Gàu là gì? Nguyên nhân, triệu chứng và cách điều trị

Gàu là một tình trạng phổ biến rất thường gặp khiến cho vùng da trên da đầu bạn bị bong tróc và ngứa. Tuy thường không nguy hiểm gì về sức khỏe, nhưng đôi khi gàu nhiều làm ảnh hưởng đáng kể tới chất lượng cuộc sống của người bệnh. Do đó việc hiểu rõ nguyên nhân gây bệnh, những biểu hiện triệu chứng và các phương pháp điều trị hiệu quả tình trạng gàu là rất quan trọng, mời các bạn cùng tìm hiểu vấn đề này với Bác sĩ Hoàng Trung Hiếu nhé.

Gàu là gì?

Gàu là những mảng da bong tróc và có thể gây ngứa trên da đầu. Gàu không lây lan giữa người với người, và cũng không phải là bệnh lý nghiêm trọng ảnh hưởng đến sức khỏe. Nhưng nó lại là nguyên nhân có thể gây cảm giác xấu hổ và mất tự tin về mặt thẩm mỹ cho người mắc phải, và thực tế gàu rất khó điều trị dứt điểm hoàn toàn. Hầu hết mọi người lo lắng về các mảnh da bong tróc, nhưng đôi khi ngứa có thể mới là triệu chứng khó chịu nhất.

Gàu được xem như là một dạng nhẹ của một bệnh lý da khá phổ biến đó là viêm da tiết bã (hay còn gọi là viêm da dầu). Nó phổ biến đến mức ảnh hưởng đến khoảng một nửa dân số trưởng thành trên toàn thế giới.¹

Thông thường, tình trạng gàu mức độ nhẹ có thể được điều trị bằng dầu gội đầu nhẹ nhàng sử dụng hàng ngày. Nếu chúng không hiệu quả, thì các loại dầu gội chuyên dụng có thể hữu ích. Tuy vậy, các triệu chứng của gàu vẫn có thể trở lại sau đó.^{1 2}

Nguyên nhân và yếu tố nguy cơ gây gàu

Nguyên nhân bệnh lý

Hiện tại có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra gàu, tuy nhiên một số nguyên do quan trọng và thường gặp nhất là:³

Viêm da tiết bã

Nếu bạn có tình trạng gàu trên da đầu thường xuyên, có thể bạn đang mắc một bệnh da liễu thường gặp là viêm da tiết bã hay còn gọi là viêm da dầu. Viêm da tiết bã là một dạng viêm da mãn tính ảnh hưởng đến vùng da tiết nhiều bã nhờn, nhiều dầu.

Những người có làn da dầu thường dễ bị gàu hơn. Lý do là vì có một chủng nấm hạt men tên là Malassezia sử dụng chất dầu nhờn trên da để làm thức ăn giúp chúng duy trì sự sống. Cơ thể của một số người này có thể cho rằng sự tiêu thụ chất bã nhờn như là một quá trình gây kích ứng cho da.

Do đó, da đầu phản ứng lại bằng cách tăng tốc độ tái tạo các tế bào trên da, tăng tốc độ chuyển hóa và đào thảo tế bào da, từ đó hình thành nên những mảng gàu trắng. Đối với những người bình thường không có gàu, thời gian để các tế bào da luân chuyển từ quá trình trưởng thành, chết và rụng đi thường là 1 tháng, còn đối với những người bị gàu, quá trình này xảy ra chỉ trong vài ngày, có thể là từ hai đến bảy ngày.

Tuy vậy, điều quan trọng cần lưu ý là trong khi chủng nấm Malassezia được cho rằng là nguyên nhân chính gây ra gàu, nhưng gần đây các nhà khoa học vẫn chưa thiết lập một cách chắc chắn mỗi quan hệ nhân quả giữa Malassezia và gàu, do đó nguyên nhân bệnh sinh của viêm da tiết bã còn cần nhiều nghiên cứu thêm.

