Lichen xơ hóa: nguyên nhân, chẩn đoán và điều trị.

Lichen xơ hóa (hay còn gọi là bệnh bạch biến âm hộ hoặc vết trắng âm đạo), là một bệnh lý về da không thường gặp. Triệu chứng thường thấy là một mảng trắng xơ dày. Vậy lichen xơ hóa có nguy hiểm không? Bạn hãy cùng Thạc sĩ, Bác sĩ Trần Minh Quang tìm hiểu nhé.

Lichen xơ hóa là bệnh gì?

Lichen xơ hoá (hay còn gọi là bệnh bạch biến âm hộ hoặc vết trắng âm đạo) là một bệnh da liễu viêm mãn tính không rõ nguyên nhân, thường ảnh hưởng đến cơ quan sinh dục. Bệnh lichen xơ hoá có thể xảy ra ở cả nam và nữ ở mọi lứa tuổi, nhưng nó thường ảnh hưởng đến nữ ở tuổi dậy thì và tiền mãn kinh hơn 60 tuổi.

Căn bệnh này chủ yếu ảnh hưởng đến các bộ phận sinh dục – hậu môn, nhưng nó có thể xảy ra ở bất kỳ vị trí da nào (lichen xơ hoá ngoại sinh dục)

Triệu chứng thường thấy là các mảng màu trắng, thường teo, kèm theo ngứa và đau. Những mảng này sẽ để lại sẹo và dính ở bộ phận sinh dục.

Bất kì ai cũng có nguy cơ mắc bệnh, những phụ nữ sau mãn kinh nguy cơ mắc cao hơn. Phương pháp điều trị phổ biến là dùng kem hay thuốc mỡ bôi lên vùng da bị lichen xơ hóa. Thuốc sẽ giúp phục hồi vùng da bị thương tổn đó.

Đôi khi mảng xơ hóa sẽ bị đi bị lại, nên bạn cần phải được thăm khám định kì. Một số trường hợp hiếm gặp, mảng lichen xơ hóa có thể cải thiện mà không cần điều trị.

Triệu chứng lichen xơ hóa gồm những gì?

Triệu chứng điển hình của lichen xơ hoá là xuất hiện những mảng trắng nhỏ, sáng bóng và mịn màng trên da. Những mảng này có thể trở nên lớn hơn và da có thể trở nên mỏng và nhăn nheo.

Lihen xơ hoá đặc trưng bởi những thay đổi trên da ở cơ quan sinh dục ngoài. Các triệu chứng phân bố phổ biến nhất là hình số 8 liên quan đến âm hộ và vùng quanh hậu môn. Đầu dương vật và các bộ phận khác của cơ thể cũng có thể bị ảnh hưởng.

Triệu chứng ở cơ quan sinh dục

Các mảng tổn thương xuất hiện sớm nhất có trung tâm màu trắng sứ được bao quanh bởi màu đỏ. Những mảng này phát triển cùng nhau để tạo thành các mảng lớn hơn. Các khu vực dễ bị cọ xát hoặc ma sát có thể bị phồng rộp hoặc bầm tím.

Hậu quả lâu dài của bệnh lichen xơ hoá là những vùng da mỏng, sáng bóng có xu hướng khô, nứt hoặc chảy máu. Điều này sẽ ảnh hưởng đến bộ phận sinh dục ngoài như lỗ niệu đạo / âm đạo / hậu môn bị thu hẹp và hẹp bao quy đầu (không có khả năng kéo da quy đầu) ở nam giới.

Các triệu chứng khác ở bao quy đầu bao gồm ngứa và đau khi cương cứng. Ở nam giới, hiếm thấy có tổn thương vùng quanh đáy chậu, ở quy đầu là chủ yếu.

Sự hiện diện của các vết loét không lành hoặc các vùng loét nổi lên ở cơ quan sinh dục ngoài của phụ nữ có nguy cơ dẫn đến ung thư biểu mô tế bào vảy.

Các dấu hiệu xuất hiện trên da vùng hậu môn – âm đạo, nhưng đôi khi chúng cũng có thể xuất hiện ở da vùng thân trên, cánh tay hay vùng ngực. Các triệu chứng gồm:

• Sưng đỏ.
• Ngứa, thậm chí chảy máu hoặc đau quanh hậu môn.
• Khó chịu hoặc đau âm ỉ vùng âm hộ.
• Mảng trắng trên da.
• Mảng lốm đốm trên da.
• Da trầy xước hay rướm máu.
• Một số trường hợp nặng, vùng da có thể bị loét, xuất huyết.
• Đau khi đi tiểu hoặc quan hệ tình dục.

