Tìm hiểu về các xét nghiệm dị ứng phổ biến hiện nay

Từ lâu, dị ứng là một tình trạng sức khỏe phổ biến. Bệnh lý này có thể gây ảnh hưởng đến cuộc sống bệnh nhân. Bất kỳ ai cũng có thể bị dị ứng với nhiều mức độ khác nhau. Xét nghiệm dị ứng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh. Bài viết dưới đây của Bác sĩ Đỗ Phạm Nguyệt Thanh sẽ cung cấp cho bạn thông tin về các xét nghiệm dị ứng phổ biến. Bạn đọc cùng theo dõi nhé!

Tổng quan về bệnh dị ứng?

Dị ứng và dị nguyên là gì?

Dị ứng là phản ứng của cơ thể với một thứ gì đó bình thường vô hại như phấn hoa, bụi, lông động vật hoặc thực phẩm,… Các triệu chứng có thể nhẹ, nhưng đối với một số người, chúng có thể rất nghiêm trọng.¹

Dị nguyên là một chất có thể gây ra phản ứng dị ứng. Ở một số người, hệ thống miễn dịch nhận ra dị nguyên là ngoại lai hoặc nguy hiểm. Kết quả là hệ thống miễn dịch phản ứng bằng cách tạo ra một loại kháng thể gọi là IgE để bảo vệ chống lại dị nguyên. Phản ứng này dẫn đến các triệu chứng dị ứng.²

Các loại chất gây dị ứng thường gặp³

Chất gây dị ứng qua đường hô hấp:

• Dị ứng mùa hè thường do phấn hoa từ cỏ và cỏ dại gây ra.
• Nấm mốc và mạt bụi là những tác nhân gây dị ứng lớn nhất vào mùa thu.

Chất gây dị ứng trong thực phẩm:

• Sữa có thể gây thở khò khè, nôn mửa và nổi mề đay ngay lập tức.
• Nếu một ly sữa hoặc một lát bánh pizza gây sưng môi, nổi mề đay hoặc các triệu chứng khác, bạn có thể bị dị ứng với casein, một loại protein trong sữa. Một loại protein sữa khác có liên quan đến dị ứng là whey. Một số người bị dị ứng với cả casein và whey.
• Dị ứng trứng phổ biến ở trẻ em hơn người lớn. Các phản ứng từ nhẹ đến nặng.

Chất gây dị ứng khi tiếp xúc với da:

• Cây thường xuân độc, cây sồi độc và cây sơn độc là những loại cây có chứa nhựa dầu, gây khó chịu gọi là urushiol. Urushiol gây ra phản ứng dị ứng khi tiếp xúc với da. Từ đó dẫn đến phát ban ngứa, có thể xuất hiện trong vài giờ sau khi tiếp xúc hoặc đến vài ngày sau đó.
• Vết đốt của ong, ong bắp cày hoặc kiến ​​lửa là những vết đốt của côn trùng thường gây dị ứng nhất.
• Một số sản phẩm làm đẹp có thể gây kích ứng da hoặc phản ứng dị ứng. Một số thành phần trong mỹ phẩm có thể hoạt động như chất gây dị ứng, chất kích hoạt phản ứng dị ứng. Chẳng hạn như nước hoa và chất bảo quản.

Xét nghiệm dị ứng là gì? Tầm quan trọng của xét nghiệm dị ứng

Xét nghiệm dị ứng được sử dụng để xác định xem các triệu chứng của bệnh nhân có phải do kháng thể IgE đặc hiệu với chất gây dị ứng hay không.⁴

Xét nghiệm dị ứng rất quan trọng trong việc kiểm soát dị ứng. Vì phương pháp này cho biết bạn bị dị ứng với chất gì. Hoặc nói cách khác là xét nghiệm tìm nguyên nhân dị ứng. Chẳng hạn như xét nghiệm dị ứng thuốc hay xét nghiệm dị ứng thức ăn. Từ đó sẽ giúp bác sĩ tư vấn những cách tốt nhất phòng tránh chất gây dị ứng này.⁵