Viêm da tiếp xúc

Theo Hiệp hội Da liễu Hoa Kỳ, viêm da tiếp xúc là tình trạng da bị kích ứng do chất gây kích ứng hay dị ứng do chất gây dị ứng, dẫn đến các triệu chứng như phát ban da đỏ, viêm, ngứa, có thể đau rát. Nếu viêm da tiếp xúc trên da đầu, có thể gây ra gàu. Điều này thường xảy ra do các sản phẩm chăm sóc tóc như dầu gội, sữa tắm, dầu xả,… không thích hợp cho da hoặc thuốc nhuộm.⁴

Da khô

Trong những ngày thời tiết lạnh khô, đặc biệt là vào mùa đông, da trên cơ thể của bạn sẽ bị khô, bong tróc, kể cả da đầu. Khi khô da gây ra gàu, các mảnh da tróc hay vảy thường nhỏ, mịn, trên nền da khô, và ít dầu nhờn hơn so với mảnh da và vảy của viêm da tiết bã. Chú ý là khô da ngoài là một nguyên nhân gây ra gàu, thì nó còn là yếu tố làm cho viêm da tiết bã trầm trọng thêm ở những người mắc viêm da tiết bã.

Hệ thống miễn dịch suy yếu

Viêm da tiết bã được ghi nhận là tăng tần suất và mức độ nặng ở những người suy giảm hệ thống miễn dịch như là bệnh nhân trải qua ghép nội tạng, những người mắc HIV, viêm gan siêu vi, hay viêm tuyến tụy do rượu. Các nghiên cứu đã thống kê cho thấy có đến 30 – 83% những người mắc HIV có tình trạng viêm da tiết bã đi kèm.³

Tiền sử các bệnh lý da liễu khác

Những người có tiền sử bệnh da như chàm, viêm da cơ địa, trứng cá đỏ, vảy nến và mụn trứng cá có thể là nguyên nhân gây ra hoặc làm nặng thêm tình trạng viêm da tiết bã.

Yếu tố nguy cơ

Hầu như ai cũng có thể bị gàu, nhưng có một số yếu tố có thể khiến bạn dễ bị gàu hơn so với những người khác, bao gồm:³

Thói quen gội đầu

Đối với những người có nguy cơ bị gàu, việc gội đầu không thường xuyên có thể làm nặng thêm tình trạng này. Thời gian dài không được làm sạch sẽ khiến cho da đầu bạn tích tụ dầu nhờn và các tế bào da chết, từ đó dẫn đến nhiều gàu.

Tuổi tác

Gàu thường bắt đầu ở tuổi dậy thì và đạt đỉnh điểm vào lứa tuổi quanh 20 tuổi, và sẽ ít phổ biến hơn ở những người trưởng thành trên 50 tuổi.⁵

Giới tính

Nam giới thường xuyên bị gàu nhiều hơn nữ giới, vì các nội tiết tố của phái nam như là androgen, testosterone có vai trò kích thích hoạt động của các tuyến bã nhờn. Khi dầu được tiết nhiều hơn, kể cả trên da đầu, cũng có nghĩa là sẽ tăng nguy cơ viêm da đầu, và sản xuất nhiều gàu hơn.⁵

Tình trạng thần kinh và tâm thần

Bệnh Parkinson, bệnh Alzheimer, động kinh, chấn thương sọ não và tổn thương tủy sống là một trong những yếu tố là tăng nguy cơ mắc bệnh viêm da tiết bã, bao gồm cả gàu. Ví dụ như là, những người bị bệnh Parkinson sẽ suy giảm hệ thống thần kinh giúp kiểm soát các tuyến tiết ra như tuyến dầu nhờn, từ đó dẫn đến sản xuất quá mức dầu và bã nhờn, làm nặng thêm gàu trên da đầu.⁶

Người có làn da dầu

Nếu bạn là người thuộc tuýp da dầu nhờn tự nhiên, bạn sẽ có nguy cơ gia tăng khả năng mắc viêm da tiết bã

Bôi các loại dầu trên da đầu

Một số bạn có thể bôi các loại dầu lên da đầu để có thể che phủ vảy và các mảnh da chết, nhưng điều này có thể làm trầm trọng thêm các phản ứng da bong tróc và gây ngứa nhiều hơn

Dấu hiệu nhận biết da đầu gàu

Khi một người có tình trạng gàu trên da đầu, đó là khi họ thấy có những mảng vảy trắng bong tróc trên tóc và da đầu, được tạo thành từ những mảnh da và tế bào da chết, các dầu hiệu khác có thể gặp như là:³

• Ngứa da đầu.
• Da đầu có vảy nhờn, tiết nhiều bã nhờn hoặc da đầu khô.
• Phát ban da đỏ viêm, hay hơi vàng dọc theo chân tóc hay trên da đầu.

