Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách xử trí

Tiêu chảy là một trong những vấn đề phổ biến ở trẻ em. Nếu không được xử trí và chăm sóc đúng cách có thể dẫn đến biến chứng nguy hiểm là mất nước. Tuy nhiên, không phải lúc nào cũng dễ dàng nhận ra sự khác biệt giữa phân bình thường và tiêu chảy của trẻ sơ sinh. Trong bài viết dưới đây, Thạc sĩ, Bác sĩ Lê Chí Hiếu sẽ chia sẻ cách nhận biết trẻ sơ sinh bị tiêu chảy, cùng với thông tin về nguyên nhân, cách xử trí mà bậc phụ huynh cần biết. Nào chúng ta cùng tìm hiểu nhé! 

Tổng quan về tình trạng trẻ sơ sinh bị tiêu chảy

1. Cần lưu ý thuật ngữ “trẻ sơ sinh” là giai đoạn mấy tháng tuổi?^{1 2}

Mặc dù các thuật ngữ “trẻ sơ sinh” và “trẻ nhỏ” thường được sử dụng đồng nghĩa, nhưng cần lưu ý ý nghĩa chính xác của thuật ngữ “trẻ sơ sinh”.

• Theo WHO, trẻ sơ sinh thường dùng để chỉ một em bé từ khi được sinh ra đến khoảng 1 tháng tuổi.
• Bên cạnh đó, cũng có ý kiến cho rằng trẻ sơ sinh là giai đoạn từ khi được sinh ra cho đến khoảng 2 tháng tuổi.
• Nhiều người có thể hiểu sai và thường dùng “trẻ sơ sinh” để chỉ trẻ nhỏ từ 1 năm tuổi trở lại. Tuy nhiên, trẻ nhỏ từ 1 năm tuổi trở lại thường được gọi là “trẻ nhũ nhi”. Nhũ nhi là giai đoạn trẻ dưới 1 tuổi và đang bú mẹ.

Lưu ý, trong bài viết này sẽ giúp bạn đọc tìm hiểu về tình trạng tiêu chảy ở “trẻ sơ sinh” và “trẻ dưới 1 tuổi”.

2. Tiêu chảy ở trẻ sơ sinh là gì?

Tiêu chảy là một triệu chứng khi một người nào đó đi tiêu thường xuyên hơn hoặc lỏng hơn. Và đi ngoài phân lỏng hơn 3 lần trở lên mỗi ngày hoặc nhiều nước hoặc phân rất lỏng. Nếu phân mềm, rắn chắc thì đó không phải là tiêu chảy. Trẻ sơ sinh bú sữa mẹ có thể đi phân lỏng, mềm, có màu vàng mù tạt, nhưng đây cũng không phải là tiêu chảy. Vì vậy cần có các lưu ý đặc biệt để nhận biết dấu hiệu bất thường của bé.^{3 4}

Phân của trẻ sơ sinh bình thường có thể có nhiều màu sắc và đặc. Phân bình thường của bé có thể có màu vàng, nâu, hoặc xanh lá cây. Nó có thể lỏng, mềm, đặc như hồ dán hoặc nhiều dạng hơn. Một số em bé có thể đi tiêu nhiều lần mỗi ngày cũng là điều bình thường.⁵

Trẻ bú mẹ thường đi ngoài hơn 6 lần mỗi ngày. Cho đến 2 tháng tuổi, chúng có thể đi ngoài sau mỗi lần bú. Nhưng nếu phân đột ngột tăng về số lượng và độ lỏng thì có thể nghi ngờ rằng trẻ có thể bị tiêu chảy. Nếu kéo dài từ 3 lần đi ngoài trở lên là bé đã bị tiêu chảy. Các dấu hiệu cụ thể là:^{4 5}

• Phân lỏng, ướt hoặc có nhiều nước.
• Xanh hơn hoặc tối hơn bình thường
• Phân có mùi hôi.
• Phân có chất nhầy hoặc có máu.
• Các dấu hiệu khác của bệnh tiêu chảy là ăn uống kém, ốm yếu hoặc đôi khi có sốt ở trẻ sơ sinh.

