Khớp gối và kiến thức căn bản

Đầu gối là một trong những khớp lớn và phức tạp nhất trên cơ thể. Đầu gối nối xương đùi với xương ống chân (xương chày). Ở cẳng chân có 2 xương, đó là xương mác với xương chày. Xương đùi, xương chày và xương mác khi kết hợp với xương bánh chè tạo nên khớp gối. Bài viết hôm nay sẽ nói về cấu trúc, vai trò, sơ lược những triệu chứng và tình trạng bệnh lý liên quan đến bộ phận này.

Cấu tạo và vị trí của khớp gối

Như đã biết, khớp gối là một cấu trúc quan trọng. Ngoài việc giúp cẳng chân cử động, nó còn tham gia vào quá trình chịu lực nói chung. Điều này giúp con người có thể đứng thẳng.

Hình trên đã mô tả góc nhìn từ các phía của khớp gối

Nó bao gồm 4 xương, ở trên là xương chày.

Dưới là xương mác và xương chày (chủ yếu là xương chày).

Phía trước là xương bánh chè.

Nhìn từ các mặt, ta có thể thấy các xương sẽ tiếp xúc với nhau bởi 1 lớp mô màu trắng. Đó gọi là sụn khớp.

Nhìn từ phía ngoài, khớp sẽ được bao bọc bởi nhiều dây chẳng và cơ, gọi chung là bao khớp. Để giảm sự ma sát giữa các mặt khớp khi vận động, cơ thể sẽ tự bôi trơn bằng một chất nhờn gọi là dịch khớp (hoạt dịch).

Hệ thống dây chằng và gân của khớp gối cũng rất phức tạp

Gân kết nối xương đầu gối với cơ chân vận động khớp gối. Các dây chằng tham gia vào xương đầu gối và tạo sự ổn định cho đầu gối.

• Dây chằng chéo trước ngăn không cho xương đùi trượt ra sau trên xương chày (hoặc xương chày trượt ra trước trên xương đùi).
• Dây chằng chéo sau ngăn không cho xương đùi trượt ra trước trên xương chày (hoặc xương chày trượt ra sau trên xương đùi).
• Các dây chằng chéo giữa và dây chằng bên ngăn không cho xương đùi trượt từ bên này sang bên kia.

Hai miếng sụn hình chữ C được gọi là sụn chêm giữa và sụn bên hoạt động như bộ phận giảm xóc giữa xương đùi và xương chày.

Chức năng của khớp gối

Cử động sơ cấp

Chuyển động chính của đầu gối là gập – duỗi. Để thực hiện việc này, đầu gối hoạt động như một khớp bản lề, nhờ đó các bề mặt khớp của xương đùi lăn và lướt trên bề mặt xương chày. Trong quá trình gập – duỗi, xương chày và xương bánh chè hoạt động như xung quanh xương đùi. Nhóm cơ đùi trước được tạo thành từ 4 cơ riêng lẻ khác nhau. Chúng liên kết với nhau tạo thành một gân duy nhất gắn vào mặt trước của xương chày. Sự co cơ của 4 cơ này kéo xương bánh chè lên trên và mở rộng đầu gối.

Khả năng vận động

Phạm vi chuyển động duỗi ở khớp là 0° (đùi và cẳng chân thẳng hàng). Nhóm cơ phía sau tạo thành gân kheo. Chúng nằm ở mặt sau của đùi và chức năng của chúng là gập đầu gối cũng như tạo sự ổn định ở hai khớp. Phạm vi chuyển động gập ở khớp là 140°.

Cử động thứ cấp

Là sự xoay trong – ngoài của xương chày liên quan đến xương đùi. Nhưng 2 động tác này chỉ có thể thực hiện được khi đã gập gối.

Ngoài ra, khớp gối còn là vị trí tham gia chịu lực của cơ thể khi đứng thẳng. Ở những bệnh nhân có vấn đề về cột sống thắt lưng, không thể khom lưng được thì khớp gối là vị trí chịu lực duy nhất còn lại khi bưng bê vật nặng.

Thoát hoái cột sống thắt lưng là một trong những bệnh lý khá thường gặp. Tìm hiểu rõ hơn trong bài viết Thoái hóa cột sống thắt lưng và những điều bạn cần biết.

Những triệu chứng và bệnh lý liên quan khớp gối

Hội chứng xương bánh chè (Patellofemoral syndrome)

Kích thích sụn ở mặt dưới của xương bánh chè, gây ra triệu chứng đau đầu gối. Đây là một rối loạn thường gặp ở những người trẻ vận động nhiều, đặc biệt là phần chân, đầu gối. Cụ thể là các động tác nhảy, chạy…

Hội chứng này có thể tự khỏi khi nghỉ ngơi làm tập luyện nhẹ nhàng hơn một chút. Tuy nhiên, ở các vận động viên chuyên nghiệp thì việc bắt buộc phải tập luyện khiến hội chứng này có thể trở thành mạn tính, và rất khó hết do tổn thương đã trở nên nghiêm trọng, thoái hoá.