Ở một số người có thể không có bất kỳ triệu chứng nào.

Triệu chứng ở cơ quan khác

Trong một số trường hợp hiếm hoi, tổn thương da cũng có thể phát triển trong miệng. Các tổn thương bao gồm các vùng loang lổ không đều, phẳng, màu trắng xanh ở mặt trong của má và / hoặc vòm miệng. Lưỡi, môi và lợi cũng có thể xuất hiện lichen xơ hoá.

Khi nào bạn cần đi khám bác sĩ?

Nếu bạn thấy bản thân có bất kì dấu hiệu nào kể trên, bạn nên đi khám ngay. Sau khi điều trị, bạn nên đi tái khám mỗi 6 đến 12 tháng để đánh giá mức độ đáp ứng điều trị.

Xem thêm: Khám Sản phụ khoa ở đâu tại TP. HCM?

Nguyên nhân gây ra lichen xơ hóa (bạch biến âm hộ, vết trắng âm đạo) là gì?

Hiện tại sinh lý bệnh của bệnh lichen xơ hoá vẫn chưa được hiểu rõ. Người ta chỉ biết là tình trạng viêm và thay đổi chức năng nguyên bào sợi ở lớp hạ bì dẫn đến xơ hóa lớp hạ bì trên. Da và niêm mạc bộ phận sinh dục bị ảnh hưởng thường xuyên nhất. Chỉ có một số báo cáo hiếm hoi về biểu hiện ở miệng. Từ đó, nguyên nhân của nó không được xác định.

Tuy nhiên, các chuyên gia nghĩ rằng do tăng hoạt của hệ thống miễn dịch hoặc có các vấn đề về hormone, các thành phần di truyền, chất kích thích, chấn thương và nhiễm trùng hoặc sự kết hợp của những yếu tố này với nhau.

Đôi khi, xơ hóa lichen cũng xuất hiện trên vùng da đã bị tổn thương hoặc bị sẹo từ một số chấn thương khác trước đây và đây là những vấn đề không liên quan đến bệnh nhiễm. Mảng lichen không di truyền cũng như không lây qua đường tình dục. Những bất thường da này thường gặp nhất ở phụ nữ sau mãn kinh. Song vẫn có thể gặp ở đàn ông và trẻ nhỏ.

Còn ở nam giới bị bệnh ở bộ phận sinh dục là do chưa được cắt bao quy đầu. Đôi khi, người bệnh cảm thấy đau lúc cương cứng và niệu đạo (ống dẫn nước tiểu) có thể bị thu hẹp hoặc tắc nghẽn.

Ở trẻ em, bệnh lý thường xảy ra xung quanh hậu môn, có thể bị khó chịu dẫn đến táo bón.

Biến chứng của mảng lichen xơ hóa là gì?

Các biến chứng nghiêm trọng hiếm khi xảy ra.

Nếu bệnh xuất hiện ở bộ phận sinh dục, nhiều khả năng sẽ phát triển một loại ung thư da được gọi là ung thư tế bào vảy.

Phụ nữ mắc bệnh này có nguy cơ mắc bệnh ung thư âm hộ cao hơn những người không bị lichen xơ hóa. Đây là bệnh ung thư ảnh hưởng đến phần bên ngoài của bộ phận sinh dục, được gọi là âm hộ. Nó cũng có thể gây ra những thay đổi về hình dạng bên ngoài của bộ phận sinh dục.

Một số phụ nữ có thể bị đau mãn tính hoặc liên tục ở âm hộ hoặc bị chít hẹp âm đạo. Những biến chứng này có thể gây khó khăn cho việc quan hệ tình dục.

Biến chứng hay gặp nhất ở cả nam và nữ là đau khi quan hệ tình dục, tiểu nhiều lần, táo bón và mất khả năng kéo tụt bao quy đầu.

Chẩn đoán bệnh lichen xơ hóa

Lichen xơ hoá có thể xuất hiện ở mọi lứa tuổi, mặc dù thường được chẩn đoán ở phụ nữ trên 50 tuổi. Trẻ em trước tuổi dậy thì cũng có thể bị mắc phải. Lichen xơ hoá phổ biến ở phụ nữ gấp mười lần so với nam giới.

Bệnh này có thể xảy ra sau hoặc cùng tồn tại với một tình trạng bất thường trên da khác, thường gặp nhất là bệnh vẩy nến.

