Xét nghiệm PSA là gì? Ý nghĩa của xét nghiệm PSA trong tầm soát ung thư tuyến tiền liệt

Ung thư tiền liệt tuyến là bệnh lý ung thư thường không có triệu chứng rõ ràng. Vì vậy, tầm soát ung thư tuyến tiền liệt là phương pháp nhằm phát hiện ung thư ở giai đoạn đầu. Xét nghiệm PSA là một trong những loại xét nghiệm được coi là có giá trị trong chẩn đoán và điều trị ung thư tuyến tiền liệt. Vậy xét nghiệm PSA là gì? Xét nghiệm PSA có ý nghĩa như thế nào trong tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Mời bạn cùng tìm hiểu chủ đề này trong bài viết của bác sĩ Đỗ Phạm Nguyệt Thanh sau đây. 

Tổng quan về ung thư tuyến tiền liệt

Tuyến tiền liệt là gì?

Tuyến tiền liệt là một cơ quan tuyến chỉ có ở nam giới và nằm ngay dưới bàng quang. Tuyến tiền liệt bình thường nặng khoảng 20 g và bao trùm niệu đạo sau. Chiều dài khoảng 2,5 cm.¹ 

Dịch tuyến tiền liệt góp phần vào thể tích tinh dịch (25%). Dịch này có nhiều kẽm, axit citric và choline, cũng như các protein chế tiết. Trong đó bao gồm cả acid phosphatase, seminin, yếu tố hoạt hóa plasminogen và kháng nguyên đặc hiệu tuyến tiền liệt PSA (prostate specific antigen).¹

Ung thư tuyến tiền liệt

Theo dữ liệu của GLOBOCAN 2020 tại Việt Nam, ung thư tuyến tiền liệt là ung thư xếp thứ 8 về tỷ lệ mắc mới và thứ 10 và tỷ lệ tử vong.²

Nguyên nhân ung thư tuyến tiền liệt phần lớn do sự phát triển bất thường, mất kiểm soát của các tế bào cấu tạo nên tuyến tiền liệt. Nguyên nhân chính vẫn chưa được xác định mặc dù đã có nhiều nghiên cứu đi tìm mối liên quan giữa ung thư tuyến tiền liệt với thói quen hút thuốc lá và uống rượu bia, yếu tố nội tiết, di truyền… Tuy nhiên, chúng ta vẫn cần thêm nhiều nghiên cứu chuyên sâu để khẳng định chính xác.³

Nếu chữa trị sớm ngay ở giai đoạn đầu thì cơ hội sống của người bệnh sẽ tăng lên. Tuy nhiên, triệu chứng bệnh thường không rõ ràng nên rất khó để phát hiện.

Giai đoạn đầu của ung thư tuyến tiền liệt thường có triệu chứng không rõ ràng; hoặc những dấu hiệu giống với các bệnh lý lành tính khác. Một số triệu chứng thường gặp của ung thư tuyến tiền liệt là: tiểu buốt, tiểu đêm nhiều lần, xuất tinh ra máu…³

Để phát hiện sớm, nam giới nên đi khám tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Đồng thời có thể tầm soát thêm các bệnh lý ung thư phổ biến ở giới nam. Chẳng hạn như ung thư đại trực tràng, ung thư phổi…³

Một số nam giới có nguy cơ mắc ung thư tuyến tiền liệt cao hơn những người khác. Chẳng hạn như người Mỹ gốc Phi hoặc có tiền sử gia đình mắc bệnh ung thư tuyến tiền liệt.⁴

Xét nghiệm PSA là gì?

Xét nghiệm PSA được xem là bước đột phá của Y học. Xét nghiệm này giúp chẩn đoán ung thư tiền liệt tuyếndễ dàng và chính xác hơn, nâng cao tỷ lệ sống cho bệnh nhân.