Các tình trạng tiêu chảy ở trẻ sơ sinh thường được chia thành hai dạng là: tiêu chảy cấp, tiêu chảy tái phát.⁴

• Tiêu chảy cấp ở trẻ: Biến chứng nghiêm trọng do gây mất nước. Đây là vấn đề sức khỏe khi cơ thể mất quá nhiều chất lỏng. Nó có thể đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.
• Tiêu chảy tái phát: thường do trẻ không dung nạp lactose hoặc dị ứng với các loại sữa như sữa bò. Khi không hấp thụ được đường lactose, các vi khuẩn đường ruột chuyển đổi đường sữa thành khí. Điều này khiến phân lỏng và bé bị đầy bụng. Khi dị ứng sữa bò, có thể gây phân lỏng, nhớt ở trẻ sơ sinh đôi khi có lẫn máu. Do đó cần tránh các loại sữa công thức làm từ sữa bò.

Nguyên nhân bé sơ sinh bị tiêu chảy

Có nhiều nguyên nhân gây tiêu chảy ở trẻ em. Thực chất bản thân tiêu chảy là một triệu chứng, không phải là một bệnh lý. Các nguyên nhân có thể gây tiêu chảy ở trẻ em bao gồm:³

1. Viêm dạ dày ruột do virus

Viêm dạ dày ruột do virus là một bệnh nhiễm trùng đường ruột gây ra bởi Rotavirus, Norovirus, Adenovirus và Astrovirus. Viêm dạ dày ruột do virus thường bắt đầu bằng nôn mửa, có thể kéo dài 1 hoặc 2 ngày. Có thể có sốt nhẹ. Tiêu chảy, thường là nước, thường mất nhiều thời gian hơn để khỏi và có thể kéo dài từ một tuần đến 10 ngày.

2. Viêm dạ dày ruột do vi khuẩn

Salmonella, E.coli, Shigella và Campylobacter đều là vi khuẩn có thể gây viêm dạ dày ruột. Đôi khi bệnh có thể liên quan đến ngộ độc thực phẩm. Viêm dạ dày ruột do vi khuẩn có thể gây ra máu hoặc chất nhầy trong phân và sốt cao.

3. Thuốc kháng sinh

Một đợt kháng sinh đôi khi có thể quét sạch vi khuẩn “tốt” (lợi khuẩn) cũng như “xấu”. Điều này làm mất cân bằng vi khuẩn trong ruột, có thể gây tiêu chảy. Đây được gọi là tiêu chảy liên quan đến kháng sinh (hay còn gọi là tiêu chảy do kháng sinh).

4. Clostridium difficile

Clostridium difficile (còn được gọi là C. diff) là một loại vi khuẩn sống trong ruột của nhiều trẻ em và một số người lớn. Nếu C. diff bắt đầu phát triển quá mức sau một đợt dùng kháng sinh. Nó có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng về đường tiêu hóa. Chúng bao gồm tiêu chảy ra nước, đau quặn bụng và sốt. Các triệu chứng có thể nghiêm trọng, bao gồm cả máu trong phân.

Một số tình trạng sức khỏe có thể gây tiêu chảy ở trẻ em bao gồm:

5. Không dung nạp lactose

Điều này không phổ biến ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Tuy nhiên, khi cơ thể không thể tiêu hóa được đường lactose trong sữa, nó sẽ gây ra tiêu chảy và đau dạ dày. Không dung nạp lactose có thể tạm thời xuất hiện khi trẻ bị viêm dạ dày ruột.

6. Bệnh viêm ruột (IBD)

Bệnh Crohn và viêm loét đại tràng là 2 tình trạng được gọi chung là bệnh viêm ruột. Các triệu chứng bao gồm tiêu chảy, có thể bùng phát và sau đó thuyên giảm. Một đứa trẻ bị IBD có thể bị sụt cân mà không có lý do rõ ràng.

7. Bệnh Celiac

Bệnh Celiac là một tình trạng tự miễn dịch khi một người nào đó nhạy cảm bất thường với gluten protein trong chế độ ăn uống. Nó có thể gây tiêu chảy, đầy bụng, đau bụng và sụt cân hoặc chậm lớn ở trẻ em.

