Thùy chẩm: Đặc điểm cấu trúc giải phẫu và những bệnh lý liên quan

Thùy chẩm ở bộ não của con người là một trong những thành phần cấu tạo nên bộ não. Nó mang những đặc điểm giải phẫu và chức năng riêng biệt. Tổn thương thùy này sẽ ảnh hưởng không hề nhỏ đến các chức năng của cơ thể. Vậy thì thùy não này có cấu trúc giải phẫu và chức năng gì? Những bệnh lý nào liên quan đến thùy này? Hãy cùng Bác sĩ Nguyễn Văn Huấn đi tìm câu trả lời qua bài viết sau đây.

Thùy chẩm là gì?

Thùy chẩm hay occipital lobe là một trong bốn thùy chính của vỏ não trong não của động vật có vú. Occipital lobe là trung tâm xử lý thị giác của não động vật có vú, chứa hầu hết các vùng giải phẫu của vỏ não thị giác. Vỏ não thị giác chính là vùng Brodmann 17, thường được gọi là V1 (thị giác một).

Vùng V1 của con người nằm ở phía giữa của thùy chẩm trong khe cựa. Mức độ đầy đủ của V1 thường tiếp tục vào cực chẩm. V1 thường còn được gọi là vỏ não có vân vì nó có thể được xác định bởi một dải lớn của myelin. Các vùng điều khiển bằng thị giác bên ngoài V1 được gọi là vỏ não bên ngoài.

Xem thêm: Bạn biết gì về động kinh thùy thái dương?

Có nhiều vùng ngoại vi và những vùng này chuyên biệt cho các tác vụ thị giác khác nhau. Chẳng hạn như xử lý không gian thị giác, phân biệt màu sắc và cảm nhận chuyển động. Tên gọi này bắt nguồn từ xương chẩm bên trên, được đặt tên theo tiếng Latin. Tổn thương hai bên của thùy chẩm có thể dẫn đến mù vỏ não.

Cấu trúc giải phẫu của thùy chẩm

Hai thùy chẩm là những thùy nhỏ nhất trong bốn thùy ghép đôi trong não người. Nằm ở phần sau cùng của hộp sọ, các occipital lobe là một phần của não sau. Các thùy của não được đặt tên từ xương bên trên và xương chẩm đè lên các thùy.

Các thùy nằm trên lều tiểu não, một cấu trúc của màng cứng ngăn cách đại não với tiểu não. Chúng bị cô lập về cấu trúc trong các bán cầu đại não tương ứng bởi sự tách rời của khe nứt não. Ở rìa trước của occipital lobe là một số hồi chẩm, chúng được ngăn cách bởi rãnh chẩm bên.

Các thùy chẩm nằm ở phần sau của não trên. Chúng nằm sau thùy thái dương và thùy đỉnh và phía trên tiểu não. Ngăn cách với tiểu não bằng một màng gọi là lều não.

Bề mặt của occipital lobe là một loạt các nếp gấp, bao gồm các gờ được gọi là hồi. Và những chỗ lõm được gọi là các rãnh. Bởi vì không có cấu trúc trật tự đối với occipital lobe, các nhà khoa học sử dụng các rãnh và hồi để xác định khu vực của thùy.

Bản thân thùy chẩm có chứa các phần hoặc khu vực khác nhau, và mỗi khu vực này có một bộ chức năng khác nhau. Bao gồm:

• Các cơ quan giáp ranh bên.
• Ngôn ngữ.
• Vỏ não thị giác chính, được gọi là vùng Brodmann 17 hoặc V1.
• Vỏ não thứ cấp, được gọi là vùng Brodmann 18 và 19 hoặc V2, V3, V4, V5, bao quanh vỏ não thị giác sơ cấp.
• Luồng lưng.

Chức năng của thùy occipital lobe

Các nhà nghiên cứu từng nghĩ rằng thùy chẩm chỉ kiểm soát các chức năng thị giác. Nhưng trong những năm gần đây, họ phát hiện ra rằng một số phần của thùy này nhận đầu vào từ các vùng não khác.

Cụ thể, một vùng não được gọi là vùng lưng nhận được thông tin đầu vào từ các vùng não liên quan đến thị giác. Đi kèm với các vùng không liên quan đến xử lý thị giác. Điều này gợi ý rằng thùy occipital lobe có thể thực hiện các chức năng bổ sung. Hoặc các nhà nghiên cứu chưa xác định được tất cả các vùng của não liên quan đến xử lý thị giác.