Vậy PSA là xét nghiệm gì? Xét nghiệm PSA xác định nồng độ PSA trong máu. PSA (Prostate-specific Antigen) là loại kháng nguyên đặc hiệu của tuyến tiền liệt tiết ra. Bao gồm cả tế bào bình thường và tế bào ung thư. PSA chủ yếu được tìm thấy trong tinh dịch, nhưng một lượng nhỏ cũng được tìm thấy trong máu. Khả năng bị ung thư tuyến tiền liệt tăng lên khi mức PSA tăng lên. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, nồng độ PSA trong máu tăng cao, cũng có thể cho thấy tuyến tiền liệt đang gặp phải các rối loạn bất thường lành tính khác như: phì đại tiền liệt tuyến, viêm tuyến tiền liệt. Chỉ số PSA là một trong những căn cứ giúp bác sĩ định hướng chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh.

Khi nào cần xét nghiệm PSA?

Khuyến cáo về các đối tượng nên tầm soát ung thư tuyến tiền liệt được đưa ra như sau:⁵

• Nam giới từ 55 – 69 tuổi nên tầm soát ung thư tuyến tiền liệt bằng xét nghiệm PSA. Trước khi đưa ra quyết định, nam giới nên đến gặp bác sĩ để được tư vấn về lợi ích cũng như nguy cơ của việc tầm soát.
• Nam giới từ 70 tuổi trở lên không cần tầm soát ung thư tuyến tiền liệt định kỳ.
• Nếu phát hiện bản thân có những dấu hiệu bất thường, bạn cũng có thể đi khám tổng quát hoặc trao đổi với bác sĩ.

Ưu – nhược điểm của phương pháp PSA

Xét nghiệm PSA có vai trò rất quan trọng trong chẩn đoán và theo dõi điều trị bệnh. Tuy nhiên, phương pháp xét nghiệm này cũng tồn tại một số ưu, nhược điểm như sau:

Ưu điểm

• Giúp phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm, tăng cơ hội được điều trị hoàn toàn, tiết kiệm chi phí.
• Theo dõi quá trình điều trị. Phát hiện sớm các trường hợp tái phát, giảm nguy cơ biến chứng.
• Xét nghiệm giống với xét nghiệm máu thông thường, ít rủi ro, chi phí thấp.

Nhược điểm

• Kết quả xét nghiệm PSA trong chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt không hoàn toàn chính xác. Có thể âm tính giả do tình trạng béo phì hoặc một số loại thuốc. Khi người bệnh bị viêm hay phì đại lành tính tuyến tiền liệt có nguy cơ dương tính giả.
• Kết quả không chính xác có thể gây lo lắng, hoang mang, ảnh hưởng cuộc sống và sức khỏe của người bệnh.
• Người bệnh có thể phải tốn thêm các chi phí xét nghiệm khác để khẳng định liệu có mắc ung thư tuyến tiền liệt hay không.
• Sau khi thực hiện lấy mẫu có thể bị đau, bầm tím, chảy máu …

Quy trình thực hiện xét nghiệm PSA

Khi được chỉ định làm xét nghiệm PSA chẩn đoán ung thư tuyến tiền liệt, người bệnh sẽ tuân theo quy trình thường quy như sau:

• Người bệnh không cần nhịn ăn trước khi xét nghiệm PSA.
• Bệnh nhân sẽ được hướng dẫn đế khu vực riêng để lấy mẫu.
• Kỹ thuật viên lấy một lượng máu nhất định ở tĩnh mạch.
• Mẫu máu sau khi lấy sẽ được mang đến phòng thí nghiệm để phân tích
• Khoảng 2 giờ sẽ có kết quả xét nghiệm trả về.

Các yếu tố ảnh hưởng đến nồng độ PSA

PSA có thể tăng trong các tình trạng không phải ung thư:⁶

• Tuổi tác: Mức PSA thường tăng chậm khi bạn già đi, ngay cả khi bạn không có bất thường về tuyến tiền liệt.
• Thủ thuật xoa bóp tuyến tiền liệt mạnh mẽ có thể gây tăng PSA trong thời gian ngắn.
• Viêm tuyến tiền liệt do vi khuẩn cấp tính.
• Tăng sản lành tính tuyến tiền liệt (BPH).
• Một số loại thuốc: Thuốc nội tiết tố nam như testosterone.