Xét nghiệm tìm nguyên nhân dị ứng là cần thiết. Lý do là vì nhiều triệu chứng cũng có thể do các yếu tố khác như nhiễm vi-rút và các chất kích thích gây ra.⁴

Phương pháp xét nghiệm miễn dịch dị ứng thuốc là chính xác để đánh giá mức độ nhạy cảm của immunoglobulin E với các phân tử aeroallergen.⁶

Các phương pháp xét nghiệm dị ứng

Xét nghiệm Panel dị ứng (dị nguyên gây dị ứng)⁷

Xét nghiệm Panel đo một chất gọi là immunoglobulin E (IgE) trong máu của bạn. IgE là một loại kháng thể mà cơ thể bạn tạo ra. Nếu bạn bị dị ứng, bạn có thể có nhiều IgE trong máu hơn bình thường.

• Xét nghiệm IgE tổng thể: đo tổng lượng kháng thể IgE trong máu của bạn.
• Xét nghiệm IgE cụ thể: đo lường lượng IgE mà cơ thể bạn tạo ra để phản ứng với một chất gây dị ứng. Xét nghiệm này được thực hiện cho từng chất gây dị ứng có thể gây dị ứng cho bạn.

Chuyên gia chăm sóc sức khỏe sẽ lấy mẫu máu từ tĩnh mạch trên cánh tay của bạn bằng một cây kim nhỏ. Sau khi kim được đưa vào, một lượng nhỏ máu sẽ được thu thập vào ống nghiệm hoặc lọ. Bạn có thể cảm thấy hơi châm chích khi kim đi vào hoặc đi ra. Quá trình này thường mất ít hơn năm phút.

Có rất ít rủi ro khi xét nghiệm Panel. Bạn có thể bị đau nhẹ hoặc bầm tím tại nơi kim tiêm được đưa vào. Hầu hết các triệu chứng sẽ biến mất nhanh chóng.

Tổng kết quả xét nghiệm IgE cao có nghĩa là bạn có thể mắc một số loại dị ứng. Nhưng kết quả của xét nghiệm IgE tổng thể không cho thấy bạn bị dị ứng với chất gì hoặc mức độ nghiêm trọng của tình trạng dị ứng của bạn. Kết quả xét nghiệm IgE cụ thể cao có nghĩa là bạn có thể bị dị ứng với chất gây dị ứng đã được xét nghiệm.

Các xét nghiệm Panel về dị ứng có thể không phải lúc nào cũng chính xác. Đôi khi kết quả có thể là dương tính giả. Điều này có thể xảy ra nếu cơ thể bạn đang có một phản ứng nhẹ với các chất trong một số loại thực phẩm mà bạn có thể đã ăn trước khi xét nghiệm. Mặt khác, kết quả âm tính giả hiếm khi xảy ra.

Test lẩy da (Prick test)⁸

Test lẩy da hoạt động dựa trên nguyên tắc kích hoạt kháng thể IgE trên tế bào mast của da. Chất gây dị ứng ở dạng giọt lỏng được đặt trên bề mặt da, cách nhau ít nhất 2cm trên cơ gấp của cẳng tay. Một cây kim hoặc lưỡi cắt vô trùng được đưa vào da qua giọt nhỏ. Sau đó, kim sẽ đẩy chất gây dị ứng vào lớp hạ bì.

Khu vực thử nghiệm được kiểm tra sau 15 đến 20 phút để đánh giá phản ứng của da. Sự xuất hiện của váng sữa có đường kính từ 3mm trở lên được coi là dấu hiệu của phản ứng dương tính.

