Xét nghiệm ký sinh trùng là gì? Những điều cần lưu ý khi xét nghiệm

Nhiễm ký sinh trùng là bệnh lý thường gặp ở những quốc gia nhiệt đới. Khi ký sinh trùng xâm nhập vào cơ thể con người có thể gây ảnh hưởng đến nhiều cơ quan. Vì thế, xét nghiệm ký sinh trùng là việc vô cùng cần thiết. Vậy, xét nghiệm ký sinh trùng là gì? Có những phương pháp xét nghiệm nào? Cần lưu ý điều gì khi xét nghiệm? Bài viết của Bác sĩ Đỗ Phạm Nguyệt Thanh sẽ giải đáp những vấn đề trên.

Nhiễm ký sinh trùng là gì? Xét nghiệm ký sinh trùng là gì?

Ký sinh trùng là những loài sinh vật sống ký sinh trên sinh vật khác hoặc vật chủ để tồn tại. Hoặc nói cách khác, chúng sống trên cơ thể vật chủ, “tranh giành” thức ăn hay “ăn” trực tiếp cơ thể mà chúng ký sinh. Ký sinh trùng làm ảnh hưởng đến sức khoẻ, chức năng sống của ký chủ.

Xét nghiệm tìm ký sinh trùng là phương pháp nhằm phát hiện sự có mặt của sinh vật này trong cơ thể vật chủ. Mục đích để chẩn đoán chính xác bệnh, loại bỏ ký sinh trùng và điều trị hợp lý.

Hiện nay, có nhiều phương pháp xét nghiệm ký sinh trùng khác nhau. Ví dụ: xét nghiệm máu, xét nghiệm phân, xét nghiệm mẫu da, tóc, móng,…

Vì sao cần làm xét nghiệm ký sinh trùng?

Các bệnh nhiễm ký sinh trùng hầu hết không có triệu chứng đặc hiệu và các dấu hiệu cơ thể không rõ ràng, thường phát triển thành mãn tính. Ngoại trừ bệnh sử và khám sức khỏe, chẩn đoán nhiễm ký sinh trùng chủ yếu dựa vào các xét nghiệm cận lâm sàng.¹

Kết quả xét nghiệm cận lâm sàng giúp chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời các bệnh do ký sinh trùng gây nên. Nó giúp loại bỏ kịp thời ký sinh trùng trong cơ thể để tránh những chuyển biến nặng nề của bệnh. Đồng thời, giảm thiểu tối đa các chi phí điều trị không đúng bệnh.

Ngày nay, thực phẩm không rõ nguồn gốc, xuất xứ cùng thói quen ăn uống không hợp vệ sinh, không khoa học và môi trường sống ô nhiễm nặng nề là điều kiện vô cùng có lợi để các vi sinh vật xâm nhập vào cơ thể. Chính vì vậy, nhu cầu xét nghiệm ký sinh trùng ngày một tăng cao.

Khi nào cần làm xét nghiệm ký sinh trùng?

Cần theo dõi và phát hiện sớm các nguy cơ mắc bệnh dù là dấu hiệu nhỏ nhất. Bạn cũng nên xét nghiệm ký sinh trùng để chắc chắn mình có bị bệnh hay không.

Các triệu chứng của nhiễm ký sinh trùng khác nhau tùy thuộc vào sinh vật. Chẳng hạn:²

• Nhiễm trùng roi trichomonas là một bệnh nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục do một loại ký sinh trùng gây ra, thường không có triệu chứng. Trong một số trường hợp, nó có thể gây ngứa, mẩn đỏ, kích ứng và tiết dịch bất thường ở vùng sinh dục .
• Giardiasis, một ký sinh trùng đường tiêu hoá có thể gây tiêu chảy, đầy hơi, đau bụng, phân nhầy và mất nước.
• Cryptosporidiosis có thể gây co thắt dạ dày, đau dạ dày, buồn nôn, nôn mửa, mất nước, sụt cân và sốt.
• Toxoplasmosis có thể gây ra các triệu chứng giống như cúm, bao gồm sưng hạch bạch huyết và đau nhức cơ bắp có thể kéo dài hơn một tháng.