8. Kém hấp thu

Hội chứng kém hấp thu đề cập đến một số rối loạn ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn của một người nào đó. Trẻ bị kém hấp thu có thể bị tiêu chảy liên tục và khó tăng cân.

Dấu hiệu trẻ sơ sinh bị tiêu chảy

1. Dấu hiệu từ nhẹ đến nặng⁴

• Nhẹ: đi phân lỏng và từ 3-5 lần mỗi ngày.
• Trung bình: đi phân lỏng và 6-9 lần mỗi ngày.
• Nặng: đi phân lỏng và từ 10 lần hoặc nhiều hơn mỗi ngày.

2. Dấu hiệu trẻ bị mất nước

Sau đây là một số dấu hiệu mất nước ở trẻ:^{3 4}

• Giảm lượng nước tiểu (không có nước tiểu trong hơn 8 giờ) và có nước tiểu màu vàng sẫm. Nếu nước tiểu có màu rơm nhạt, con bạn không bị mất nước.
• Quấy khóc, mệt mỏi hoặc cử động yếu. Nếu trẻ tỉnh táo, vui vẻ và vui tươi, thì có thể trẻ không bị mất nước.
• Lưỡi khô và bên trong khoang miệng bị khô. Khô mắt hoặc ít nước mắt khi bé khóc.
• Xuất hiện điểm mềm bị lõm hoặc trũng xuống.

3. Tiêu chảy ở trẻ bú mẹ và cách nhận biết⁴

• Phân của trẻ sơ sinh bú mẹ bình thường lỏng (mềm và có hạt). Phân có màu vàng, đôi khi có thể có màu xanh (màu xanh là từ mật). Phân thậm chí có thể được bao quanh bởi một vòng nước. Đây đều là phân bình thường.
• Trẻ bú mẹ thường đi ngoài hơn 6 lần mỗi ngày. Cho đến 2 tháng tuổi, chúng có thể đi ngoài sau mỗi lần bú. Nhưng nếu phân đột ngột tăng về số lượng và lỏng thì nghi ngờ bị tiêu chảy. Nếu kéo dài từ 3 lần đi ngoài trở lên là bé đã bị tiêu chảy.
• Nếu phân có chất nhầy, máu hoặc có mùi khó chịu thì đó là dấu hiệu của bệnh tiêu chảy.
• Các dấu hiệu khác của bệnh tiêu chảy là ăn uống kém, ốm yếu hoặc sốt.

4. Tiêu chảy ở trẻ bú sữa công thức và cách nhận biết⁴

• Trẻ bú sữa công thức đi ngoài từ 1 đến 8 lần mỗi ngày trong tuần đầu tiên. Sau đó, nó bắt đầu chậm lại từ 1 đến 4 mỗi ngày. Điều này kéo dài cho đến khi trẻ được 2 tháng tuổi.
• Phân có màu vàng và đặc như bơ đậu phộng.
• Nghi ngờ tiêu chảy nếu phân tăng đột ngột về số lượng hoặc lỏng. Nếu kéo dài từ 3 lần đi ngoài trở lên là bé đã bị tiêu chảy.
• Nếu phân có chất nhầy, máu hoặc có mùi hôi thì đó là dấu hiệu của bệnh tiêu chảy.
• Các dấu hiệu khác của bệnh tiêu chảy là ăn uống kém, ốm yếu hoặc sốt.
• Sau 2 tháng tuổi, hầu hết các bé đều đi tiêu 1 hoặc 2 lần mỗi ngày. Họ cũng có thể vượt qua 1 mỗi ngày. Họ không còn bị tiêu chảy nhẹ nữa.

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy phải làm sao?

Hầu hết các trường hợp tiêu chảy ở trẻ em là do viêm dạ dày ruột siêu vi. Khi trẻ bị tiêu chảy do virus có thể được điều trị tại nhà, miễn là trẻ không bị mất nước.^{3 4}

1. Các cách xử trí, chăm sóc³

Trẻ dưới 6 tháng tuổi luôn phải được đưa đến bác sĩ khi bị tiêu chảy.

Trẻ trên 6 tháng tuổi đang bú mẹ nên tiếp tục bú sữa mẹ, và nên cho bú thường xuyên hơn.