Mặc dù chúng ta biết rằng thùy chẩm dành riêng cho thị giác, quá trình này rất phức tạp và bao gồm một số chức năng riêng biệt.

Chúng bao gồm:

• Lập bản đồ thế giới hình ảnh, giúp ích cho cả lý luận không gian và trí nhớ hình ảnh. Hầu hết thị giác liên quan đến một số loại trí nhớ, vì việc quét trường thị giác yêu cầu bạn nhớ lại điều mà bạn đã nhìn thấy chỉ một giây trước.
• Xác định thuộc tính màu của các mục trong trường trực quan.
• Đánh giá khoảng cách, kích thước và độ sâu.
• Nhận biết các kích thích thị giác, các khuôn mặt và đồ vật đặc biệt quen thuộc.
• Truyền thông tin thị giác đến các vùng não khác để các thùy não đó có thể mã hóa ký ức. Đồng thời gán ý nghĩa, tạo ra các phản ứng ngôn ngữ và vận động phù hợp.
• Liên tục phản hồi thông tin từ thế giới xung quanh.
• Nhận dữ liệu hình ảnh thô từ các cảm biến tri giác trong võng mạc của mắt.

Võ não thị giác sơ cấp

Vỏ não thị giác chính, được gọi là vùng Brodmann 17 hoặc V1, nhận thông tin từ võng mạc. Sau đó, nó diễn giải và truyền thông tin liên quan đến không gian, vị trí, chuyển động và màu sắc của các đối tượng trong trường trực quan. Nó thực hiện điều này thông qua hai con đường khác nhau được gọi là luồng: luồng bụng và luồng lưng.

Xem thêm: Cơn động kinh toàn thể và những điều bạn nên biết

Võ não thị giác thứ cấp

Vỏ não thị giác phụ – được gọi là vùng Brodmann 18 và 19 hoặc V2, V3, V4, V5. Nó nhận thông tin từ vỏ não thị giác sơ cấp. Vỏ não thứ cấp xử lý nhiều loại thông tin thị giác giống nhau.

Luồng bụng

Luồng bụng là một con đường mà vỏ não thị giác chính sử dụng để gửi thông tin. Nó đưa thông tin đến thùy thái dương, nơi giải thích thông tin và giúp não cung cấp ý nghĩa cho các đối tượng trong tầm nhìn. Điều này giúp nhận dạng đối tượng và mang lại nhận thức có ý thức về những gì một người đang nhìn thấy.

Xem thêm: U não: Liệu có thật sự là căn bệnh nan y?

Luồng lưng

Luồng lưng là con đường khác mà vỏ não thị giác chính sử dụng để gửi thông tin. Nó chia sẻ thông tin về vị trí của một đối tượng và mang nó đến thùy đỉnh. Thu nhận thông tin khác về không gian và hình dạng của các đối tượng trong trường nhìn.

Các phần đóng góp khác

Khoa học hiện đại đã tiết lộ nhiều về cách thức mà thùy chẩm tiết lộ thế giới thị giác. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu vẫn đang tìm hiểu những thông tin mới về thùy occipital lobe và cách thức hoạt động chính xác của nó.

Không có phần nào của não thực sự độc lập, và phần này bao gồm cả occipital lobe. Ví dụ, thùy occipital lobe lấy thông tin từ võng mạc trong mắt và chuyển nó vào thế giới thị giác. Như vậy, nó phụ thuộc rất nhiều vào chính đôi mắt.

Bản thân đôi mắt cũng có các cơ cần kiểm soát. Vỏ vận động trong não chịu trách nhiệm cho những chuyển động này, do đó cũng đóng một vai trò trong tầm nhìn.

Thùy thái dương và thùy chẩm cũng có những tương tác quan trọng. Thùy thái dương mang lại ý nghĩa cho thông tin thị giác được giải thích từ thùy occipital lobe. Nó cũng lưu trữ thông tin, ở một mức độ, dưới dạng ký ức. Trong một số trường hợp, các phần khác của não cũng có thể bù đắp cho bất kỳ tổn thương nào ảnh hưởng đến thùy này.

Thùy chẩm tương tác như thế nào với các vùng khác của cơ thể?

Không có phần nào của não là một cơ quan độc lập có thể hoạt động mà không cần thông tin từ các phần khác của cơ thể. Thùy chẩm cũng không ngoại lệ. Mặc dù vai trò chính của nó là kiểm soát thị lực, nhưng tổn thương các vùng não khác và các bộ phận cơ thể có thể ức chế thị lực.