Những người mắc bệnh lichen xơ hoá thường có tiền sử cá nhân hoặc gia đình mắc một bệnh tự miễn khác như bệnh lí tuyến giáp (khoảng 20% bệnh nhân), bệnh thiếu máu ác tính hoặc rụng tóc từng mảng.

Bác sĩ sẽ chẩn đoán thông qua thăm khám cũng như sinh thiết một mẫu mô từ tổn thương trên da của bạn sau đó gửi đến phòng thí nghiệm để xem dưới kính hiển vi. Kết quả giải phẫu bệnh sẽ xác định hoặc loại trừ chẩn đoán.

Điều trị lichen xơ hóa

Mục tiêu của điều trị là giảm tỷ lệ mắc bệnh và ngăn ngừa các biến chứng. Bên cạnh đó, việc điều trị giúp giảm đau, cải thiện những thương tổn trên da và giảm kích thước vùng xơ hóa. 

Mặc dù không có cách nào trị hoàn toàn dứt điểm được bệnh lichen xơ hoá. Nhưng có một số phương pháp điều trị hữu hiệu để kiểm soát triệu chứng của bạn.

• Nếu bạn đang có mảng lichen xơ hóa ở vùng quanh hậu môn – sinh dục; bạn nên đến khám bác sĩ và được điều trị ngay cả khi bạn không có triệu chứng.
• Nếu không điều trị các mảng lichen xơ hoá ở vùng này, có thể dẫn đến các vấn đề liên quan đến sinh hoạt tình dục; hoặc các vấn đề liên quan đến đường tiết niệu.

Các mảng lichen xơ hoá ở các bộ phận khác trên cơ thể có thể điều trị hoặc không tuỳ vào mức độ ảnh hưởng của chúng đến bạn: vấn đề thẩm mỹ, vấn đề đau mảng lichen, kích thước mảng lichen,…

Corticosteroids

Cơ chế của thuốc chứa thành phần corticosteroid là giúp giảm đáp ứng viêm. Từ đó thuốc làm giảm các triệu chứng, trong một số trường hợp, có thể làm phục hồi các tổn thương.

Kem bôi chứa corticosteroid thường được kê toa để điều trị mảng lichen xơ hóa. Thường bạn sẽ bôi kem 2 lần mỗi ngày. Kem bôi này có tác dụng giảm hoặc mất cảm giác ngứa. Tuy nhiên, phải mất rất nhiều thời gian – vài tuần hoặc vài tháng để da trở lại trạng thái ban đầu.

Sau nhiều tuần, bác sĩ sẽ khám lại và có thể giảm số lượt bôi xuống 2 lần mỗi tuần. Mục đích để ngăn bệnh tái phát. Ngoài ra, bạn cần phải tuân thủ điều trị, tái khám đúng hẹn với bác sĩ vì việc sử dụng kem hoặc thuốc mỡ chứa steroid trong thời gian dài có thể có một số tác dụng phụ, ví dụ như làm cho da trở nên đỏ hoặc mỏng và gây ra các vết rạn da.

Việc điều trị cũng có thể gây nhiễm nấm sinh dục. Phác đồ được khuyến cáo với bệnh nhân nữ, trưởng thành là phác đồ 3 tháng.

Sau 3 tháng, khoảng 70% các trường hợp thuyên giảm các triệu chứng. Số phần trăm còn lại thất bại có thể là do tuân thủ kém hoặc các bệnh lí khác cùng tồn tại ở âm hộ. Khi đó bác sĩ sẽ đề nghị sinh thiết. Mục đích để chẩn đoán chính xác nguyên nhân cơ thể không ứng điều trị.

Bệnh nhân nữ phải được theo dõi 6 – 12 tháng một lần cho đến khi kiểm soát được triệu chứng, chức năng tình dục tốt và không có thay đổi cấu trúc vùng sinh dục.

Nếu bôi kem corticosteroid không giúp cải thiện bệnh sau nhiều tháng, bác sĩ có thể cân nhắc dùng các loại thuốc giống vitamin A được gọi là các retinoids.

Cơ chế hoạt động của các retinoids toàn thân không rõ ràng nhưng có thể liên quan đến việc kiểm soát sự phát triển bất thường của nguyên bào sợi, hoặc liệu pháp ánh sáng tia cực tím, thuốc mỡ chứa tacrolimus.

Ngoài ra, ở nam, có thể bác sĩ sẽ đề nghị bạn cắt bao quy đầu. Còn ở nữ thì việc phẫu thuật cắt bỏ vùng da bị lichen xơ hóa không được làm thường quy. Bác sĩ sẽ phải theo dõi thêm mỗi 6 đến 12 tháng.

