Kinh giới: từ cây rau đến vị thuốc chữa cảm mạo

Kinh giới được biết đến như một thực phẩm trong mỗi căn bếp. Nhưng đối với giới y gia, kinh giới là một vị thuốc quý giải cảm, các vấn đề kinh nguyệt và hô hấp. Dân gian Việt Nam, từ lâu đã kết hợp giữa thực phẩm và dược liệu phát triển thành chế độ thực dưỡng độc đáo. Kinh giới là một ví dụ điển hình trong điều trị cảm mạo bằng thức ăn của dân tộc. Ngoài sử dụng là gia vị, om trà, sắc như thuốc, tán bột hoặc dùng ngoài da trên nhiều bệnh trạng khác nhau.

Kinh giới là gì?

Kinh giới hay còn gọi là dã tô ma, khương giới. Tên khoa học là Elsholtzia ciliata. Thuộc họ bạc hà do đó chứa nhiều tinh dầu. Thân vuông cạnh, nhiều lông tơ quanh cành và mặt dưới lá. Hoa mọc đầu cành, dễ mọc lại khi cắt ngọn.

Trồng nhiều tại Việt Nam để làm rau hoặc một số khu trồng thuốc. Trị cảm lạnh, khó tiêu, giảm sưng, viêm mũi và một số bệnh khác. Ngoài chức năng là một vị thuốc còn là một loại rau phổ biến.

Kinh giới có tác dụng gì?

Kinh giới chứa nhiều tinh dầu và các hoạt chất chống oxy hóa và chống viêm. Theo y học cổ truyền, kinh giới có tác dụng giải cảm hàn, ôn ấm dạ dày và hệ tiêu hóa.

Lá có mùi thơm dễ chịu, vị cay nồng chứa 1% tinh dầu. Hoa làm ra mồ hôi mạnh hơn lá. Không có mồ hôi dùng hoa nhưng khi có mồ hôi dùng kinh giới sao. Toàn cây có thể dùng tươi hoặc sao đen, sao cháy để đạt mục đích điều trị.

Hương giới được dùng làm thuốc trị các bệnh: cảm mạo, phát sốt, nhức đầu, tắc mũi, ho, mẩn ngứa. Khi gặp sởi mới phát, mụn nhọt, đau họng, thũng độc có thể dùng kinh giới. Đôi lúc, dùng trong các trường hợp cấp cứu như chảy máu cam, ho, nôn ra máu, đại tiểu tiện ra máu, rong kinh, băng huyết.

Vân Nam bản thảo cho biết thêm tác dụng trị đau đầu say nắng, tiêu chảy vào mùa hè, đau dạ dày, ho khan mùa hè, ra mồ hôi trộm, làm ấm bụng, dễ đi đại tiện.

Theo y học hiện đại, nhà khoa học ghi nhận tác dụng hạ sốt, chống viêm, giảm đau và an thần khi dùng lượng vừa đủ. Ức chế sự co thắt tự phát hồi tràng. Giúp loại bỏ gốc tự do, tham gia vào quá trình chống oxy hóa bằng các phenol trong tinh dầu thảo dược.

Tinh dầu với phương pháp khuyết tán có tác dụng ức chế của khuẩn tả và một số virus.

Cách sử dụng Kinh giới

Sắc uống

Khi nhức đầu chảy nước mũi, hắt hơi,… sau khi đi mưa hoặc cơn gió lớn có thể đang bị cảm lạnh. Hoa hương giới 20g, bạch chỉ 20g tán nhỏ. Mỗi lần dùng 4g hỗn hợp trên với nước ấm cho ra mồ hôi.

Khi thức dậy, súc miệng thấy nước chảy ra một bên, không nhăn trán được có thể bị liệt VII ngoại biên. Dùng 1 nắm lá kinh giới giã vắt nước uống liền.

Khi người phát nóng, đau khắp cơ thể, đầu căng nhức. Dùng sắn dây gấp đôi lượng hương giới 12g, sắc uống.

Hoa hương giới 12g, hoa húng quế 12g, lá đơn đỏ 12g. Sắc lấy nước uống trị dị ứng và mẩn ngứa ngoài da.

Chảy máu cam dùng nước kinh giới chế sao đen 12g uống.

Hương giới, bạc hà, trúc nhự mỗi loại 5g, cây mã đề 10g, sắc uống như trà.

Nó có thể thanh nhiệt và bứt rứt, lợi tiểu, thông tâm, thích hợp cho người khó chịu, nước tiểu đỏ, miệng khô và đắng miệng.

Trà kinh giới

Hương giới 10g, trà xanh 3g pha với 200ml om nước sôi. Uống trị đau đầu, đau bụng ruột về, ho cảm nắng, giảm sưng phù.

Bạc hà 4g, kinh giới 3g, trúc nhự 3g, xa tiền thảo 3g om trà giúp thanh nhiệt.

Cháo kinh giới

Hương giới 50g nấu lấy nước bỏ xác. Thêm 50g gạo tẻ và 50g đậu xanh vào nấu nhừ. Mỗi ngày ăn 2 – 3 lần để phòng cảm mạo mùa hè, thanh nhiệt.

Xông hơi

Lá bưởi, bạc hà, sả, tía tô mỗi loại 1 nắm đun sôi trong nước. Xông đến khi tự ra mồ hôi thì dừng để trị cảm cúm.

Dùng ngoài da

Dùng nước nấu của toàn cây đã giã nát tắm cho trẻ em mọc rôm sẩy, đinh nhọt.

Đau cứng cổ gáy sau khi có gió lớn: lá già và bông sau khi rửa sạch được phơi trong bóng râm. Hong khô cho vào gối hoặc rải xuống chiếu để nằm.

Lá hương giới, lá vối tươi đun nước sôi, để cho ấm. Rửa vết loét. Dùng thuốc mỡ Hoàng liên, Hồng đơn, Hồng liên, Chu sa đặc chế thoa lên để trị chàm.

Dùng tro đốt từ lá hương giới, trộn với 1 củ hành vắt lấy nước đắp lên sang thương để trị lở loét bắp chân, bàn chân do phong độc. Dùng nước cam thảo rửa trước khi đắp hỗn hợp trên.

Lưu ý khi sử dụng Kinh giới

• Người có tình trạng biểu chứng dương hư như ra mồ hôi không cầm được.
• Không phải ngoại cảm. Nhức đỉnh đầu do âm hư hỏa vượng thì không được dùng.

Kinh giới là một loài thực vật với công dụng vượt trội, vừa làm thực phẩm và vừa làm thuốc. Hỗ trợ điều trị tốt trong giải cảm, trị khó tiêu, giảm sưng, giảm viêm mũi. Tuy nhiên, dùng lượng lớn hoặc sử dụng sai phương pháp đều gây những tác dụng phụ khó chịu. Do đó, nên nhờ tư vấn bác sĩ khi muốn điều trị bệnh bằng kinh giới, bất kể trong thực dưỡng hay điều trị.