Trị gàu tại nhà như thế nào?

Dầu gội trị gàu

Đối với những người có tình trạng gàu mức độ nhẹ đến trung bình, sử dụng dầu gội đầu có mục đích trị gàu là đã đủ để điều trị và ngăn ngừa bong tróc da đầu. Điều quan trọng là bạn phải đọc kỹ hướng dẫn – một số loại dầu gội thông thường có thể được sử dụng hàng ngày, trong khi những sản phẩm chuyên biệt khác nên được sử dụng ít thường xuyên hơn, có thể vào 2 – 3 lần/tuần hay tần suất ít hơn.

Chú ý là nếu một loại dầu gội đầu bạn đang dùng không thấy có hiệu quả trị gàu, hoặc mất tác dụng theo thời gian, hãy thử đổi một loại dầu gội khác. Nếu dầu gội đầu gây ra các tác dụng phụ như phản ứng da mẩn đỏ và kích ứng, hay phát ban da gây đau rát, bạn hãy ngừng sử dụng sản phẩm đó ngay lập tức và cần tư vấn với các chuyên gia y tế.

Các loại dầu gội không cần kê đơn được dán nhãn là có công dụng trị gàu, thường chứa các thành phần dưới đây để giúp giảm hoặc ngăn ngừa bong tróc da:⁷

Kẽm pyrithione

Giúp tiêu diệt các loại vi khuẩn và vi nấm có trên da đầu. Dầu gội đầu có thành phần này thích hợp cho hầu hết các loại tóc.

Coal tar

Giúp làm chậm quá trình chết và bóng tróc ra của các tế bào da trên da đầu, lưu ý rằng nó có thể làm đổi màu tóc sang màu sáng hơn.

Axit salicylic

Có công dụng điều trị tình trạng da đầu tiết ra quá nhiều dầu nhờn. Nhiều loại dầu gội đầu có thành phần này có thể được sử dụng hàng ngày, trong khi một số loại khác chứa nồng độ cao hơn được khuyến khích nên sử dụng chỉ 2-3 lần một tuần.

Selenium sulfide

Giúp chống nấm men trên da dầu. Khi sử dụng loại dầu gội này, bạn nhớ xả tóc kỹ sau khi gội, bởi vì nó có thể khiến tóc của bạn bị đổi màu.

Ketoconazole

Đây là một hoạt chất chuyên dùng để chống nấm, thích hợp cho các loại dầu gội chuyên dụng trị gàu.

Thay đổi lối sống

Một lối sống lành mạnh có thể có lợi cho sức khỏe da đầu của bạn theo nhiều cách, bạn hãy cố gắng:

Kiểm soát căng thẳng, stress

Như chúng ta đã biết, mức độ căng thẳng cao có thể làm suy yếu hệ thống miễn dịch của cơ thể và làm trầm trọng hơn các bệnh lý da sẵn có, như viêm da tiết bã, bệnh chàm da hay bệnh vảy nến.

Xây dựng chế độ ăn uống hợp lý

Tuân thủ một chế độ ăn uống lành mạnh, hợp lý bao gồm nhiều axit béo omega – 3, kẽm, vitamin B và men vi sinh.

Chăm sóc tóc đúng cách

Nếu bạn dễ bị gàu, bạn có thể cần thực hiện một số thay đổi đối với thói quen chăm sóc tóc và các sản phẩm sử dụng trên da đầu. Nếu được, bạn nên:⁷

• Hạn chế các sản phẩm tạo mẫu tóc hay tạo màu tóc, bao gồm các thuốc nhuộm, vì chúng có thể gây kích ứng da đầu của bạn và để lại dầu, các hóa chất trên da làm tăng nguy cơ phát triển gàu.
• Tránh nước quá nóng, thay vào đó, bạn hãy dùng nước âm ấm để gội đầu.
• Gội đầu thường xuyên bằng dầu gội đầu nhẹ nhàng hoặc dầu gội có chứa các thành phần trị gàu và nhớ gội sạch với nước.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Thông thường các biến chứng hiếm khi xảy ra ở những người có gàu, và hầu hết mọi người không cần hỏi ý kiến bác sĩ. Tuy nhiên, đôi khi gàu có thể là dầu hiệu của một tình trạng bệnh lý nghiêm trọng hơn.