Hơn nữa, một số bằng chứng cho thấy rằng, khi thùy occipital lobe bị tổn thương, các vùng não lân cận có thể bù đắp một số chức năng của nó. Thùy chẩm phụ thuộc nhiều vào:

• Đôi mắt, đặc biệt là võng mạc, tiếp nhận và xử lý thông tin thị giác, sau đó được xử lý thêm bởi thùy chẩm.
• Thùy trán, nơi chứa vỏ não vận động của não. Nếu không có kỹ năng vận động, mắt không thể di chuyển hoặc tiếp nhận thông tin từ các vùng xung quanh.
• Thùy thái dương, giúp gán ý nghĩa cho thông tin thị giác, ngoài việc mã hóa nó thành ký ức.

Những trạng thái y khoa liên quan đến thùy occipital lobe

Rối loạn chức năng ở occipital lobe có thể dẫn đến một hoặc nhiều rối loạn chức năng trong não, thị lực hoặc chức năng hàng ngày. Nó có thể gây ra hoặc góp phần vào bất kỳ điều kiện nào sau đây.

Mù lòa

Bởi vì thùy chẩm liên quan đến thị lực, một kết quả có thể xảy ra của tổn thương ở khu vực này là mù toàn bộ hoặc một phần. Tuy nhiên, việc mất thị lực không phải lúc nào cũng đơn giả. Và thay vào đó, người đó có thể mất một hoặc nhiều chức năng cụ thể của thị lực.

Hội chứng Anton

Hội chứng Anton là một dạng mù hiếm gặp xảy ra mà người bệnh không hề hay biết. Họ có thể phủ nhận tầm nhìn của họ mất thị lực. Ngay cả khi chuyên gia chăm sóc sức khỏe đưa ra bằng chứng cho thấy họ bị mất thị lực.

Hội chứng Riddoch

Hội chứng Riddoch là một tình trạng hiếm gặp, trong đó một người chỉ có thể nhìn thấy các vật chuyển động. Các đối tượng tĩnh không xuất hiện trong tầm nhìn của chúng. Người đó cũng không thể nhận thức được hình dạng hoặc màu sắc.

Động kinh

Trong một số trường hợp, bệnh động kinh có liên kết với occipital lobe. Một người dễ bị co giật kiểu chẩm hoặc co giật do nhạy cảm với ánh sáng. Khi ấy, ánh sáng nhấp nháy hoặc hình ảnh có nhiều màu sắc có thể gây ra những cơn co giật này.

Các dạng rối loạn chức năng khác

Loại rối loạn chức năng ảnh hưởng đến cơ thể có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí rối loạn chức năng hoặc tổn thương xảy ra ở thùy occipital lobe. Một số ví dụ có thể bao gồm:

• Khó nhận biết các đồ vật hàng ngày
• Việc hiểu màu sắc, hình dạng hoặc kích thước cơ bản trở nên khó khăn.
• Việc nhận ra khuôn mặt quen thuộc gặp trở ngại.
• Khó giữ thăng bằng, di chuyển hoặc đứng.
• Ảo giác thị giác, chẳng hạn như chớp sáng.
• Thay đổi trong nhận thức sâu sắc.
• Khó phát hiện các đối tượng chuyển động.
• Khó đọc hoặc viết do khó nhận dạng từ.

Thùy chẩm là một trong bốn thùy chính trong não động vật có vú. Đây là thùy chủ yếu chịu trách nhiệm giải thích thế giới thị giác xung quanh cơ thể. Chẳng hạn như hình dạng, màu sắc và vị trí của một vật thể. Sau đó, nó chuyển tiếp thông tin này đến các phần khác của não. Những nơi cung cấp cho thông tin hình ảnh này ý nghĩa của nó. Rối loạn chức năng ở thùy occipital lobe có thể gây ra một số rối loạn chức năng của cơ thể. Chẳng hạn như nhìn không đều, khó đứng và mù. Một số tình trạng, chẳng hạn như chứng động kinh, cũng có thể có liên quan đến rối loạn chức năng ở occipital lobe.

Trên đây là toàn bộ thông tin về thùy chẩm. Mong bài viết của Bác sĩ Nguyễn Văn Huấn có thể đem đến những kiến thức bổ ích cho bạn!