn bệnh phổ biến trong xã hội hiện đại. Căn bệnh này đã được mô tả lần đầu từ thời cổ đại. Xuyên suốt lịch sử, đã có rất nhiều phương pháp được áp dụng để điều trị như tán sỏi ngoài cơ thể, nội soi tán sỏi ngược chiều, tán sỏi qua da, phẫu thuật nội soi lấy sỏi, phẫu thuật mở lấy sỏi,…

Bệnh nhân có sỏi đường tiết niệu thường biểu hiện lâm sàng đau vùng thắt lưng, nôn và đôi khi có sốt. Cũng có thể không có triệu chứng và được phát hiện tình cờ khi đi khám sức khỏe định kì.

Các triệu chứng sỏi thận

Sỏi thận thường biểu hiện đau âm ỉ vùng thắt lưng do ứ đọng nước tiểu. Ngoài ra, sỏi thận cũng có thể có các triệu chứng đi kèm như:¹

• Bụng trướng và nôn trong cơn đau.
• Tiểu máu toàn bãi thường ít và thoáng qua.
• Đái rắt, buốt khi sỏi thận rớt xuống niệu quản và đi tới đoạn nằm sát bàng quang gây kích thích.
• Tiểu đục khi có nhiễm khuẩn đường tiết niệu.

Triệu chứng toàn thân:¹

• Ít khi thay đổi khi chỉ có sỏi thận hoặc niệu quản một bên.

• Sốt cao, rét run khi sỏi gây tắc nghẽn đường bài xuất và gây biến chứng nhiễm khuẩn đường tiết niệu, nhiễm khuẩn huyết. Khi bệnh nhân đến muộn sẽ biểu hiện sốc nhiễm khuẩn: mạch nhanh, huyết áp tụt, nổi vân tím toàn thân, hôn mê.
• Sỏi thận – niệu quản hai bên sẽ gây ảnh hưởng toàn thân nhanh chóng suy thận, phù, thiểu niệu, vô niệu, rối loạn tinh thần hoặc hôn mê.
• Huyết áp tăng có thể là dấu hiệu chỉ báo biến chứng của sỏi thận.

Chẩn đoán cận lâm sàng

Chẩn đoán hình ảnh là chìa khóa phù hợp để chẩn đoán bệnh nhân sỏi tiết niệu nhanh, chính xác. Mang lại thông tin quan trọng về kích thước, số lượng, vị trí và đôi khi thành phần cấu tạo của sỏi. Nhờ đó quyết định phương pháp điều trị sỏi phù hợp nhất và để loại trừ bệnh thận đa nang đi kèm hoặc những thay đổi giải phẫu khác. Chẩn đoán hình ảnh còn được thực hiện để theo dõi phát hiện biến chứng trong quá trình điều trị và giúp cho dự phòng sỏi đạt thành công.

Theo khuyến cáo của nhiều hiệp hội uy tín trên thế giới như Hội Tiết niệu học châu Âu (EAU), Hội Tiết niệu học Hoa Kỳ (AUA), Hội Tiết niệu học Việt Nam (VUNA): siêu âm bụng và chụp cắt lớp vi tính là hai phương pháp chẩn đoán hình ảnh có giá trị và thường được áp dụng trên bệnh nhân nhất.^1 2 3

Siêu âm

Siêu âm được thực hiện thường xuyên vì tính an toàn, không có nguy cơ phơi nhiễm phóng xạ, rẻ tiền. Siêu âm có thể làm nhiều lần nếu cần thiết. Ngoài ra, siêu âm còn có thể phát hiện sỏi ở bất kì vị trí nào trên đường tiết niệu và đánh giá được mức độ giãn của đường tiết niệu trên. Tuy nhiên, siêu âm vẫn có một số nhược điểm như khó phát hiện sỏi nhỏ hơn 4mm, khó khảo sát trên bệnh nhân béo phì, phụ thuộc tay nghề của bác sĩ chẩn đoán hình ảnh.⁴