Các phương pháp xét nghiệm ký sinh trùng

Hiện nay, có nhiều loại xét nghiệm để chẩn đoán các bệnh lý này. Các loại xét nghiệm mà nhân viên y tế yêu cầu thực hiện phụ thuộc vào dấu hiệu và triệu chứng của người bệnh. Chẩn đoán có thể khó khăn, vì vậy bác sĩ có thể yêu cầu nhiều loại xét nghiệm khác nhau. Vậy, xét nghiệm ký sinh trùng như thế nào? Dưới đây là các xét nghiệm thường gặp và được dùng phổ biến tại các cơ sở y tế:

Xét nghiệm phân

Xét nghiệm này được sử dụng để tìm ký sinh trùng khi người bệnh có các biểu hiện: tiêu chảy, phân lỏng, đầy hơi, chuột rút và các bệnh về bụng khác. Nên kiểm tra ít nhất ba mẫu phân, được thu thập vào các ngày riêng biệt.³

Bác sĩ hoặc nhân viên y tế sẽ gửi cho bệnh nhân một lọ thu gom và một đĩa vệ sinh. Trên nắp lọ thu bệnh phẩm có gắn thìa để thuận tiện lấy phân.

Để thu thập mẫu, người bệnh cần thực hiện các bước:⁴

• Đặt đĩa vào nhà vệ sinh và đi vệ sinh như bình thường. Nếu không có đĩa vệ sinh có thể dùng túi nhựa.
• Mang găng tay cao su và lấy mẫu theo chỉ dẫn. Đảm bảo không có nước tiểu, nước, giấy vệ sinh hoặc khăn lau trong mẫu.
• Đậy kín lọ chứa và dán nhãn.
• Đổ sạch đĩa vệ sinh và loại bỏ nó cùng với găng tay.
• Rửa tay với xà phòng.

Kết quả là dương tính khi tìm thấy ký sinh trùng, trứng ký sinh trùng hoặc cả hai trong mẫu phân, nghĩa là bệnh nhân đã bị nhiễm ký sinh trùng.

Kết quả âm tính khi không tìm thấy trứng hoặc ký sinh trùng nào trong mẫu bệnh phẩm. Điều này có thể có nghĩa bệnh nhân không bị nhiễm trùng hoặc có thể không có đủ tư liệu để tìm. Vì vậy nên thực hiện với ít nhất 3 mẫu phân của 3 ngày khác nhau.

Nội soi

Nội soi đại tràng được thực hiện bởi các bác sĩ có kinh nghiệm. Quá trình này kéo dài khoảng 30-60 phút. Thuốc mê sẽ được truyền vào tĩnh mạch khiến bệnh nhân cảm thấy thư giãn và buồn ngủ. Bệnh nhân sẽ được yêu cầu nằm nghiêng bên trái trên bàn khám. Trong quá trình nội soi, bác sĩ sử dụng ống soi – một dụng cụ hình ống dài, mềm, linh hoạt, đường kính khoảng 1,5cm đưa từ trực tràng đến đầu ruột già, truyền hình ảnh từ niêm mạc đại tràng đến thiết bị màn hình máy tính để bác sĩ có thể kiểm tra xem có bất thường gì không.⁵

Kết quả nội soi dương tính khi tìm thấy sự xuất hiện của ký sinh trùng.

Xét nghiệm máu

Nhiễm ký sinh trùng có thể được phát hiện bằng cách xét nghiệm máu. Có hai loại xét nghiệm máu mà bác sĩ có thể yêu cầu:³

• Xét nghiệm huyết thanh học. Phương pháp này được sử dụng để tìm kiếm kháng thể hoặc kháng nguyên ký sinh trùng được tạo ra khi cơ thể bị nhiễm ký sinh trùng và hệ thống miễn dịch đang cố gắng chống lại đối tượng xâm nhập. Xét nghiệm này được thực hiện bởi nhân viên y tế. Mẫu máu sau khi lấy được gửi đến phòng thí nghiệm.
• Phết máu. Phương pháp này được sử dụng để tìm ký sinh trùng được tìm thấy trong máu. Bằng cách nhìn vào lam máu dưới kính hiển vi, có thể chẩn đoán các bệnh do ký sinh trùng. Ví dụ như giun chỉ, sốt rét hoặc bệnh lê dạng trùng. Xét nghiệm này được thực hiện bằng cách đặt một giọt máu lên lam kính hiển vi. Sau đó, phiến kính được nhuộm màu và kiểm tra dưới kính hiển vi.

