Rau đắng biển – Món quà quý từ thiên nhiên

Rau đắng biển là loại thảo dược được khá nhiều người biết đến và sử dụng nhiều. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ về công dụng của dược liệu này. Cùng Bác sĩ Y học cổ truyền Nguyễn Thị Lệ Quyên tìm hiểu về loại dược liệu này qua bài viết dưới đây.

Giới thiệu chung về cây

Rau đắng biển còn có tên gọi khác là cây ruột gà, rau sam trắng, rau sam đắng, ba kích…¹

Cây có tên khoa học Bacopa monnieri (L.). Rau thuộc họ hoa Mõm chó Scrofulariacea.¹

Mô tả¹

Đây là loại cỏ sống khá dai. Thân cây nhẵn, mọc bò, mang rễ, dài từ 10 – 40 cm, mang những cành mềm mọc đứng. Lá cây mọc đối, không cuống, thuôn, tù, dài khoảng 8 – 12 mm, rộng 3 – 5 mm. Hoa mọc riêng lẻ màu trắng. Quả nang, dạng hình trứng, nhẵn, hạt nhỏ, có góc cạnh. Mùa hoa tháng 4 – 6.

Phân bố sinh thái¹

Cây mọc hoang dại phổ biến ở nhiều vùng nước ta. Chúng thường được tìm thấy ở ven bờ ruộng, đầm lầy, bãi cỏ hoang hơi ẩm ngay tại các đồng ruộng. Cây còn thấy mọc ở Ấn Độ, Trung Quốc.

Cây ưa sáng, ra hoa quả nhiều mỗi năm, tái sinh tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây có khả năng mọc chồi khỏe từ kẽ lá, ngay cả phần còn sót lại sau khi cắt.

Bộ phận dùng¹

Toàn bộ phần trên mặt đất, thu hái quanh năm, có thể dùng tươi hoặc phơi khô.

Thành phần hóa học

Rau đắng biển chứa ankaloid dạng tinh thể (brahmin), herpestin. Ngoài ra có triterpen là bacosin. Các hợp chất thực vật này có vai trò cải thiện khả năng học tập và trí nhớ. Hơn 12 bacosin đã được phát hiện trong rau đắng biển cho đến nay.^{2 3}

Ngoài ra các bacosin cũng có tác dụng gây tê. Các saponin trilerpen… Lá chứa 2 loại glycosylflavonoid là glucuronyl – 7 – apigenin và glucuronyl – 7 – luteolin.⁴

Lợi ích của rau đắng biển

Giúp tăng cường trí nhớ và khả năng học tập

Rau đắng biển làm tăng lượng acetylcholin – một chất dẫn truyền thần kinh. Từ đó giúp tăng cường khả năng nhận thức và trí tuệ. Cây có tác dụng thúc đẩy kép:

• Ức chế acetylcholinesterase – Đây là enzyme phá vỡ acetylcholine.
• Kích hoạt choline acetyltransferase – enzym sản xuất acetylcholine.

Một nhóm các nhà khoa học đã phát hiện ra cây có thể giúp các tế bào thần kinh phân nhánh. Trong nghiên cứu của họ, loại dược liệu này làm tăng sự phân nhánh của đuôi gai. Trong đó, đuôi gai là các phần của tế bào thần kinh giúp truyền thông tin bằng cách kết nối với các tế bào thần kinh khác. Các tế bào thần kinh phân nhánh tốt hơn có thể tăng cường khả năng học tập và trí nhớ.⁵

Rau đắng biển cải thiện chức năng nhận thức và giảm lo lắng, trầm cảm ở 54 người trên 65 tuổi. Trong một thử nghiệm khác trên 98 người trên 55 tuổi, 300 mg/ngày chiết xuất từ cây giúp tăng cường khả năng học tập và trí nhớ.^{6 7}

Khả năng kháng viêm của rau đắng biển

Chất bacosin trong cây còn có tác dụng chống viêm. Chúng làm giảm các cytokine gây viêm và sản xuất iNOS trong não, theo các nghiên cứu trên chuột.⁸

Tác dụng bảo vệ ruột và dạ dày

Trong một thử nghiệm trên 169 bệnh nhân bị hội chứng ruột kích thích (IBS), rau đắng biển khi kết hợp với bầu nâu (Indian Bael) đã làm giảm các triệu chứng ở 65% bệnh nhân. Những người bị tiêu chảy dạng IBS có sự cải thiện lớn nhất.⁹

Cây cũng làm thư giãn các cơ trơn của ruột trong các nghiên cứu trên động vật. Điều này có thể làm giảm co thắt, là triệu chứng thường gặp trong IBS.¹⁰

Ngoài ra cây cũng giúp kiểm soát và chữa lành vết loét dạ dày. Trong các nghiên cứu trên chuột, chiết xuất rau đắng biển có thể chữa lành vết loét dạ dày bằng cách tăng cường lớp màng nhầy của dạ dày.^{11 12}

Tuy nhiên chỉ có một thử nghiệm lâm sàng và một vài nghiên cứu trên động vật cho thấy tác động của rau đắng biển đối với IBS và các vấn đề tiêu hóa khác. Vì vậy, bằng chứng để hỗ trợ lợi ích là không đủ; chúng ta vẫn cần thêm các nghiên cứu lâm sàng sâu hơn.