Viêm xương – khớp gối

Đây là dạng viêm khớp thường gặp nhất ở gối. Nguyên nhân chủ yếu của vấn đề này là do tổn thương xuất hiện ở đây. Nó có thể do nhiễm trùng, chấn thương, thậm chí là do béo phì (tổn thương do chịu lực đè nén từ bên trên). Tuy vậy, viêm xương khớp gối hoàn toàn có thể không có nguyên nhân nào. Người ta gọi đây là viêm khớp di truyền, hay nguyên nhân viêm khớp là do gen.

Nguy cơ

Gối là vị trí thường gặp nhất của bệnh lý viêm khớp. Nguy cơ viêm khớp ở đây tăng cao, đặc biệt là ở đối tượng trên 45 tuổi. Có vẻ như nữ giới dễ bị viêm khớp hơn nam.

Triệu chứng của nó có thể là:

• Đau.
• Sưng gối.
• Ấm ở gối.
• Cứng gối, đặc biệt là vào buổi sáng hoặc sau giữ một tư thế lâu.
• Vận động ở gối bị giới hạn, khó thực hiện một số động tác khó ở đây.
• Nghe âm thanh lách tách ở gối khi vận động.

Chẩn đoán viêm khớp gối

Thường chỉ cần động tác hỏi và khám bệnh của bác sĩ. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể đề nghị chụp X quang gối, thậm chí là MRI.

Điều trị thường cần phối hợp nhiều phương pháp:

• Thuốc.
• Vận động (làm căng khớp gối).
• Chích dịch khớp nhân tạo.
• Dùng các dụng cụ hỗ trợ gối.
• Đôi khi phẫu thuật là cần thiết.

Tràn dịch khớp gối

Đây không phải là một bệnh, nó nói về một tình trạng đang diễn ra bên trong khớp: Có quá nhiều dịch ở đây. Thông thường, nguyên nhân là do viêm khớp gối gây ra. Viêm do nhiễm trùng hoặc chấn thương hay bất kỳ nguyên nhân nào cũng có thể gây tràn dịch. Việc điều trị sẽ tuỳ thuộc vào nguyên nhân viêm.

Rách sụn khớp

Tổn thương ở mặt sụn của khớp. Thường do các chấn thương mạnh từ bên ngoài gây ra. Rách sụn quá nhiều sẽ làm khớp bị cứng.

Tổn thương dây chằng khớp gối

Quanh khớp gối có rất nhiều dây chằng. Việc tổn thương dây chằng dễ dàng xảy ra, đặc biệt là sau các chấn thương mạnh. Thông thường, điều trị chủ yếu sẽ là nghỉ ngơi và tập vật lý trị liệu. Phẫu thuật sẽ được cân nhắc trong một số trường hợp nặng, phức tạp.

Nang Baker

Đây là danh từ mô tả một túi dịch khớp bị phình ra. Nang này xuất hiện do tình trạng tràn dịch khớp kéo dài dai dẳng.

Viêm khớp dạng thấp

Bệnh lý này là một bệnh miễn dịch, có thể ảnh hưởng bất kỳ khớp nào của cơ thể. Gọi là miễn dịch do nguyên nhân gây bệnh là do các tế bào miễn dịch của cơ thể gây ra. Ngoài ảnh hưởng các khớp, viêm khớp dạng thấp còn có thể tổn thương tim, phổi, thận. Nếu không điều trị viêm khớp dạng thấp, khớp sẽ bị tổn thương vĩnh viễn.

Gút

Bệnh lý do tình trạng dư thừa urid acid, một sản phẩm chuyển hoá từ đạm mà chúng ta ăn vào. Tích tụ lượng lớn chất này sẽ làm tổn thương, biến dạng khớp.

Viêm khớp nhiễm trùng

Đây là một tình trạng bệnh lý nặng nề. Nguyên nhân có thể do vi trùng, virus hoặc nấm. Cơ chế gây bệnh chủ yếu do các gãy xương cũ gần khớp hoặc do sử dụng kim chích giảm đau nội khớp. Bệnh lý này nếu không điều trị có thể gây hoại tử khớp, thậm chí tử vong.

Những xét nghiệm và thủ thuật thường gặp liên quan đến khớp gối

• X quang khớp gối: Đây là xét nghiệm chủ yếu và thường gặp nhất. Nó mang lại rất nhiều thông tin về hệ xương, đôi khi là gân.
• MRI: Là chẩn đoán hình ảnh rất mạnh mẽ. Nó giúp phát hiện và chẩn đoán các bệnh lý về sụn, gân, cơ chính xác.
• Chọc dịch khớp gối: Sử dụng kim đưa vào khớp gối và rút dịch ra xét nghiệm đôi khi cũng cần thiết, đặc biệt là khi có viêm khớp nhiễm trùng.

Khớp gối là một cấu trúc quan trọng của cơ thể. Nó giúp cơ thể người có thể đứng thẳng cũng như gập, duỗi cẳng chân. Cấu trúc của khớp gối phức tạp, do đó khi chấn thương khớp gối ngoài gãy xương có thể gặp nhiều loại tổn thương khác. Có nhiều bệnh lý liên quan đến khớp gối, thường được nhắc đến nhất là viêm khớp gối, gút… X quang là xét nghiệm hình ảnh học thường được dùng nhất khi chẩn đoán các bệnh lý khớp gối.