Xương chũm là gì? Xương chũm nằm ở đâu?

Xương chũm là một phần của xương thái dương. Nó có một bề mặt nhám cho cơ chẩm và cơ sau tai bám vào. Xương chũm nhô xuống dưới tạo mỏm chũm, là phần xương hình nón cho phép nhiều cơ vùng đầu cổ bám vào. Mỏm chũm gồm nhiều hốc nhỏ chứa khí bên trong gọi là không bào xương chũm. Qua bài viết sau đây, mời bạn cùng Bác sĩ Sử Ngọc Kiều Chinh tìm hiểu chi tiết hơn về xương chũm nhé.

Xương chũm nằm ở đâu?

Sọ người bao gồm nhiều xương nhỏ dính với nhau bởi các khớp cố định. Bề mặt của sọ lồi lõm cho phép các cơ ở cổ và mặt bám vào. Xương thái dương là một trong những xương của hộp sọ. Nó là một xương có cấu tạo phức tạp, với nhiều thành phần và đặc điểm. Trong đó có một cấu trúc lồi ra gọi là mỏm chũm.

Mỏm chũm có thể dễ dàng sờ thấy được ngay phía sau tai. Nó là nơi bám vào của nhiều cơ ở vùng đầu cổ. Nó bao gồm nhiều hốc nhỏ chứa khí bên trong gọi là không bào xương chũm.

Bài viết sẽ mô tả cấu trúc giải phẫu tổng quát và chức năng của xương chũm. Qua đó liên hệ với bệnh lý lâm sàng của mỏm chũm.

Cấu tạo xương thái dương

Gồm có hai xương thái dương ở hai bên hộp sọ. Xương thái dương gồm ba phần: phần trai, phần đá và phần nhĩ.

Mỏm chũm thuộc phần đá của xương thái dương. Mỏm này nhô hình chũm cau mà đỉnh ở phía trước dưới. Ở phía sau trong mỏm chũm có khuyết chũm để cơ hai thân bám và có rãnh động mạch chẩm. Ở trên có lỗ chũm để tĩnh mạch đi qua.

Khối thông bào xương chũm

Cấu tạo khối thông bào xương chũm

Gồm khối tế bào chứa không khí nằm trong xương chũm, phía sau hòm tai giữa. Trong đó có tế bào chũm lớn nhất nằm ở trung tâm gọi là hang chũm (hay sào bào). Bao quanh hang chũm là các đám tế bào chũm phía trước, phía sau, phía trên và dưới. Hang chũm thông với hòm tai giữa qua ống thông hang (sào đạo). Do đó nhiễm trùng ở hòm tai giữa có thể đi vào hang chũm gây nên viêm tai xương chũm.

Sự thông bào hóa xương chũm

Không bào hóa ở khối xương chũm có thể phát triển đến cả xương thái dương và xương chẩm. Do đó khi có nhiễm trùng cấp tính ở xương chũm có thể gây nên khối sưng viêm ở cả các vùng này. Trong năm đầu, nó còn là một xương mềm xốp nên một viêm xương chũm thật sự không thể xảy ra. Từ 2 đến 5 tuổi do sự không bào hóa dần nên xương chũm là một xương hỗn hợp. Nghĩa là vừa có tế bào chứa không khí, vừa có phần còn xốp. Sự không bào hóa hoàn toàn sẽ diễn ra từ năm thứ 6 đến năm thứ 12.

Nguyên tắc cùa không bào hóa là xương bị phá hủy bởi một quá trình tiêu xương và tạo hốc do enzym. Các hốc xương đã tạo thành được lót bởi niêm mạc liên tục với niêm mạc từ hang chũm và tai giữa. Kết quả là một hệ thống các hốc nhỏ đã hình thành được lót bởi niêm mạc và thông thương với nhau.

Sự không bào hóa tốt chứng tỏ niêm mạc tai giữa có khả năng sinh học và ngược lại. Niêm mạc tai giữa không có khả năng sinh học lại chứng tỏ hệ thống enzym bị yếu kém. Vì sự yếu kém của hệ thống này mà sự không bào hóa không tiếp diễn đầy đủ.

Trong trường hợp không bào hóa kém (gọi là xương chũm nguy hiểm), quá trình viêm có thể được che giấu ở sâu và có thể dẫn tới các biến chứng không mong đợi.

Giới hạn của xương chũm và sự liên quan với các cấu trúc xung quanh

Xương chũm là một phần của xương thái dương. Nó là phần xương nhô lên hình tháp từ phần sau của xương thái dương. Bờ trên của xương chũm khớp với xương đỉnh. Bờ sau khớp với xương chẩm. Phía trước liên tục với phần xương trai của xương thái dương. Khớp đá trai chạy dọc từ bờ trên của mỏm chũm.

Các cơ bám vào mỏm chũm

Xương chũm có một bề mặt nhám cho phép cơ trán chẩm bám vào. Đây là cơ bao phủ hộp sọ từ đường chẩm trên đến mỏm chũm. Cơ này được chi phối bởi nhánh sau tai của thần kinh mặt (dây thần kinh sọ số 7).

Bản thân mỏm chũm là nơi bám của các cơ:

• Cơ ức đòn chũm (giúp quay đầu sang phía đối bên)
• Cơ gối đầu (giúp xoay và nghiêng đầu sang bên)
• Bụng sau cơ hai thân (giúp mở hàm khi cơ cắn và cơ thái dương đang thư giãn)
• Cơ dài đầu (nghiêng đầu sang bên và xoay đầu nếu chỉ một bên co, nếu cả hai bên cùng co sẽ dựng đầu thẳng)
• Nó cũng là nơi bám của cơ sau tai.

Hố, rãnh và các điểm liên quan

Mặt trong của phần chũm có một rãnh sâu gọi là rãnh nhị thân, là nơi bám của cơ nhị thân. Phía trong của rãnh này là rãnh chẩm, là nơi động mạch chẩm đi qua. Rãnh xoang xích ma cũng nằm ở phần trong của xương chũm và ở đó có xoang tĩnh mạch ngang của não.

Mỏm trâm nằm ở phía trước và trong so với mỏm chũm. Giữa mỏm trâm và mỏm chũm là lỗ trâm chũm. Lỗ này cho nhánh cơ của dây thần kinh mặt rời khỏi sọ và đi đến chi phối cho các cơ biểu lộ cảm xúc ở mặt.

Mỏm chũm kém phát triển khi mới sinh khiến cho nhánh thần kinh sau tai của dây thần kinh mặt (nhánh đi lên phía trước mỏm chũm) bị lộ ra và không được bảo vệ.

Viêm tai xương chũm

Đây là tình trạng gây ra bởi viêm nhiễm các thông bào chũm. Triệu chứng bao gồm sốt, đau và sưng nề vùng chũm. Vùng này có thể đỏ, bệnh nhân cũng có thể đau ở tai. Bệnh thường xảy ra sau viêm tai giữa không được điều trị. Khi đó vi khuẩn từ tai giữa đi vào phần chũm của xương thái dương.

Xương chũm là một cấu trúc quan trọng của vùng đầu mặt. Nó là một phần của xương thái dương. Xương chũm có một bề mặt nhám cho cơ chẩm và cơ sau tai bám vào. Xương chũm nhô xuống dưới tạo mỏm chũm, là phần xương hình nón cho phép nhiều cơ vùng đầu cổ bám vào. Mỏm chũm gồm nhiều hốc nhỏ chứa khí bên trong gọi là không bào xương chũm. Xương chũm có thể bị viêm và thường xảy ra sau một tình trạng viêm tai giữa không được điều trị hợp lý.