Chụp cắt lớp vi tính

Chụp cắt lớp vi tính không tiêm thuốc cản quang (NCCT) được thực hiện rất nhanh và không cần tiêm thuốc cản quang qua tĩnh mạch, từ đó có thể rút ngắn thời gian chẩn đoán, điều trị cũng như giảm nguy cơ sốc phản vệ do dị ứng thuốc cản quang. Không những thế, NCCT còn có thể đo chính xác kích thước sỏi, phát hiện được những loại sỏi không cản quang và đánh giá tổng quát các cơ quan lận cận. Tuy nhiên, nhược điểm của NCCT là phơi nhiễm phóng xạ, không đánh giá được chức năng thận, giải phẫu của hệ thống bài xuất.⁴

Ngoài ra, bệnh nhân sẽ được làm những xét nghiệm tổng quát khác như công thức máu, tổng phân tích nước tiểu,… để đánh giá tổng trạng và lên kế hoạch điều trị cụ thể.⁴

Chỉ định điều trị sỏi thận

Nhiều người bệnh hay lầm tưởng rằng hễ bị sỏi là phải điều trị, phải lấy được viên sỏi ra ngoài bằng bất cứ giá nào. Từ đó, bệnh nhân thường tìm kiếm đến những “bài thuốc gia truyền” với hy vọng có thể thanh lọc được hết những viên sỏi trong cơ thể.

Tuy nhiên, không phải trường hợp nào bị sỏi thận cũng cần phải điều trị, hầu hết các trường hợp có thể theo dõi chủ động bằng cách tái khám định kỳ. Dưới đây là những chỉ định điều trị sỏi thận theo Hiệp hội Tiết niệu Châu Âu (EAU).⁵

• Kích thước sỏi > 15 mm.
• Kích thước sỏi < 15 mm nhưng bệnh nhân không có điều kiện để đi tái khám định kì theo dõi sỏi.
• Sỏi thận gây triệu chứng như tiểu máu, đau hông lưng.
• Sỏi thận gây bế tắc, ứ đọng nước tiểu.
• Sỏi gây nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
• Sỏi ở những bệnh nhân nguy cơ cao tạo sỏi.
• Sỏi gia tăng kích thước theo thời gian.
• Bệnh nhân mong muốn điều trị.

Các phương pháp mổ sỏi thận

1. Tán sỏi ngoài cơ thể

Tán sỏi ngoài cơ thể (Extracorporeal shockwave lithotripsy – ESWL) là một kỹ thuật điều trị sỏi niệu ít xâm hại đã được áp dụng lần đầu tiên năm 1982 tại Khoa Niệu trường Đại học Munich (Cộng hòa Liên bang Đức).⁶

Từ đó, phương pháp này trở nên phổ biến tại các nước phát triển, như là lựa chọn đầu tiên trong việc điều trị sỏi niệu vì những lợi ích to lớn của nó.

Tại Việt Nam, phương pháp này được áp dụng từ năm 1990 và ngày càng tỏ ra là một trong những phương tiện hữu ích và có vị trí thích hợp trong phác đồ điều trị sỏi đường tiết niệu.¹

Nguyên tắc cơ bản của phương pháp này là sử dụng một hệ thống tạo ra những xung động truyền qua cơ thể đến vị trí sỏi. Sự khác biệt giữa mật độ sỏi và nhu mô thận sẽ giải phóng năng lượng trên bề mặt sỏi, chính năng lượng này sẽ phá vỡ viên sỏi thành những mảnh nhỏ, sau đó những mảnh sỏi nhỏ này sẽ trôi ra ngoài theo đường tự nhiên.

Hiện nay có 3 loại máy chính là: áp điện, thủy điện lực và điện từ trường. Hiệu quả của mỗi máy dựa trên các đặc điểm kỹ thuật như vùng tán sỏi to hay bé và phương tiện định vị. Việc chọn lựa máy tùy tình hình kinh tế của mỗi bệnh viện, nhưng hiệu quả điều trị lại phụ thuộc vào năng lực của bác sĩ.¹

Tiêu chuẩn chọn bệnh¹

• Sỏi thận có kích thước ≤ 20mm.
• Không có tắc nghẽn phía sau vị trí sỏi (vì những mảnh sỏi sẽ trôi ra ngoài theo con đường tự nhiên).
• Chức năng thận còn tốt.
• Thận ứ nước nhẹ.