Bạn cũng có thể bổ sung cho trẻ dung dịch bù nước hoặc nước trong 12 giờ đầu tiên.

Các giải pháp bù nước bằng đường uống được khuyến nghị cho trẻ sơ sinh và trẻ dưới 1 tuổi bị tiêu chảy và bất kỳ trẻ nào bị tiêu chảy hoặc nôn mửa thường xuyên.

Trẻ bú bình nên được thay thế sữa công thức bằng dung dịch bù nước đường uống hoặc nước trong 12 giờ đầu. Sau đó trẻ có thể bú sữa công thức bình thường với lượng nhỏ, thường xuyên hơn so với bú bình thường.

Ba mẹ nên để trẻ nghỉ ngơi để lấy lại sức.

Nếu bé nôn trớ, mỗi lần chỉ cho bé uống một chút chất lỏng. Bắt đầu với ít nhất 1 thìa cà phê (5 ml) chất lỏng cứ sau 10 đến 15 phút. Không cho ăn thức ăn đặc khi bé bị nôn.

2. Chăm sóc trẻ bị hăm tã do tiêu chảy⁶

• Rửa mông sau mỗi lần đi vệ sinh để ngăn ngừa hăm tã nặng.
• Thay tã cho bé thường xuyên.
• Để mông bé khô thoáng.
• Dùng kem trị hăm.

3. Lưu ý khi chăm sóc trẻ tiêu chảy

Không cho trẻ uống thuốc chống tiêu chảy hoặc thuốc chống nôn trừ khi có lời khuyên của bác sĩ vì chúng có thể gây hại.

Không nên gửi bé đến nhà trẻ hoặc trường học cho đến khi trẻ không đi tiêu lỏng trong 24 giờ.

Đưa trẻ đến bác sĩ ngay lập tức nếu trẻ có bất kỳ dấu hiệu hoặc triệu chứng nào cho thấy nghiêm trọng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Tiêu chảy có thể gây nguy hiểm cho trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ vì nó có thể dẫn đến mất nước và sụt cân. Thỉnh thoảng đi phân lỏng thường không phải là vấn đề. Tuy nhiên, nếu thấy đi tiêu phân lỏng từ 2 lần trở lên thì có thể bé đã bị tiêu chảy. Ba mẹ hãy đưa trẻ đến gặp bác sĩ nếu:^{4 5}

• Bé là trẻ sơ sinh hoặc trẻ dưới 6 tháng tuổi.
• Bé bị sốt hoặc các triệu chứng khác kèm theo tiêu chảy.
• Có máu trong phân của bé .
• Tiêu chảy không biến mất trong vòng 24 giờ.
• Bạn nhận thấy bất kỳ dấu hiệu mất nước dựa theo các dấu hiệu đã ghi ở trên.
• Bé biếng ăn hay buồn ngủ quá mức.

Trẻ sơ sinh bị tiêu chảy mẹ nên ăn gì?

Một số thực phẩm trong chế độ ăn uống của mẹ đang cho con bú có thể gây dị ứng và mẫn cảm ở trẻ bú mẹ. Từ đó khiến trẻ đi ngoài nhiều hơn hoặc phân lỏng hơn. Sữa bò, sô cô la, thức ăn có gas, thức ăn cay và caffeine (cà phê)…. là những thực phẩm có thể gây ra vấn đề. Vì vậy, mẹ nên đánh giá chế độ ăn uống của mình để tìm hiểu xem thứ gì đó mà bạn đang ăn có thể gây ra bệnh tiêu chảy cho bé hay không.

Nếu mẹ nghi ngờ các thức ăn mà mình nạp vào có thể gây ảnh hưởng đến trẻ bú mẹ, có thể loại các thực phẩm liên quan ra khỏi chế độ ăn uống của mình và theo dõi xem tình trạng đi ngoài của trẻ còn bất thường hay không.

Một số phương pháp dân gian chữa tiêu chảy ở trẻ sơ sinh

Một số phụ huynh lo ngại tác dụng phụ của việc sử dụng các loại thuốc dành riêng cho trẻ bị tiêu chảy. Một số biện pháp tự nhiên được gợi ý để hỗ trợ chữa bệnh tiêu chảy cho trẻ.

