Hạ canxi máu trong viêm tụy cấp: Tổng quan và cách điều trị

Viêm tụy cấp có thể gây ra cơn tetany và hạ canxi máu. Nguyên nhân chủ yếu là do phản ứng xà phòng hóa của ion canxi trong khoang bụng. Bài viết dưới đây ThS.BS Vũ Thành Đô sẽ đề cập đến vấn đề hạ canxi máu trong viêm tụy cấp, mời các bạn cùng tìm hiểu.

Tổng quan về vai trò của canxi trong cơ thể

Trước khi tìm hiểu hạ canxi máu trong viêm tụy cấp, chúng ta cần tìm hiểu về vai trò của canxi trong cơ thể.

Canxi trong cơ thể tồn tại chủ yếu trong xương (99%) và dịch ngoại bào (1%). Canxi ở dịch ngoại bào có 3 dạng:

• Canxi liên kết với protein, chủ yếu là albumin chiếm 40%.
• Canx liên kết với các anion (phosphat, citrat, sunfat và lactat) chiếm 10%.
• Canxi ion hóa tự do chiếm 50%.

Canxi ion hóa rất quan trọng đối với nhiều quá trình sinh hóa trong cơ thể như: đông máu, kích thích thần kinh cơ, hoạt động bài tiết của các enzim, cấu tạo và chức năng của màng tế bào.

Tổng quan về viêm tụy cấp

Khi hiểu về vai trò của canxi, thì bệnh lý viêm tụy cấp cũng cần được quan tâm khi tìm hiểu hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp.

Giải phẫu tuyến tụy

Tuyến tụy gồm có ba phần: đầu tụy, đuôi tụy và thân tụy.

• Đầu tụy nằm sát đoạn tá tràng D2 và đuôi tụy kéo dài đến sát lách.
• Thân tụy: nối đầu tụy với đuôi tụy.
• Đuôi tụy: là phần cuối của tụy, được bọc bởi hai lá mạc nối.

Tụy vừa là tuyến ngoại tiết vừa là tuyến nội tiết

• Tuyến nội tiết: tiết hormone trực tiếp vào trong máu qua các mao mạch.
• Tuyến ngoại tiết: dịch tụy được dẫn ra bởi hai ống tụy bài tiết một số enzim hỗ trợ quá trình tiêu hóa.

Ống tụy còn gọi là ống Wirsung. Đây là một ống nằm dọc suốt chiều dài của tụy và dẫn lưu dịch tụy đổ vào đoạn DII tá tràng. Chỗ ống tụy nối vào tá tràng gọi là bóng Vater. Ống mật chủ thường kết hợp với ống tụy tại hoặc gần bóng Vater. Một số tài liệu cho rằng, nơi đổ ra của ống tụy và ống túi mật là cùng một nơi nên vị trí đó được gọi là cơ vòng Oddi.

Viêm tụy cấp là gì?

Viêm tụy cấp là tình trạng viêm cấp tính của tuyến tụy. Đôi khi có thể là viêm các mô xung quanh tuyến tụy. Nguyên nhân chủ yếu gây viêm tụy cấp là nghiện rượu và sỏi mật.

Viêm tụy cấp phá hủy cấu trúc của nó và các mô xung quanh từ chính enzim của tụy. Trong đó, hoạt động của men protease tụy và các phản ứng viêm gây phá hủy mạch máu. Kết quả là mạch máu bị rò rỉ hoặc thậm chí bị vỡ.

Mạch máu vỡ hoặc rò rỉ khiến dịch trong lòng mạch thoát ra ngoài. Đồng thời, sự hoạt hóa men lipase tụy làm ly giải mô mỡ xung quanh tuyến tụy. Tình trạng nặng hơn có thể gây ly giải mô mỡ ở các cơ quan khác.

Triệu chứng viêm tụy cấp

Triệu chứng chính của cơn viêm tụy cấp là đau bụng dữ dội vùng bùng trên hoặc lệch phải. Cơn đau ngày càng tăng và có thể lan ra sau lưng. Cúi người về phía trước hoặc nằm cuộn tròn là tư thế có thể khiến người bệnh giảm đau. Nằm ngửa thường khiến cơn đau tăng hơn.