Chống chỉ định¹

• Bệnh nhân quá mập.
• Một số dị dạng cột sống hoặc xương chậu nặng như gù, vẹo cột sống.
• Có bệnh lý về tim mạch nhất là bệnh nhân có rối loạn dẫn truyền, hoặc bệnh nhân đặt máy tạo nhịp tim. Tuy nhiên, theo Hướng dẫn của Hiệp hội Tiết niệu châu Âu xuất bản 2022, những bệnh nhân có máy tạo nhịp vẫn có thể áp dụng phương pháp này nhưng cần có sự phối hợp giữa bác sĩ Tiết niệu và bác sĩ Tim mạch.⁵
• Đang dùng thuốc chống đông.
• Bệnh nhân đang có thai.
• Nhiễm khuẩn đường tiết niệu chưa điều trị ổn định.
• Rối loạn đông máu chưa được điều trị ổn định.
• Phình động mạch chủ hoặc hóa vôi các mạch máu gần sỏi.

Biến chứng có thể gặp sau tán sỏi ngoài cơ thể

Các biến chứng bao gồm tiểu máu, đau, sốt, nhiễm khuẩn,… Tuy nhiên, hầu hết có thể tự khỏi.

Ưu điểm

• Phương pháp không xâm lấn.
• Thực hiện đơn giản, rút ngắn thời gian nằm viện.

Nhược điểm⁴

• Hiệu quả phụ thuộc một số yếu tố như vị trí sỏi trong thận, kích thước sỏi, mật độ sỏi, trình độ đơn vị thực hiện,…
• Nguy cơ tạo sỏi niệu quản dạng chuỗi do những mảnh sỏi không thể trôi ra theo đường tự nhiên và tích tụ lại tại niệu quản.
• Có tỉ lệ nhỏ tổn thương các tạng lân cận như gan, lách trong quá trình tán sỏi.
• Nguy cơ tổn thương nhu mô thận tạo sẹo dẫn đến những biến chứng như suy giảm chức năng thận, tăng huyết áp do thận.

  

2. Nội soi tán sỏi ngược chiều

Nội soi ngược chiều là một thủ thuật trong tiết niệu. Dùng máy soi đưa qua niệu đạo vào bàng quang rồi đưa lên niệu quản, thận qua miệng niệu quản.¹

Có 3 loại ống nội soi ngược chiều:¹

• Ống soi cứng: Ống soi cứng có kích thước từ 7,5 – 13 Fr có thể soi lên đến bể thận. Góc quan sát của kính soi thay đổi từ 0 – 6.5°. Những ưu điểm của ống soi cứng có đường kính càng lớn có nhiều kênh thao tác, thị trường quan sát rộng rãi. Khuyết điểm là khó đưa lên niệu quản, cần phải nong niệu quản cho nhiều biến chứng hẹp niệu quản, thủng niệu quản, v.v.
• Ống soi bán cứng: Ống soi bán cứng được cấu tạo bằng những sợi quang học, vỏ bao ngoài làm bằng kim loại bán cứng có thể bẻ cong được nhưng không ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh. Kích thước ống soi bán cứng từ 6 – 10 Fr ở phần đầu ống soi nhưng phần thân ống soi từ 7,8 – 14,5 Fr, có thể soi lên đến bể thận (chiều dài 32 cm).
• Ống soi mềm: Ống soi mềm có kích thước thay đổi từ 4,9 – 11 Fr ở đầu ống soi nhưng phần thân ống soi từ 5,8 – 11 Fr, chiều dài ống soi mềm thay đổi từ 54 – 70 cm. Đa số ống soi mềm chỉ có một kênh thao tác 1,5 – 4,5 Fr. Đặc biệt đầu ống soi mềm bẻ cong được với góc soi 120 – 270°.

Trong điều trị sỏi thận, ống soi mềm thường được sử dụng hơn so với 2 loại ống soi cứng và ống soi bán cứng vì độ linh hoạt của nó trong việc tiếp cận các vị trí trong thận.

Ưu điểm

• Phương pháp không xâm lấn.
• Thực hiện đơn giản, rút ngắn thời gian nằm viện.