Test lẩy da cần thận trọng và chống chỉ định đối với:

• Bệnh nhân đang điều trị bằng thuốc kháng Histamine dạng uống và thuốc chống trầm cảm cần hoãn điều trị trước khi xét nghiệm (3 ngày đối với thuốc kháng histamine thế hệ 1 và 10 ngày đối với thuốc kháng histamine thế hệ 2) để tránh làm giảm whey.
• Nên ngừng bôi steroid tại vị trí xét nghiệm từ 2 đến 3 tuần trước khi xét nghiệm. Mục đích là nhằm tránh việc làm giảm kết quả. Tuy nhiên, có thể tiếp tục dùng steroid dạng uống hoặc dạng hít. Vì việc sử dụng các chất này không ảnh hưởng đến kết quả.
• Test lẩy da được chống chỉ định ở những bệnh nhân bị sốc phản vệ từ 4 đến 6 tuần trước khi xét nghiệm.
• Test lẩy da ở người cao tuổi có thể không chính xác vì độ phản ứng của da giảm dần theo tuổi tác. Thay vào đó, xét nghiệm IgE huyết thanh có thể được xem xét.
• Tốt nhất nên hoãn test lẩy da cho trẻ em dưới 2 tuổi và phụ nữ có thai.

Lưu ý, có một khả năng nhỏ xảy ra sốc phản vệ trong quá trình thử nghiệm. Do đó, xét nghiệm nên được thực hiện khi có mặt của chuyên gia y tế và có các phương tiện hồi sức cấp cứu.

Nếu bệnh nhân vô tình uống thuốc kháng Histamine trước khi xét nghiệm, điều này sẽ làm giảm phản ứng.

Test áp bì (Patch test)⁸

Test áp bì là xét nghiệm tiêu chuẩn vàng được sử dụng để phát hiện phản ứng loại IV (quá mẫn muộn).

Chất gây dị ứng được đặt trong các khoang nhỏ bằng nhôm hoặc polyetylen có đường kính 8mm và sâu 0,55mm. Chúng được dính chặt vào da ở lưng. Sau đó sẽ được gỡ bỏ sau 48 giờ và lần đọc đầu tiên được ghi lại. Lần đọc thứ hai được thực hiện sau 96 giờ. Lần đọc thứ ba vào ngày thứ 7 có thể cần thiết đối với một số chất gây dị ứng. Chẳng hạn như kim loại, cần tiếp xúc lâu hơn trên da trước khi có thể thực hiện đánh giá.

Kết quả được giải thích dựa trên mức độ viêm theo tiêu chí của Nhóm Nghiên cứu Viêm da Tiếp xúc Quốc tế (ICDRG).

Test áp bì được báo cáo dựa trên sự hiện diện hoặc không có ban đỏ, thâm nhiễm, sẩn hoặc mụn nước. Các phản ứng được ghi nhận là ‘+’ (phản ứng dương tính yếu), ‘++’ (phản ứng dương tính mạnh) và ‘+++’ (phản ứng cực kỳ tích cực).

Test áp bì cần thận trọng và chống chỉ định đối với:

• Bệnh nhân đang chảy mồ hôi. Điều này sẽ gây thấm ướt miếng dán làm cho miếng dán bị bong ra. Từ đó, dẫn đến việc xét nghiệm không thành công.
• Những bệnh nhân đang điều trị với liều lượng cao steroid uống hàng ngày (> 10mg), tiêm steroid, cyclosporin (> 2 mg/kg) hoặc đèn chiếu, hoặc những người gần đây tiếp xúc với ánh nắng mặt trời quá nhiều (trong vòng 1 tuần) nên hoãn thử nghiệm miếng dán vì nó có thể ảnh hưởng đến kết quả thử nghiệm.
• Test áp bì nên được hoãn lại ở phụ nữ có thai. Những thay đổi miễn dịch của thai kỳ có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm.