Một số triệu chứng khác của viêm tụy cấp bao gồm:

• Buồn nôn, nôn mửa.
• Tiêu chảy.
• Sốt ( > 38 độ).
• Vàng da và mắt (vàng da).
• Nhịp tim nhanh.

Viêm tụy cấp do sỏi mật thường khởi phát sau khi ăn một bữa ăn lớn (bữa ăn thịnh soạn). Viêm tụy cấp do rượu, cơn đau thường khởi phát từ 6 đến 12 giờ sau khi uống một lượng rượu quá mức.

Vì sao có hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp

Theo Hiệp hội Tiêu hóa Hoa Kỳ, có rất nhiều giả thuyết về hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp. Chẳng hạn như:

• Giảm nồng độ PTH trong máu.
• Giảm độ nhạy của PTH với thụ thể ở cơ quan đích.
• Giảm sự phản ứng của cơ thể trong việc tiết PTH để đáp ứng với tình trạng hạ canxi máu.

Tuy nhiên vẫn chưa có giả thuyết nào được giải thích chính xác hoàn toàn cho hiện tượng này. Nhưng hiện nay có hai giả thuyết được đồng tình nhiều nhất đó là:

Phản ứng xà phòng hóa của ion canxi với axit béo tự do

Trong viêm tụy cấp, sự hoạt hóa men lypase tụy làm ly giải mô mỡ quanh tụy. Điều này làm giải phóng rất nhiều axit béo tự do trong cơ thể. Các axit béo này có khả năng liên kết với ion canxi tự do trong máu. Từ đó làm hạ canxi máu.

Hạ canxi máu trong viêm tụy cấp do protein huyết tương bị thất thoát

Trong viêm tụy cấp, hoạt động của các men protease và phản ứng viêm gây phá hủy các mạch máu xung quanh. Điều này làm cho dịch trong lòng mạch bị thoát ra ngoài làm mất protein huyết tương. Từ đó làm mất canxi gắn với protein huyết tương làm hạ canxi máu.

Điều trị viêm tụy cấp như thế nào?

Khía cạnh quan trọng nhất trong điều trị viêm tụy cấp là chăm sóc hỗ trợ. Nghĩa là cần bù dịch và điện giải cho bệnh nhân. Nếu có hạ canxi máu trong viêm tụy cấp thì cần hỗ trợ qua chế độ dinh dưỡng.

Điều trị nội khoa

Trước đây người ta sử dụng các thuốc làm ức chế sự bài tiết các enzim tuyến tụy (somatostatin, glucagon). Nhưng việc này đã không còn hữu ích trong việc thay đổi diễn biến cấp tính của bệnh nhân viêm tụy cấp.

Sau này các bác sĩ sử dụng các thuốc ức chế men protease. Đây là phương pháp có hiệu quả trong các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm. Tuy nhiên vẫn không có hiệu quả trên lâm sàng.

Điều trị ngoại khoa

Phẫu thuật là phương pháp điều trị chủ yếu trong viêm tụy cấp. Trường hợp viêm nhẹ có thể theo dõi thêm mà không cần chỉ định phẫu thuật khẩn.

Trường hợp viêm tụy cấp nặng có thể cần phải phẫu thuật cắt bỏ mô hoại tử và rửa phúc mạc. Phương pháp này cũng áp dụng đối với viêm tụy cấp tiến triển hoặc có ổ áp xe. Cắt túi mật đã được chứng minh là có hiệu quả ở những bệnh nhân viêm tụy cấp tái phát và sỏi mật nhỏ.

Phẫu thuật tạo hình cơ vòng là một cách tiếp cận thay thế cho phẫu thuật cắt cơ vòng qua nội soi ở những bệnh nhân có rối loạn chức năng cơ thắt. Phẫu thuật tạo hình cơ vòng của nhú tá bé được chỉ định cho những trường hợp cắt cơ vòng nhú tá bé bằng nội soi không thành công hoặc thất bại ở những bệnh nhân bị u tuyến tụy.

Trên đây là bài viết tổng quan về hiện tượng hạ canxi máu trong viêm tụy cấp. Việc điều trị viêm tụy cấp thường là bù dịch và điện giải. Nếu nhận thấy có những triệu chứng nghi ngờ viêm tụy cấp, bạn nên đến bệnh viện khám ngay.