Biến chứng có thể gặp sau tán sỏi ngược chiều

• Thủng niệu quản.
• Đứt niệu quản.
• Hẹp niệu quản.
• Choáng nhiễm khuẩn.
• Chấn thương thận.

Hầu hết các biến chứng này rất ít gặp nhưng cũng cần lưu ý để cuộc phẫu thuật diễn ra an toàn.

3. Lấy sỏi thận qua da

Phương pháp lấy sỏi thận qua da đã được áp dụng lần đầu vào năm 1975 bởi bác sĩ Harris và cộng sự.⁷

Phương pháp này sử dụng một đường hầm đi trực tiếp vào thận với vết mổ ngoài da khoảng 1cm. Sau đó, thiết bị nội soi thận và máy tán sỏi sẽ được đưa vào qua đường hầm để tán sỏi. Tùy vào đặc điểm của sỏi mà vị trí vết mổ cũng như số lượng vết mổ sẽ được cân nhắc để có thể đảm bảo tán sạch sỏi trong một lần mổ. Hầu hết các trường hợp sẽ chỉ cần một đường hầm là đủ. Tuy nhiên, trong một số trường hợp với đặc điểm sỏi phức tạp có thể cần áp dụng nhiều đường hầm để có thể tán sạch sỏi.

Ngày nay, để giảm thiểu số lượng đường hầm tiếp cận sỏi, có thể áp dụng máy nội soi mềm để tận dụng khả năng linh hoạt của nó trong việc tiếp cận những vị trí khó.

Về nguyên tắc, tất cả các loại sỏi thận đều có thể lấy được bằng đường qua da.

Chỉ định

Chỉ định lấy sỏi thận qua da hiện tại bao gồm:¹

• Sỏi trong túi thừa đài thận,
• Sỏi thận kèm theo hẹp khúc nối niệu quản – bể thận cần phải can thiệp phẫu thuật chỉnh sửa.
• Sỏi san hô, bán san hô, sỏi thận kích thước lớn, sỏi thận nhiều viên.
• Bệnh nhân sỏi thận đã tán sỏi ngoài cơ thể thất bại hoặc chống chỉ định tán sỏi ngoài cơ thể.

Chống chỉ định¹

Tất cả các chống chỉ định của gây mê toàn thân, bao gồm các rối loạn đông máu. Điều trị kháng đông phải được ngừng trước khi lấy sỏi thận qua da. Các bệnh nhân có điều trị kháng đông phải được theo dõi cẩn thận cả trước và sau mổ.

Các chống chỉ định quan trọng khác bao gồm:¹

• Nhiễm khuẩn đường tiết niệu chưa được điều trị;
• Có ruột xen vào bất thường;
• Khả năng có bướu ác tính ở thận;
• Có thai (trong suốt thai kì, điều trị bảo tồn nên được ưu tiên khi có thể được).

Ưu điểm

• Phẫu thuật xâm lấn tối thiểu.
• Vết mổ nhỏ, đảm bảo tính thẩm mỹ.

Các biến chứng có thể gặp⁴

• Xuất huyết là biến chứng thường gặp nhất, đa số có thể tự dung nạp, số ít trường hợp cần phải thuyên tắc mạch chọn lọc để có thể chấm dứt nguồn chảy máu.
• Nhiễm khuẩn huyết có thể xảy ra ngay cả khi kết quả cấy nước tiểu trước mổ không mọc vi khuẩn cũng như có sử dụng kháng sinh. Nguyên nhân là do chính những viên sỏi cũng có thể là nguồn nhiễm khuẩn nên khi tán sỏi có thể phát tán vi khuẩn vào trong máu. Vì vậy cần tuân thủ thời gian tán sỏi tối đa cũng như điều chỉnh áp lực nước tưới rửa trong lúc phẫu thuật là rất quan trọng.
• Thủng bể thận, niệu quản tuy ít gặp nhưng cũng đã được báo cáo trong y văn.
• Tổn thương các tạng lân cận như gan, lách,…
• Tổn thương màng phổi ở những trường hợp sỏi đài trên khiến vị trí đâm kim chọc dò có thể đi ngang qua màng phổi.