Xét nghiệm da, móng, tóc

Bên cạnh các cách trên như trên, phương pháp sử dụng da, móng, tóc cũng được thực hiện khi có nghi ngờ nhiễm ký sinh trùng ở các vị trí này. Các bước tiến hành cụ thể bao gồm:

• Làm sạch khu vực lấy mẫu bằng cồn 70% trước khi lấy mẫu. Điều này giảm thiểu ô nhiễm. Đồng thời, nó còn trợ giúp cho kính hiển vi nếu đã bôi thuốc mỡ hoặc bột.
• Những vết xước trên da, cắt móng tay và những mẫu tóc nhỏ nên được lấy và đặt trong một máy đa năng hoặc Dermapak vô trùng. Mẫu được gửi đến phòng thí nghiệm càng sớm càng tốt. Có thể bảo quản mẫu ở nhiệt độ phòng trước khi vận chuyển.

Mẫu da: sử dụng một lưỡi dao mổ vô trùng để cạo mép của tổn thương. Thu thập các vết xước da vào một tấm da, gấp lại và dán kín hoặc vào một mảnh giấy sạch. Sau đó chuyển nó vào một vật chứa vô trùng.

Móng tay: thu thập các mảnh vụn dưới lớp móng tay ngoài việc cắt móng tay. Chỉ lấy mẫu những phần móng bị đổi màu, bạc màu hoặc giòn. Lấy mẫu càng xa phần xa của móng càng tốt.

Tóc: dùng kẹp nhổ tóc từ vùng bị ảnh hưởng (những sợi tóc bị nhiễm trùng sẽ dễ dàng bung ra) và dùng dao cạo trên da đầu. Tốt hơn là mẫu nên bao gồm chân tóc, phần bên trong của các nang tóc đã cắm và vảy da. Khi cắt tóc bằng kéo sẽ đạt yêu cầu vì tâm điểm nhiễm trùng thường ở dưới hoặc gần bề mặt da đầu.⁶

Bên cạnh các xét nghiệm trên còn có các xét nghiệm ký sinh trùng khác như: chụp X-quang, chụp cộng hưởng từ (MRI), chụp cắt lớp vi tính theo trục (CAT) để tìm các bệnh ký sinh trùng gây tổn thương các cơ quan.

Một số xét nghiệm ký sinh trùng thường gặp

Xét nghiệm ký sinh trùng tiêu hoá

Xét nghiệm này khá phổ biến tại các cơ sở xét nghiệm ký sinh trình. Các loại ký sinh trùng đường ruột phổ biến có thể lây nhiễm sang người bao gồm: giun dẹp, sán dây, sán lá, giun đũa, giun kim và giun móc,… phần lớn đường lây nhiễm chính của nhóm ký sinh trùng này là từ thức ăn không đảm bảo vệ sinh và từ nguồn nước uống bị ô nhiễm.²

Các triệu chứng phổ biến của giun đường ruột là:

• Đau bụng.
• Tiêu chảy, buồn nôn hoặc nôn mửa.
• Đầy hơi và chướng bụng.
• Mệt mỏi.
• Giảm cân không giải thích được.

Một người bị giun đường ruột cũng có thể bị kiết lỵ. Ký sinh trùng đường ruột cũng có thể gây phát ban hoặc ngứa quanh trực tràng hoặc âm hộ. Trong một số trường hợp, bệnh nhân sẽ thải giun trong phân khi đi đại tiện.

Một số người có thể bị giun đường ruột trong nhiều năm mà không gặp bất kỳ triệu chứng nào.²

Dựa trên các triệu chứng mà bác sĩ có thể yêu cầu bệnh nhân tiến hành xét nghiệm phân hay nội soi để tìm ký sinh trùng đường ruột.

Xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét

Các ký sinh trùng sốt rét trưởng thành tạo thể phân liệt trong tế bào gan. Mỗi ký sinh trùng non có thể xâm nhập vào một hồng cầu và chuyển thành một thể tự dưỡng. Một số thể tự dưỡng phát triển thành các giao tử, xâm nhập vào muỗi Anophen. Các giao tử phát triển thành hợp tử trong ruột của muỗi, phát triển thành nang trứng và giải phóng thoa trùng di chuyển đến các tuyến nước bọt.