Ngoài ra, ở nam, có thể bác sĩ sẽ đề nghị bạn cắt bao quy đầu. Còn ở nữ thì việc phẫu thuật cắt bỏ vùng da bị lichen xơ hóa không được làm thường quy. Bác sĩ sẽ phải theo dõi thêm mỗi 6 đến 12 tháng.

Một số phương pháp hỗ trợ điều trị

• Dùng kem bôi trơn có chứa Aquaphor, vitamin A và vitamin D ở vùng da bị thương tổn.
• Rửa sạch và giữ khô, sạch sẽ vùng da bị lichen xơ hóa. Hạn chế dùng sữa tắm hay xà phòng chà rửa trực tiếp lên vùng da đó.
• Giảm đau, khó chịu bằng cách đắp miếng dán lạnh giúp bạn dễ chịu hơn.
• Giảm cảm giác ngứa bằng cách tắm bằng nước ấm hoặc dùng thêm các loại thuốc bôi ngoài da có chứa thành phần kháng histamine. Điều này cũng góp phần làm giảm bớt triệu chứng ngứa một cách hiệu quả.
• Tránh mặc quần áo bó sát, thuốc xịt thơm vùng kín, chất tẩy rửa mạnh cho da hoặc dung nhiều bột giặt/ chất xả vải có mùi thơm cho quần áo, chăn ga có thể gây kích ứng da.
• Dùng đồ lót bằng vải cotton vào ban ngày và không mặc đồ lót khi ngủ vào ban đêm.
• Có thể uống thuốc kháng histamine trước khi đi ngủ để giảm đau và giúp bạn dễ ngủ hơn.

Bệnh nhân có cần phẫu thuật không?

Phương pháp phẫu thuật để loại bỏ các mảng trên bộ phận sinh dục của phụ nữ không thường được chỉ định. Vì các mảng này có khả năng sẽ bị tái lại.

Tuy nhiên, nếu một phụ nữ bị sẹo trong âm đạo nghiêm trọng gây khó khăn trong quan hệ tình dục; phẫu thuật cũng có thể được cân nhắc. Nhưng nó chỉ là một lựa chọn khi đã kiểm soát được bệnh.

Phẫu thuật để điều trị bệnh lichen xơ hoá ở nam giới có thể là một lựa chọn tốt. Các bác sĩ thường tiến hành cắt bao quy đầu. Sau đó, tình trạng này có thể sẽ không tái phát.

Tiên lượng

Tiên lượng tốt đối với các trường hợp Lichen xơ hoá sinh dục cấp tính; đặc biệt là đối với những người ở nhóm tuổi trẻ em; những trường hợp này có thể tự khỏi. Tiên lượng cải thiện là xấu đối với các trường hợp ngoại sinh dục và bệnh teo sinh dục mãn tính.

Lichen xơ hoá không làm tăng tỷ lệ tử vong trừ khi bệnh nhân phát triển một khối u ác tính tại chỗ. Ung thư phát sinh trong các tổn thương ngoại sinh dục chỉ hiếm khi được mô tả và có thể trùng hợp với các yếu tố khác.

Nguy cơ gia tăng ung thư biểu mô tế bào vảy có thể tồn tại trong bệnh sinh dục. Nhưng sự gia tăng chính xác nguy cơ và những yếu tố liên quan; ví dụ như nhiễm trùng papillomavirus ở người hoặc có tiền căn xạ trị trước; vẫn chưa được xác định hoàn toàn. Ở những bệnh nhân đã được điều trị ung thư âm hộ, không thây mối tương quan giữa sự hiện diện hay vắng mặt của lichen xơ hoá với nguy cơ tái phát.

Lichen xơ hoá làm tăng nguy cơ bị ung thư âm hộ, ung thư dương vật hoặc ung thư hậu môn. Rủi ro là thấp, nhưng bạn nên tự kiểm tra thường xuyên và đến gặp bác sĩ nếu lo lắng. Các triệu chứng cần lưu ý khi có các mảng lichen xơ hoá bao gồm hiện diện một khối u, thay đổi kết cấu da, chẳng hạn như dày lên hoặc vết loét kéo dài không biến mất.

Nói tóm lại, mảng lichen xơ hóa hay còn gọi bệnh bạch biến âm hộ. Đây là một bệnh lí về da không thường gặp. Khi phát hiện da vùng sinh dục hậu môn có những mảng xơ hóa bất thường, bạn nên đi khám bác sĩ ngay nhé.