  

4. Phẫu thuật nội soi lấy sỏi

Phương pháp này sử dụng 3 thiết bị thao tác qua 3 vết mổ nhỏ ngoài da để tiến hành lấy sỏi. Tuy nhiên, trong một số trường hợp khó khăn, phẫu thuật viên có thể tạo thêm 1 hoặc 2 vết mổ để hỗ trợ trong quá trình phẫu thuật

Phẫu thuật nội soi có nhiều ưu điểm như tỉ lệ mắc bệnh sau mổ thấp hơn, thời gian nằm viện ngắn và phục hồi sức khỏe sớm, thẩm mỹ hơn…² Và do vậy phẫu thuật nội soi ổ bụng trong điều trị các bệnh lý tiết niệu nói chung và sỏi nói riêng được áp dụng ngày càng rộng rãi.

Phẫu thuật nội soi lấy sỏi có thể được xem xét trong một số ít trường hợp khi các phương pháp khác như tán sỏi ngoài cơ thể, nội soi niệu quản, và lấy sỏi qua da thất bại hoặc khó có khả năng thành công.

Chỉ định¹

• Thất bại sau điều trị bằng các phương pháp xâm nhập tối thiểu khác như tán sỏi ngoài cơ thể, và hoặc nội soi qua đường niệu đạo, lấy sỏi thận qua da.
• Bất thường giải phẫu của hệ tiết niệu.
• Sỏi lớn, dính.
• Khi các thủ thuật không xâm nhập hoặc xâm nhập tối thiểu thất bại, hoặc không thực hiện được.

Chống chỉ định¹

• Bệnh nhân có các bệnh lý nội khoa nặng không cho phép phẫu thuật nội soi ổ bụng.
• Bệnh nhân có tiền sử phẫu thuật ở vị trí bị sỏi (phẫu thuật lấy sỏi, phẫu thuật tái tạo đường tiết niệu…).

Ưu điểm

• Tỉ lệ mắc bệnh sau mổ thấp.
• Thời gian nằm viện ngắn và hồi phục sức khỏe sớm.
• Có thể thực hiện ngay cả khi có tình trạng nhiễm khuẩn đường tiết niệu vốn là chống chỉ định của những phương pháp không xâm lấn khác.

Nhược điểm

Nhiều vết mổ ngoài da hơn một số phương pháp khác.

5. Phẫu thuật mở lấy sỏi thận

Phương pháp này là phương pháp cổ điển, phẫu thuật viên sẽ rạch vết mổ khoảng 10 cm vùng hông lưng để tiếp cận sỏi và lấy sỏi.

Những tiến bộ trong tán sỏi ngoài cơ thể và phẫu thuật lấy sỏi thận qua da hay nội soi tán sỏi ngược chiều đã giảm đáng kể tỉ lệ các phẫu thuật mở.¹ Tuy nhiên, phẫu thuật mở vẫn còn cần thiết cho những trường hợp sỏi khó.

Chỉ định

• Chỉ định mổ mở được sự đồng thuận cho hầu hết các trường hợp sỏi thận phức tạp: sỏi san hô toàn phần hay bán phần.
• Phẫu thuật mở có thể là một lựa chọn điều trị hợp lý nếu đã qua tán sỏi ngoài cơ thể, tán sỏi qua da không thành công.

Chống chỉ định

• Bệnh nhân có các bất thường về rối loạn đông máu, sử dụng thuốc kháng đông.

Ưu điểm

• Phương pháp can thiệp triệt để, có thể thực hiện ngay cả khi đang có tình trạng nhiễm khuẩn đường tiết niệu.
• Đánh giá toàn bộ các bất thường đi kèm trong giới hạn của phẫu trường, có thể kết hợp sửa chữa khi cần thiết.

Nhược điểm

• Vết mổ dài, tính thẩm mỹ không cao.
• Thời gian nằm viện lâu hơn.
• Nguy cơ gặp các biến chứng sau mổ như thoát vị, nhiễm khuẩn vết mổ,…

Mổ sỏi thận là phương pháp tiên tiến và phổ biến hiện nay. Bạn cần phải lựa chọn những bệnh viện uy tín để mổ an toàn hơn. Hi vọng bài viết trên đây đã cho bạn thông tin cần thiết về phương pháp điều trị sỏi thận này!