Bạn nên đến khám các bác sĩ da liễu nếu bạn thấy:

• Da đầu bạn có các dấu hiệu nhiễm trùng da, chẳng hạn như đỏ, đau hoặc sưng nhiều.
• Gàu nặng và bạn đã tự điều trị tại nhà như gàu không thuyên giảm.
• Có dấu hiệu của bệnh chàm, vảy nến, hoặc các bệnh lý da liễu khác.
• Da đầu bạn rất ngứa.

Các biến chứng của gàu đôi khi có thể do điều trị gây nên. Một vài người khi sử dụng dầu gội hoặc các sản phẩm bôi lên da đầu lại bị kích ứng, điều này gợi ý cho họ nên thử các sản phẩm khác.⁸

Chẩn đoán da đầu gàu

Bác sĩ da liễu thường sẽ chẩn đoán gàu bằng cách quan sát da đầu của bạn. Nếu tình trạng của bạn không đáp ứng với điều trị, bác sĩ sẽ chỉ định sinh thiết da để chẩn đoán các vấn đề khác.

Các phương pháp điều trị gàu hiệu quả

Mục tiêu của điều trị sẽ là nhắm vào giải quyết các vấn đề tiềm ẩn, chẳng hạn là các bệnh lý da sẵn có như là vảy nến. Những phương pháp khác đa số nhằm mục đích tẩy tế bào da chết hoặc chống lại, tiêu diệt, hay điều hòa số lượng nấm men Malassezia có thể gây ra gàu.⁷

Chiến lược điều trị phù hợp sẽ phụ thuộc vào độ tuổi mắc bệnh của người đó, các bệnh lý hay vấn đề tiềm ẩn, mắc độ nghiêm trọng của gàu. Dưới đây là một số thói quen thay đổi lối sống và biện pháp khắc phục tại nhà có thể hữu ích cho bạn:⁷

• Quản lý stress, căng thẳng.
• Tránh các sản phẩm sử dụng trên da đầu mà có chứa các chất tẩy rửa mạnh và hóa chất.
• Chải tóc thường xuyên.
• Tham vấn các bác sĩ da liễu về chiến lược chăm sóc da dầu và chăm sóc tóc phù hợp.

Sử dụng sản phẩm đặc trị

Nếu việc sử dụng dầu gội đầu không cần kê toa thường xuyên và đúng cách trong vài toàn, nhưng không giúp gàu, bạn hãy đến khám các bác sĩ da liễu để được cân nhắc kê toa các sản phẩm đặc trị mạnh như:

• Loprox hay Nizoral.
• Thuốc thoa chứa hoạt chất corticosteroid tại chỗ (như fluocinolone, betamethasone)…
• Thuốc ức chế calcineurin dạng bôi (ví dụ như là tacrolimus)…

Các sản phẩm điều trị này phải được tư vấn và hướng dẫn sử dụng bởi các bác sĩ da liễu cho từng trường hợp cụ thể, bởi vì đôi khi gàu chỉ là một tình trạng thường gặp nhưng là dấu hiệu gợi ý của một bệnh lý da liễu tiềm ẩn khác. Việc kiểm soát và điều trị vấn đề tiềm ẩn này rất quan trọng.³

Những cách phòng ngừa gàu

Bạn có thể ngăn ngừa các dấu hiệu và triệu chứng của gàu, nhưng không có cách nào chữa khỏi gàu.³

Việc giảm triệu chứng sẽ dựa vào lối sống, sinh hoạt, chăm sóc tóc và chế độ ăn uống hằng ngày của bạn.

Gàu là một tình trạng phổ biến và không lây truyền, nhưng gây ảnh hưởng đáng kể tới người bệnh trong những trường hợp nặng, bạn có thể áp dụng các biện pháp ngăn ngừa và phương pháp điều trị hiệu quả để có thể kiểm soát bệnh tốt hơn. Bất cứ khi nào bệnh diễn tiến nặng hay trầm trọng hơn, hãy tới khám các bác sĩ da liễu để được tư vấn và hỗ trợ tốt nhất nhé.