Lưu ý:

• Bệnh nhân có thể gặp các tác dụng phụ. Ví dụ như ban đỏ, ngứa, hoặc tăng hoặc giảm sắc tố tại vị trí thử nghiệm. Đôi khi, mụn nước có thể xuất hiện và bệnh chàm có thể bùng phát. Bất kỳ sự đổi màu da nào xảy ra tại vị trí xét nghiệm sẽ hồi phục theo thời gian.
• Phản ứng dương tính có thể lây lan từ một vị trí thử nghiệm, gây ra kết quả dương tính giả ở các vị trí lân cận.

Test trong da hay test nội bì (Intradermal skin test)⁹

Mỗi dị nguyên sẽ được tiêm vào da, tương tự như khi tiến hành xét nghiệm lao tố. Nồng độ của chất gây dị ứng cao hơn nhiều ở mức 1 đến 500 đến 1 đến 1000. Kết quả dương tính là wheal tối thiểu 5mm, hoặc bất kỳ phản ứng nào lớn hơn so với đối chứng âm tính.

Test huyết thanh để tìm kháng thể IgE⁹

Trong test huyết thanh để tìm kháng thể IgE, bác sĩ lâm sàng phải chỉ định từng loại kháng thể cụ thể sẽ được thử nghiệm và sẽ được tiến hành với các chất gây dị ứng tương tự khác trong bảng. Các mẫu được phân tích qua ELISA. Trong ELISA, kháng nguyên được đặt trên đĩa, sau đó mẫu huyết thanh được thêm vào, và bất kỳ IgE nào sẽ liên kết với chất gây dị ứng. Sau đó, mẫu được rửa bằng chất nền enzym và các máy cụ thể sẽ phân tích kết quả.

Tryptase của tế bào mast là một trong những enzym do tế bào mast giải phóng khi chúng phân hủy để phản ứng với chất gây dị ứng. Chúng đạt đỉnh vào lúc 3 giờ và cần được thu thập nhiều lần để đảm bảo bắt được đỉnh hoặc độ nghiêng.

Test thử thách thuốc (Challenge test)¹⁰

Challenge test là xét nghiệm để chẩn đoán dị ứng. Nó thường bao gồm thử thách thức ăn, thử thách thuốc, thử thách hít thở và thử thách thể chất (nóng, lạnh, tập thể dục).

Thử thách bằng miệng

Các bác sĩ sẽ sử dụng thử nghiệm thực phẩm để xác định xem bệnh nhân có bị dị ứng với một loại thực phẩm cụ thể hay không khi nghi ngờ rằng kết quả xét nghiệm da hoặc máu không chính xác, hoặc khi bệnh nhân có thể đã phát triển nhanh hơn dị ứng thực phẩm của mình.

Bệnh nhân sẽ ăn lượng thức ăn ngày càng nhiều dưới sự giám sát y tế chặt chẽ. Tuy nhiên, đôi khi sẽ bị ảnh hưởng đáng kể bởi tâm lý. Điều này sẽ làm sai lệch kết quả của thử thách. Do đó, thực phẩm thường được giấu trong một phương tiện như nước sốt táo và được đưa cho bệnh nhân theo cách mù đơn (đối tượng bị mù trong điều kiện thử nghiệm) hoặc bị mù đôi (cả người quan sát và đối tượng bị mù), xen kẽ với phương tiện thông thường.

Thử thách thuốc

Xét nghiệm da chỉ có thể được sử dụng để chẩn đoán dị ứng với một số loại thuốc như penicillin và insulin. Trong đó lượng thuốc ngày càng tăng được dùng bằng đường uống, tiêm dưới da hoặc tiêm tĩnh mạch.

Thử thách hít đất

Các loại thuốc như methacholine hoặc histamine có thể gây thu hẹp đường thở ở bệnh nhân hen và được sử dụng trong thử thách hít thở để chẩn đoán hen suyễn. Các tác nhân gây hen suyễn cụ thể khác như aspirin và chất gây dị ứng cũng có thể được sử dụng.