Xét nghiệm ký sinh trùng sốt rét là xét nghiệm thường được chỉ định thực hiện khi bệnh nhân có các triệu chứng lâm sàng như:⁷

• Các triệu chứng đầu tiên của bệnh sốt rét (thường là sốt, ớn lạnh, đổ mồ hôi, đau đầu, đau cơ, buồn nôn và nôn) thường không đặc hiệu và cũng được tìm thấy trong các bệnh khác (chẳng hạn như “cúm” và các bệnh nhiễm vi rút thông thường). Tương tự như vậy, các phát hiện về thể chất thường không cụ thể (nhiệt độ tăng cao, đổ mồ hôi, mệt mỏi).
• Trong sốt rét ác tính (chủ yếu do Plasmodium falciparum ), các dấu hiệu lâm sàng (lú lẫn, hôn mê, dấu hiệu thần kinh khu trú, thiếu máu nặng, khó hô hấp) nổi bật hơn và có thể làm tăng chỉ số nghi ngờ sốt rét.

Để tìm ký sinh trùng sốt rét, có các phương pháp như:⁸

• Soi mẫu máu dưới kính hiển vi huỳnh quang (tiêu bản máu giọt mỏng và dày).
• Các xét nghiệm chẩn đoán nhanh phát hiện Plasmodium kháng nguyên hoặc các enzyme trong máu.
• PCR và các đầu dò DNA đặc hiệu loài, đây là xét nghiệm có thể được sử dụng nhưng không được phổ biến rộng rãi tại cơ sở y tế.

Những lưu ý khi xét nghiệm ký sinh trùng

Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả xét nghiệm mẫu phân (trong vòng 1 tuần trước khi làm xét nghiệm). Bao gồm các thuốc:⁴

• Bismuth.
• Bari.
• Thuốc nhuận tràng.
• Thuốc kháng axit.
• Thuốc kháng sinh.
• Một số thuốc tiêu chảy.

Trước khi nội soi, cần cho bác sĩ biết nếu bệnh nhân đang có bất kỳ các tình trang sau:⁵

• Thai kỳ.
• Tình trạng phổi.
• Tình trạng tim.
• Dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào.
• Nếu bạn bị tiểu đường hoặc dùng thuốc có thể ảnh hưởng đến quá trình đông máu, có thể cần điều chỉnh các loại thuốc này trước khi nội soi.

Không bao giờ ngừng dùng bất kỳ loại thuốc nào mà không hỏi ý kiến ​​bác sĩ trước.⁵

Đối với xét nghiệm máu, thời gian thích hợp lấy máu là vào buổi sáng. Người bệnh cần nhịn ăn từ 8-12 tiếng trước khi lấy máu và chỉ uống nước lọc.

Ngày nay với công nghệ, kỹ thuật chuyên khoa hiện đại, việc xét nghiệm ký sinh trùng đơn giản hơn. Do vậy, khoảng từ 3-5 tiếng trong giờ làm việc bệnh nhân sẽ nhận được kết quả xét nghiệm.

Xét nghiệm ký sinh trùng ở đâu? Xét nghiệm ký sinh trùng bao nhiêu tiền?

Hiện nay, nhu cầu xét nghiệm ký sinh trùng tăng lên. Vì thế, có rất nhiều cơ sở thực hiện xét nghiệm này để phục vụ nhu cầu bệnh nhân. Điều này gây nên nỗi bâng khuâng cho nhiều người rằng nên làm xét nghiệm này ở đâu? Đơn vị xét nghiệm nào là uy tín? Và xét nghiệm ký sinh trùng bao nhiêu tiền?

Để giúp bạn đọc dễ dàng hơn trong việc đánh giá cơ sở xét nghiệm ký sinh trùng, YouMed đã nêu các tiêu chí đánh giá đơn vị uy tín trong bài viết Xét nghiệm ký sinh trùng bao nhiêu tiền? Thực hiện xét nghiệm ký sinh trùng ở đâu? Đồng thời, bài viết cũng thống kê một số đơn vị thực hiện xét nghiệm này cùng bảng giá. Bạn đọc có thể tham khảo để nắm thêm thông tin nhé!

Xét nghiệm ký sinh trùng là một phương pháp giúp chẩn đoán nhanh, chính xác các bệnh lý liên quan đến ký sinh trùng nhằm phát hiện nhanh và kịp thời các bệnh lý đảm bảo an toàn sức khoẻ, sự sống của con người. Tuy nhiên để thực hiện xét nghiệm một cách an toàn nhất, chúng ta nên lựa chọn thực hiện tại các bệnh viện, cơ sở y tế lớn uy tín.