Vì có nhiều yếu tố có thể ảnh hưởng đến mức PSA. Do đó, kết quả nên được đọc bởi người có chuyên môn. Nếu xét nghiệm PSA bất thường, bác sĩ có thể đề nghị thêm một số xét nghiệm khác để xác định chẩn đoán.

Ý nghĩa của chỉ số PSA

Nhiều nghiên cứu đưa ra điểm cắt là PSA > 4 ng/mL thì được xem là nguy cơ cao mắc ung thư tuyến tiền liệt. Một số nghiên cứu có thể đưa ra mức thấp hơn, chẳng hạn như 2,5 hoặc 3.⁶

Hầu hết nam giới không bị ung thư tuyến tiền liệt có mức PSA dưới 4 ng/mL. Khi ung thư phát triển, mức PSA thường tăng trên 4. Tuy nhiên, mức dưới 4 không đảm bảo rằng bạn không bị ung thư.⁶

Để tránh chỉ định sinh thiết quá mức, Hội Niệu khoa và thận học Việt Nam (VUNA) khuyến nghị lấy mức PSA bất thường là > 4 ng/mL.⁷

Tỉ lệ PSA tự do/toàn phần là thông số được sử dụng rộng rãi trong lâm sàng để phân biệt giữa tăng sinh lành tính và ung thư tuyến tiền liệt. Tỉ lệ này được sử dụng trong trường hợp nồng độ PSA  từ 4 – 10 ng/mL và thăm khám trực tràng không có dấu hiệu nghi ngờ ung thư tuyến tiền liệt.⁷

Xét nghiệm PSA ở đâu? Xét nghiệm PSA bao nhiêu tiền?

Hiện nay, việc tầm soát các bệnh lý ung thư đã được ứng dụng rộng rãi. Vì vậy, không khó để tìm kiếm các cơ sở xét nghiệm PSA. Bạn nên lựa chọn cơ sở y tế uy tín và có đội ngũ bác sĩ chuyên môn cao trên khắp cả nước. Dưới đây là một số địa chỉ cho bạn tham khảo:

Các xét nghiệm khác ung thư tuyến tiền liệt

Trong một số trường hợp, bên cạnh xét nghiệm PSA, để củng cố chẩn đoán và điều trị ung thư tuyến tiền liệt, các bác sĩ có thể chỉ định các phương pháp sau:⁷

• Kiểm tra trực tràng kỹ thuật số (DRE): Các bác sĩ sử dụng phương pháp này như một xét nghiệm đơn giản để kiểm tra tuyến tiền liệt, trong đó bác sĩ đưa ngón tay đã đeo găng và bôi trơn vào hậu môn người bệnh để kiểm tra các bất thường ở khu vực trực tràng và vùng chậu. Hầu hết ung thư tuyến tiền liệt xuất hiện ở vùng ngoại vi của tuyến tiền liệt và có thể phát hiện qua thăm trực tràng. Bằng việc phối hợp với nồng độ PSA, thăm khám tuyến tiền liệt qua trực tràng đã góp phần chẩn đoán đa số các ung thư tuyến tiền liệt.
• Siêu âm: Siêu âm ổ bụng, siêu âm qua trực tràng.
• Chụp cộng hưởng từ (CHT) tiểu khung, chụp cắt lớp vi tính, chụp xạ hình xương, chụp PET/CT.
• Sinh thiết tuyến tiền liệt

Trên đây là bài viết xét nghiệm PSA và ý nghĩa của xét nghiệm trong tầm soát ung thư tuyến tiền liệt. Hy vọng qua bài viết trên bạn đã hiểu hơn về các xét nghiệm này. Ung thư tuyến tiền liệt là bệnh khá phổ biến ở nam giới nhưng có thể chẩn đoán và điều trị khi phát hiện sớm. Bạn nên đến các cơ sở y tế uy tín để kiểm tra sức khỏe định kì hoặc nếu có các dấu hiệu bất thường.