Cần lưu ý trước khi áp dụng, ba mẹ nên đưa con đi khám để xác định nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy, và hỏi ý kiến bác sĩ về việc sử dụng các biện pháp sau cho con bạn có phù hợp và an toàn không.

1. Lá ổi chữa tiêu chảy cho trẻ sơ sinh

Trong lá ổi có chứa một số hoạt chất hỗ trợ điều trị tiêu chảy:⁷

• Flavonoid loại quercetin: Có tác dụng ức chế giải phóng acetylcholine để điều trị bệnh tiêu chảy cấp tính; kích thích hoạt động của cơ trơn đường ruột, giúp giảm co bóp ruột.
• Tanin: Có tác dụng giảm nhu động ruột.
• Tinh dầu và alkaloid: Hiệu quả trong việc tiêu diệt và ức chế sự sinh trưởng của vi sinh vật trong ruột.

Các phương pháp chữa tiêu chảy bằng lá ổi được sử dụng để điều trị những trường hợp bị tiêu chảy nhẹ, không áp dụng cho các ca tiêu chảy do vi khuẩn, virus, nấm hoặc ký sinh trùng.

Lưu ý:

• Không dùng phương pháp uống nước lá ổi chữa tiêu chảy cho trẻ sơ sinh, vì trẻ trong giai đoạn này chỉ nên bú sữa mẹ.
• Đối với trẻ lớn hơn, trước khi trị tiêu chảy cho bé bằng lá ổi, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ.

2. Lá mơ lông chữa tiêu chảy cho trẻ sơ sinh⁸

Lá mơ lông giúp giảm tiêu chảy do có khả năng:

• Hỗ trợ làm lành vết thương hay tổn thương ở đường ruột
• Có tác dụng kháng khuẩn.
• Ngoài ra, còn giúp kích thích tiêu hóa, giảm khó tiêu, đầy bụng.

Tuy nhiên, chưa có báo cáo khoa học về mức độ an toàn khi dùng lá mơ chữa tiêu chảy cho trẻ sơ sinh. Vì vậy, phụ huynh cần tham khảo ý kiến từ người có chuyên môn trước khi sử dụng lá mơ lông trị tiêu chảy cho trẻ

3. Lá nhót trị tiêu chảy cho trẻ sơ sinh⁹

Lá nhót được sử dụng làm bài thuốc dân gian chữa tiêu chảy, kiết lỵ, hen suyễn và chảy máu. Tuy nhiên, trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ là những đối tượng nhạy cảm. Đồng thời cũng không có nhiều bằng chứng cho thấy sự an toàn khi sử dụng lá nhót trị tiêu chảy ở trẻ. Vì vậy, cần tham khảo bác sĩ trước khi sử dụng bài thuốc dân gian này cho các bé.

Phòng ngừa tiêu chảy ở trẻ sơ sinh

Viêm dạ dày ruột là nguyên nhân phổ biến gây tiêu chảy ở trẻ em. Nó có tính lây nhiễm cao và dễ dàng lây lan giữa người với người, đặc biệt là giữa trẻ em.

Bạn có thể giúp giảm thiểu sự lây lan của bệnh viêm dạ dày ruột bằng cách:

• Rửa tay thường xuyên. Đặc biệt là sau khi thay tã và trước khi cho ăn
• Đeo găng tay khi dọn dẹp tiêu chảy hoặc nôn mửa và gói kín trong túi nhựa trước khi bỏ vào thùng rác.
• Đảm bảo các thực phẩm an toàn và vệ sinh.
• Không nên đưa con bạn đến nhà trẻ hoặc trường học cho đến khi con không đi tiêu lỏng trong 24 giờ.
• Tiêm phòng Rotavirus cho trẻ.

Qua bài viết trên, hy vọng đã cung cấp cho bạn các kiến thức hữu ích và cần thiết về tình trạng trẻ sơ sinh bị tiêu chảy. Các bậc phụ huynh hãy lưu ý kỹ về các dấu hiệu của trẻ khi bị tiêu chảy, cũng như cách chăm sóc trẻ để giúp bé mau khỏi bệnh nhé.