Một số rủi ro có thể có khi xét nghiệm dị ứng

Việc xét nghiệm dị ứng không gây đau đớn. Tác dụng phụ thường gặp nhất là da đỏ, ngứa tại các vị trí xét nghiệm. Trong một số trường hợp rất hiếm, xét nghiệm dị ứng da có thể gây ra sốc phản vệ. Nếu bạn test áp bì và cảm thấy ngứa hoặc đau dữ dội dưới miếng dán sau khi về nhà, hãy gỡ bỏ miếng dán và gọi cho nhân viên y tế.¹¹

Khi xét nghiệm dị ứng cần lưu ý những gì?

Bạn có thể cần phải ngừng dùng một số loại thuốc trước khi xét nghiệm. Chúng bao gồm thuốc kháng histamine và thuốc chống trầm cảm. Bác sĩ sẽ cho bạn biết những loại thuốc nào cần tránh trước khi xét nghiệm và tránh trong bao lâu.¹¹

Với trẻ em, bé có thể được bôi kem làm tê lên da trước khi xét nghiệm.¹¹

Xét nghiệm dị ứng có an toàn cho trẻ nhỏ không?

Xét nghiệm dị ứng là rất quan trọng để đảm bảo an toàn cho trẻ. Bạn có thể xét nghiệm cho bé ở mọi lứa tuổi. Tuy nhiên, xét nghiệm da thường không được thực hiện ở bé dưới 6 tháng tuổi.¹²

Một số xét nghiệm dị ứng thường gặp ở trẻ em: test lẩy da, test nội bì. Một xét nghiệm cho bé rất phổ biến đó là xét nghiệm dị ứng đạm sữa bò. Dị ứng này được chẩn đoán bằng các test lẩy da hay xét nghiệm Rast.¹³

Có một số lưu ý:¹⁴

• Cần nói cho bé biết lý do tại sao cần xét nghiệm dị ứng và quá trình xét nghiệm. Giải thích cho bé rằng có thể sẽ không thoải mái hoặc cảm thấy ngứa trong khi làm xét nghiệm. Đồng thời bé sẽ nhận được thuốc nếu như bị ngứa sau xét nghiệm.
• Cũng giống ở xét nghiệm dị ứng ở người lớn. Cần phải nói với bác sĩ về các loại thuốc mà bé đang dùng. Vì một số loại thuốc có thể khiến xét nghiệm dị ứng cho bé không chính xác. Bé có thể phải ngừng dùng một số loại thuốc vài ngày, vài tuần hoặc vài tháng trước khi xét nghiệm dị ứng. Ví dụ như thuốc kháng histamine, steroid tại chỗ.

Xét nghiệm dị ứng ở đâu? Xét nghiệm dị ứng bao nhiêu tiền?

Dị ứng là bệnh lý khá phổ biến. Vì thế, trên cả nước có rất nhiều cơ sở y tế có dịch vụ xét nghiệm dị ứng để phụ vụ nhu cầu của cộng đồng. Tuy nhiên, điều này lại đặt ra những câu hỏi như nên làm xét nghiệm này ở đâu? Xét nghiệm cơ sở nào sẽ cho kết quả chính xác nhất? Bảng giá xét nghiệm dị ứng là bao nhiêu?

Hiểu được những bâng khuâng đó, trong bài viết Làm xét nghiệm dị ứng ở đâu và bảng giá xét nghiệm dị ứng bao nhiêu tiền?, YouMed đã nêu những tiêu chí giúp bạn đọc đánh giá sự uy tín của cơ sở xét nghiệm. Đồng thời, bài viết cũng liệt kê một số cơ sở có thực hiện xét nghiệm này kèm theo bảng giá để bạn đọc dễ tham khảo.

Qua bài viết trên, hy vọng bạn đọc đã có thêm nhiều thông tin hữu ích về xét nghiệm dị ứng. Việc xét nghiệm dị ứng sớm sẽ giúp việc điều trị hiệu quả hơn. Khi thực hiện, độc giả và gia đình nên chọn những cơ sở xét nghiệm uy tín nhé!