Thuốc giảm cân: cơ chế giảm cân của thuốc và tác hại khi lạm dụng

Bên cạnh các bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường, ung thư thì thừa cân, béo phì cũng được xem là một bệnh của thời đại mới. Đây cũng là một yếu tố nguy cơ gây ra nhiều bệnh nguy hiểm với những hệ quả sức khỏe nghiêm trọng. Do đó, thuốc giảm cân ra đời để hỗ trợ giảm bớt gánh nặng ấy. Vậy cơ chế giảm cân của thuốc là gì? Thuốc có tác hại gì khi lạm dụng không? Hãy cùng YouMed tìm hiểu qua bài viết sau đây!

1. Thuốc giảm cân là gì? Các loại thuốc giảm cân?

Hơn 60% người Mỹ trưởng thành bị thừa cân béo phì. Kể từ những năm 1980, số người thừa cân đã tăng đều đặn và số người béo phì đã tăng gần gấp đôi. Cân nặng quá mức và không hoạt động thể chất gây ra hơn 300.000 ca tử vong sớm ở Hoa Kỳ mỗi năm, chỉ đứng sau các ca tử vong do hút thuốc.

1.1 Thuốc giảm cân là gì?

Thuốc giảm cân là thuốc có thể giúp người thừa cân, béo phì giảm được cân nặng khi kết hợp với chế độ ăn uống ít calo và hoạt động thể chất. Trung bình, người dùng thuốc theo toa kết hợp ăn uống lành mạnh và tập thể dục giảm khoảng 5-10% so với trọng lượng ban đầu. Ngược lại, thuốc giảm cân không kê đơn là không hiệu quả và an toàn.

Thuốc giảm cân theo toa chỉ được phép sử dụng cho những người có chỉ số BMI từ 30 trở lên; hoặc từ 27 trở lên có các yếu tố nguy cơ như bệnh mạch vành, tăng huyết áp, tiểu đường loại 2, rối loạn lipid máu, chứng ngưng thở lúc ngủ. Việc giảm cân theo đúng chỉ định của bác sĩ cũng giúp làm giảm các vấn đề sức khỏe trên.

1.2 Các loại thuốc giảm cân?

Thuốc giảm cân được FDA chấp thuận:

1.2.1 Thuốc ức chế sự thèm ăn

Hầu hết các loại thuốc giảm cân được FDA chấp thuận đều ngăn chặn sự thèm ăn bằng cách ảnh hưởng đến một hoặc nhiều chất dẫn truyền thần kinh kiểm soát sự thèm ăn trong não. Những loại thuốc này có thể khiến người bệnh thấy ít đói hơn hoặc no lâu hơn. Có nhiều loại chất ức chế sự thèm ăn khác nhau, bao gồm:

• Chất kích thích giống như amphetamin, ví dụ diethylpropion; benzphetamin (Didrex, Regimex); methamphetamin (Desoxyn); phentermin (Adipex-P); phendimetrazin (Bontril PDM, Bontril); Qsymia (phentermin / topiramat ER)
• Các loại thuốc giảm cân mới hoạt động trên chất dẫn truyền thần kinh trong não, ví dụ như:
  • Belviq (lorcaserin): giúp giảm sự thèm ăn và tăng cảm giác no bằng cách hoạt động tại một thụ thể serotonin nhất định trong não.
  • Thuốc chống trầm cảm (bupropion và naltrexon): bupropion là một loại thuốc chống trầm cảm và naltrexon thường được dùng để ngăn chặn tác động của ma tuý hoặc rượu ở những người bị lệ thuộc, nhưng cả hai loại thuốc này cũng có thể kiềm chế cảm giác đói và thèm ăn.
  • Saxenda (liraglutid): là một loại thuốc tiêm hormon hoạt động trong não để giúp kiểm soát lượng đường trong máu, mức insulin và tiêu hóa, nhưng cũng có thể giúp giảm cân.
  • Qsymia (phentermin và topiramat ER): phentermin ngăn chặn sự thèm ăn tương tự như chất kích thích amphetamin. Những loại thuốc này, khi được sử dụng cùng với chế độ ăn kiêng và tập thể dục, có thể giúp giảm cân nhưng vẫn chưa rõ cơ chế chính xác.

1.2.2 Thuốc ức chế lipase

Orlistat (Xenical) đã được FDA chấp thuận vào năm 1999 để điều trị lâu dài bệnh béo phì. Orlistat ức chế sự hấp thụ chất béo trong chế độ ăn tới 30% bằng cách ức chế enzym lipase tuyến tụy phân hủy chất béo. Chất béo không được tiêu hóa sẽ được đào thải ra ngoài theo phân.

2. Lạm dụng và tác hại của thuốc giảm cân

Thuốc giảm cân có thể liên quan đến các tác dụng phụ nghiêm trọng. Lạm dụng thuốc có thể gây mất ngủ, chóng mặt, ảo giác, tức ngực, phát ban, ngứa, sưng chân, nôn, vàng da hoặc mắt, nước tiểu sẫm màu hoặc phân màu sáng. Cụ thể:

• Nhiều loại thuốc giảm cân được gọi là amin giống giao cảm có thể kích thích tim, dẫn đến huyết áp cao, nhịp tim nhanh.
• Thuốc dẫn xuất amphetamin có thể gây táo bón, khô miệng, bồn chồn, hiệu ứng cai nghiện, mất ngủ, lạm dụng và nghiện thuốc.
• Chất ức chế lipase có liên quan đến tổn thương gan hiếm gặp; cảnh giác với các dấu hiệu của bệnh gan như ngứa, vàng da, đau dạ dày, chán ăn, xanh xao, phân có màu, nước tiểu có màu nâu.
• Qsymia có topiramat có thể dẫn đến dị tật bẩm sinh nghiêm trọng ở phụ nữ mang thai. Không sử dụng nếu đang mang thai hoặc có kế hoạch mang thai. Phải thử thai âm tính trước khi bắt đầu dùng Qsymia và mỗi tháng trong khi dùng thuốc.
• Contrave: các tác dụng phụ nghiêm trọng về tâm thần, như thay đổi tâm trạng (trầm cảm, hưng cảm), rối loạn tâm thần; ảo giác, hoang tưởng; ý nghĩ tự sát ở thanh thiếu niên đã được báo cáo.
• Saxenda: có liên quan đến ung thư khối u tế bào C tuyến giáp ở động vật. Không dùng thuốc nếu có tiền sử hoặc gia đình bị ung thư biểu mô tuyến giáp thể tuỷ hoặc hội chứng đa sản nội tiết loại 2.
• Belviq: có thể tương tác với thuốc ảnh hưởng đến serotonin như một số thuốc chống trầm cảm, thuốc trị đau nửa đầu…

3. Dừng uống thuốc lại quay về cân nặng cũ?

Hầu hết tình trạng cân nặng giảm xảy ra trong vòng 6 tháng đầu sử dụng thuốc, sau đó cân nặng giảm hoặc tăng lên. Đa số bệnh nhân quay trở lại cân nặng cũ sau khi ngưng thuốc. Do đó việc sử dụng thuốc giảm cân trong thời gian ngắn có thể không có lợi. Béo phì là một rối loạn mãn tính, việc điều trị phải được tiếp tục lâu dài để duy trì cân nặng. Tuy nhiên, tính đến năm 2005, sibutramine (Merida) và orlistat (Xenical) là những loại thuốc giảm cân duy nhất được FDA Hoa Kỳ cho phép sử dụng trong hơn một vài tuần.

4. Các phương pháp giảm cân hiệu quả không dùng thuốc

4.1 Tập thể dục

Tập luyện là một phần quan trọng trong kế hoạch giảm cân và duy trì cân nặng. Tập bài tập thích hợp có thể giảm mỡ vùng bụng và tăng cường hoạt động tim mạch.

• Mục tiêu ban đầu: hoạt động vừa phải trong 30 – 45 phút, 3 – 5 ngày/tuần.
• Mục tiêu dài hạn: ít nhất 30 phút tập thể dục cường độ vừa đến cao mỗi ngày. Một số bài tập giảm cân và đốt mỡ thừa hiệu quả như: đi bộ, chạy bộ, đi xe đạp, bơi lội…

4.2 Cắt giảm đường và tinh bột

Khi bạn cắt giảm lượng đường và tinh bột trong khẩu phần ăn, thay vì sản sinh năng lượng từ chất đường và tinh bột, cơ thể sẽ sử dụng chất béo tích tụ để tạo năng lượng. Một lợi ích khác là thận thải natri và lượng nước thừa ra khỏi cơ thể giúp giảm cân. Chế độ ăn này còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe như giảm đường huyết, giảm triglyceride và cholesterol xấu, tăng cholesterol tốt, giúp kiểm soát huyết áp…

4.3 Bữa ăn giàu chất đạm, chất béo và rau củ

Mỗi bữa ăn giàu protein, chất béo và rau sẽ giúp hạn chế lượng đường và tinh bột nạp vào cơ thể mỗi ngày.

• Protein giúp tăng cường trao đổi chất và tăng lượng calo bị đốt cháy. Chế độ ăn nhiều protein cũng làm giảm cảm giác thèm ăn. Thực phẩm giàu protein như: thịt bò, gà, heo, cừu; cá hồi, tôm; trứng.
• Rau xanh ngoài cung cấp chất xơ, vitamin,… còn hỗ trợ rất nhiều để giảm cân. Một lượng lớn rau xanh mà vẫn chứa rất ít calo. Các loại rau nên ăn: bông cải xanh/trắng, rau bó xôi, cà chua, cải kale, bắp cải, rau xà lách (rau diếp), dưa chuột,..
• Chất béo không phải là nguyên nhân gây tăng cân. Cắt giảm hoàn toàn chất béo sẽ gây mệt mỏi vì thiếu năng lượng. Thực phẩm giàu chất béo nên ăn như: dầu olive, dầu dừa, dầu quả bơ, bơ động vật.

4.4 Lưu ý khác

• Một chế độ ăn uống lành mạnh chứa khoảng 25% chất béo, 20% protein và 55% carbohydrat
• Thông thường, phụ nữ cần 1.000 đến 1.200 kcal mỗi ngày và 1.200 đến 1.500 kcal mỗi ngày ở nam
• Ngoài việc sử dụng thuốc giảm cân nếu cần, bạn nên tham khảo chuyên gia dinh dưỡng để có một chế độ ăn uống phù hợp.
• Ăn 3 bữa một ngày vào cùng một thời điểm mỗi ngày.
• Khi nên nên tập trung vào bữa ăn, ăn chậm. Tránh những thứ gây xao nhãng như tivi hoặc điện thoại.
• Nấu lượng nhỏ; sử dụng đĩa nhỏ để đựng đồ ăn.

Thừa cân, béo phì là một trong những bệnh gây ra nhiều hệ quả nghiêm trọng cho sức khỏe. Người ta tìm đến thuốc giảm cân để hỗ trợ giảm bớt gánh nặng ấy.  Thuốc can thiệp bằng cách ngăn thèm ăn, tăng sự trao đổi chất hoặc ngăn chặn sự hấp thụ chất béo. Tuy nhiên, việc lạm dụng thuốc giảm cân có thể gây ra nhiều tác hại nghiêm trọng. Bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc để đảm bảo an toàn, hiệu quả!