Hỗ trợ giúp giảm căng thẳng và trầm cảm

Rau đắng biển làm giảm căng thẳng và trầm cảm trong 2 thử nghiệm nhỏ trên 71 người. Nó cũng làm giảm hormone gây căng thẳng là cortisol.^{13 14}

Căng thẳng tạo ra những thay đổi về hóa học trong máu và não: trong máu, nồng độ cortisol tăng cao; trong não, mức noradrenaline tăng lên và mức serotonin và dopamine giảm xuống. Trong một nghiên cứu trên chuột, bacopa đã bình thường hóa tất cả những thay đổi này.¹⁵

Hai thử nghiệm lâm sàng nhỏ và một số nghiên cứu trên động vật không thể được coi là bằng chứng đủ để ủng hộ việc sử dụng rau đắng biển trong làm giảm căng thẳng và trầm cảm. Cần có các thử nghiệm lâm sàng lớn hơn, mạnh mẽ hơn.

Hỗ trợ làm giảm các triệu chứng của thời kì mãn kinh và chu kì kinh không đều

Ở chuột cái, bacosin làm giảm suy giảm nhận thức do lão hóa bằng cách bảo vệ vùng hải mã. Sự sụt giảm estrogen sau mãn kinh dường như làm thu nhỏ vùng hồi hải mã và gây ra suy giảm nhận thứ.¹⁶

Lợi ích tiềm năng của rau đắng biển đối với phụ nữ mãn kinh vẫn chưa được nghiên cứu đầy đủ. Nghiên cứu lâm sàng sâu hơn là cần thiết để xác nhận những phát hiện sơ bộ này.

Trong y học cổ truyền, các chế phẩm từ rau đắng biển được phụ nữ sử dụng để cân bằng nội tiết tố. Toàn bộ cây tươi giã nát, vắt lấy nước cốt pha với sữa bò như một bài thuốc chữa kinh nguyệt không đều. Tuy nhiên, không có nghiên cứu lâm sàng nào ủng hộ việc sử dụng phương pháp này.¹⁷

Chống oxy hóa

Rau đắng biển làm gia tăng các enzym chống oxy hóa quan trọng : superoxide dismutase, catalase và glutathione trong các nghiên cứu trên chuột. Bằng cách này, nó có thể chống lại stress oxy hóa. Điều này đặc biệt quan trọng đối với sức khỏe của não.¹⁸

Là cơ quan chuyển hóa hoạt động mạnh nhất, não thường xuyên đối phó với stress oxy hóa. Đồng thời não cho phép các chất qua hàng rào máu não. Nếu lớp bảo vệ chống oxy hóa bên trong của não giảm, thì khả năng tổn thương não là rất cao. Dựa vào các nghiên cứu trên chuột, các hợp chất hoạt tính của rau đắng có thể dễ dàng đi vào và bảo vệ não.¹⁸

Bacopa monnieri có thể kết dính các chất độc như kim loại nặng. Và trong tế bào người, nó bảo vệ khỏi sự phá hủy DNA từ hydrogen peroxide.¹⁹

Điều quan trọng, Bacopa monnieri ngăn chặn các gốc tự do phá hủy lớp lipid trong não của chuột. Bộ não có nhiều lipid, giúp nó hoạt động tốt và liên kết tốt. Vì những lipid này nhạy cảm với tổn thương, hoạt động của rau đắng sẽ giúp bảo vệ các thành phần quan trọng của não bộ.¹⁹

Những lưu ý cần thiết khi sử dụng rau đắng biển

Tác dụng không mong muốn có thể gặp khi dùng rau đắng biển²⁰

• Buồn nôn.
• Co thắt dạ dày.
• Tiêu chảy.
• Tăng nhu động ruột.
• Khô miệng.
• Mệt mỏi.

Tương tác của các thuốc với rau đắng biển

Tương tác có thể xảy ra với các loại thuốc chuyển hóa qua gan, thuốc điều trị bệnh Alzheimer. Hoặc các thuốc kháng cholinergic, thuốc cholinergic, thuốc ức chế acetylcholinesterase hoặc hormone tuyến giáp.²⁰

Cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng chung với các thuốc này.

Phụ nữ mang thai không nên dùng rau đắng biển. Vì chưa có nghiên cứu về vấn đề sử dụng an toàn trong thai kỳ. Các nghiên cứu trên động vật cho thấy Bacopa monnieri có thể làm giảm khả năng sinh sản.²⁰

Liều lượng sử dụng

Rau đắng biển được dùng điều trị bệnh bằng nhiều phương cách khác nhau. Tùy thuộc vào cách sử dụng mà liều lượng dùng cũng khác nhau. Cụ thể:⁴

• Đối với thuốc sắc: từ 6 – 12 gam mỗi ngày
• Trà hãm: dùng 1 – 2 muỗng cà phê bột rau đắng biển.
• Ngâm rượu: Dùng 1 – 2 muỗng siro rau đắng biển ngâm với 1 – 2 muỗng cà phê rượu rồi uống
• Dùng ngoài da: Không kể liều lượng, có thể sử dụng ít hoặc nhiều theo ý muốn.
• Dịch chiết: Đối với dịch chiết tiêu chuẩn có chứa 20 – 50 % hàm lượng chất Bacosin, mỗi ngày dùng 2 lần. Mỗi lần uống 150 mg.

Rau đắng biển có nhiều giá trị với sức khỏe con người. Tuy nhiên, người bệnh khi dùng bất kì loại thảo dược nào cũng nên tham khảo ý kiến bác sĩ để tránh những tác dụng phụ cũng như những tương tác không đáng có. Hy vọng bài viết có thể mang lại những thông tin cần thiết trong việc sử dụng rau đắng biển.